.
Tι κάνω εάν στην προσπάθειά μου να εντοπίσω έναν πρόσφορο ευνοϊκό παράγοντα, έστω σε εμβρυώδη μορφή, δεν βρω τίποτε; Η απάντηση είναι, δεν κάνω τίποτα. Διότι προφανώς, αν κάνω κάτι, όχι μόνο μπαίνω σε κίνδυνο, αλλά οδεύω κατευθείαν προς το χαμό μου.
(Το άρθρο αποτελείται από 2 Σελίδες)
Με έναυσμα το άρθρο μου «Η γεωπολιτική μάχη των μαχών», όπου αναφέρθηκε πως είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς τον τρόπο σκέψης της Κίνας, φίλος μου έστειλε το παρακάτω κείμενο του Γάλλου φιλοσόφου F. Jullien, από το βιβλίο του «Εγκώμιο της απραξίας» – το οποίο δίνει μία ερμηνεία που θεώρησα σωστό να παραθέσω.
Από το κείμενο κατανοεί κανείς αμέσως πως η σύγκρουση των Η.Π.Α. με την Κίνα είναι σύγκρουση δύο πολιτισμών, δύο διαφορετικών τρόπων σκέψης: της δυτικής με την ανατολική, όπου το βασικό γνώρισμα της τελευταίας είναι η υπομονετική αναμονή των σωστών συνθηκών πριν τη νομοτελειακή δράση, καθώς επίσης η μεθοδική αποδυνάμωση του εχθρού. Γράφει λοιπόν τα εξής:
Ξένη δημοσίευση
Όλος ο δυτικός τρόπος σκέψης είναι προτυπολογικός, με την έννοια ότι κατ’ αρχήν δημιουργεί πρότυπα, στόχους και στη συνέχεια αναζητά τα μέσα που θα οδηγήσουν στην πραγματοποίησή τους με τον πιο άμεσο δυνατό τρόπο. Αυτός ο τρόπος σκέψης έχει τη βάση του στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και απαιτεί τη συνδρομή δύο ανθρώπινων ικανοτήτων: (α) της νόησης που σύμφωνα με τον Πλάτωνα «συλλαμβάνει το άριστο», το πρότυπο και (β) της θέλησης, η οποία καλείται να εντάξει αυτό το ιδεατό πρότυπο στην πραγματικότητα.
Στην πολιτική σκέψη διαμορφώνουμε ιδεατά πρότυπα της Πολιτείας, τα οποία κατόπιν θα πρέπει να πραγματώσουμε. Αυτό το βλέπουμε ήδη στον Πλάτωνα. Η εφαρμογή θα απαιτήσει την άσκηση μιας ισχυρής πίεσης επάνω στην πραγματικότητα. Μπορεί να απαιτήσει μια επανάσταση. Όμως ακόμη κι όταν δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτό το ιδεατό πρότυπο, αυτό δεν χάνει την αξία του. Θα χρησιμεύσει ως υπόδειγμα, ως σημείο αναφοράς και από τον «ουρανό» των ιδεών θα καθοδηγεί τις πράξεις μας.
Η κλασική Ελληνική σκέψη με τον Αριστοτέλη αναζήτησε και ένα ενδιάμεσο επίπεδο, ανάμεσα στο ιδεατό πρότυπο και στο επίπεδο της πραγμάτωσης αυτού του προτύπου. Δηλαδή ανάμεσα στη θεωρία και το επίπεδο της πράξης. Ο Αριστοτέλης επεξεργάστηκε την ιδέα της φρόνησης, της οποίας η λειτουργία είναι να συνδέει τον ιδεατό τύπο με την εφαρμογή του, μειώνοντας το μεταξύ τους χάσμα. Σε κάθε περίπτωση όμως είμαστε βαθιά επηρεασμένοι από την ιδέα πως τα δυο επίπεδα, τη θεωρία και την πράξη, τα χωρίζει μια απόσταση που είναι αδύνατο να μηδενιστεί.
Ο Ελληνικός στοχασμός δεν εξαντλείται στον προτυπολογικό τρόπο σκέψης. Την προκλασική περίοδο, στην Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής, ο Οδυσσέας για παράδειγμα δεν διαμορφώνει ιδεατά πρότυπα ούτε και αναζητά πώς θα τα εφαρμόσει στην πράξη. Ο Οδυσσέας ονομάζεται πολύτροπος, δηλαδή πολυμήχανος – ενώ η δύναμή του έγκειται στο ότι ξέρει να εκμεταλλεύεται τις καταστάσεις προς όφελός του. Είναι σε θέση να εντοπίσει προς τα που κινείται η κατάσταση και πως μπορεί να την εκμεταλλευθεί.
Μια ομηρική λέξη η «μήτις» σημαίνει την ικανότητα να αξιοποιείς τις περιστάσεις, να αντιλαμβάνεσαι πώς εξελίσσεται η κατάσταση και να εκμεταλλεύεσαι την πορεία που σε ευνοεί. Ο Δίας όταν κατακτά την εξουσία παντρεύεται τη Μήτιδα, ώστε να διασφαλίσει ότι η εξουσία του θα είναι στερεωμένη στις συγκυρίες – πως δεν θα κινδυνέψει να ανατραπεί από αυτές. Όταν αναπτύχθηκε στην Ελλάδα η φιλοσοφία, την κλασική περίοδο, έπαψε να χρησιμοποιείται σαν ιδέα επειδή κυριάρχησε η ιδέα του προτύπου, της ιδεατής μορφής, του μόνου που πρέπει να επιδιώκουμε.
Η κινεζική σκέψη
Στην κινεζική σκέψη, όπως την παρουσιάζει ο Φρανσουά Ζυλλιέν, η αποτελεσματικότητα νοείται διαφορετικά. Ο Κινέζος στρατηγός δεν θέτει στόχους, ούτε καταστρώνει σχέδια. Προσπαθεί να ανιχνεύσει και να εκμεταλλευθεί την εσωτερική δυναμική της κατάστασης. Να συντονιστεί με τη φυσική πορεία των πραγμάτων, έτσι ώστε να κάνει τις συνθήκες να δουλέψουν για λογαριασμό του.
Οι Τέχνες του πολέμου της αρχαίας Κίνας, δεν έχουν κανένα αντίστοιχο στην ευρωπαϊκή παράδοση. Στην Ελλάδα έχουμε κυρίως πραγματείες τεχνικής ή τακτικής. Πώς πρέπει να παρατάσσονται τα στρατεύματα, πώς να πραγματοποιούνται οι ελιγμοί, πραγματείες περί πολιορκητικής, περί ανεφοδιασμού κλπ. Γωνίες, σχήματα, μια διαρκής παρουσία της γεωμετρίας. Στην Ελλάδα δεν θα βρούμε τίποτα αντίστοιχο με τα μεγάλα κινεζικά κείμενα περί της Τέχνης του πολέμου (Σουν Τζου, Σουν Μπιν), τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο και 4ο αιώνα πΧ – την εποχή των αντιμαχόμενων Βασιλείων, όταν η Κίνα ήταν διαιρεμένη σε αντίπαλες ηγεμονίες που βρίσκονταν σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους, προσπαθώντας να αποκαταστήσουν για ίδιο όφελος την ενότητα της αυτοκρατορίας.
Αυτή η στρατηγική σκέψη περιέχει δύο έννοιες που όχι μόνο δεν βασίζονται στη διάκριση σε πρότυπο και εφαρμογή, αλλά αντιθέτως καταλήγουν στην ακύρωση αυτής της διάκρισης. Οι δύο αυτές έννοιες είναι: (α) η «κατάσταση», η «διάταξη», το «πεδίο» (σινγκ) και (β) αυτό που μεταφράζεται ως «δυναμικό της κατάστασης» (σε). Ο στρατηγός οφείλει να ξεκινήσει από τη δεδομένη κατάσταση, της οποίας το δυναμικό πρέπει να εντοπίσει και να εκμεταλλευθεί.
Η έννοια της ευνοϊκής συγκυρίας, των πρόσφορων συνθηκών και η εκμετάλλευσή τους που είναι απαραίτητη για την επίτευξη των σκοπών, που υπάρχει φυσικά στην ευρωπαϊκή σκέψη, συναντά την κινεζική αντίληψη περί «δυναμικού της κατάστασης«. Οι Κινέζοι επικέντρωσαν την προσοχή τους σε αυτή ακριβώς την έννοια: η στρατηγική δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ικανότητα να εντοπίσεις τους πρόσφορους παράγοντες και να τους αξιοποιήσεις προς όφελός σου.
Η μεγάλη στρατηγική δεν έχει τυμπανοκρουσίες, η μεγάλη στρατηγική δεν φαίνεται. Η στρατηγική είναι το αντίθετο του ηρωισμού. Καλλιέργησαν με τέτοιο πάθος τον στοχασμό πάνω στους πρόσφορες παράγοντες ή σ’ αυτό που ονομάζεται δυναμικό της κατάστασης, ώστε να υποστηρίζουν ότι, η ανδρεία και η δειλία είναι επιγενόμενα προϊόντα του δυναμικού της κατάστασης. Αυτό που μας καθιστά δειλούς ή θαρραλέους είναι η κατάσταση ή το δυναμικό της κατάστασης.
Αυτού του είδους οι καταστάσεις δεν είναι άγνωστες στους Ευρωπαίους. Οι Κινέζοι όμως τις ανήγαγαν σε κεντρικό άξονα της αντίληψής τους για τη στρατηγική. Ακόμη στον ευρωπαϊκό ορθολογισμό τα κενά που παρουσιάζονται στην προτυπολογική σκέψη, καλύπτονται συχνά με έννοιες όπως το «πεπρωμένο», η «τύχη», οι «θεοί» – τα οποία μπορεί να τα καλύψει εν μέρει η έκλαμψη της «ιδιοφυΐας». Στο βιβλίο του Σουν Τζου δεν μπορούμε ούτε να υποθέσουμε, ούτε να ευχηθούμε οποιαδήποτε έξωθεν παρέμβαση, που να προέρχεται από κάτι ξένο από την εσωτερική λογική της εξελισσόμενης κατάστασης.
Η Κίνα μη έχοντας αναπτύξει την έννοια του ιδεατού προτύπου δεν διαθέτει καν ένα μονοσήμαντο και ακριβή όρο που να σημαίνει σκοπός. Όμως αν δεν υπάρχουν σκοποί, το μόνο που απομένει είναι να εκμεταλλευθούμε τις ροπές των πραγμάτων. Αντίθετα, η έννοια του σκοπού είναι πανταχού παρούσα στην ελληνική σκέψη. Η κινεζική σκέψη δεν στοχάστηκε τον στόχο ή την κατάληξη. Αντίθετα στοχάστηκε το συμφέρον, το κέρδος, το όφελος, το «λι».
Αυτός που αναζητά το όφελος στην κλίμακα όλης της ανθρωπότητας και του κόσμου, είναι ο σοφός. Αυτός που αναζητά το όφελος σε μια πιο περιορισμένη κλίμακα και στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής σχέσης είναι ο στρατηγός. Ο σοφός και ο στρατηγός δεν κατασκευάζουν μια οργανωμένη διάρθρωση ενδιάμεσων και απώτερων στόχων, ούτε και αποβλέπουν σε κάποιο σκοπό. Προσπαθούν να εκμεταλλευθούν την κατάσταση που την αντιλαμβάνονται ως δυναμική διάταξη, για το καλό όλων των ανθρώπων ο σοφός ή για λογαριασμό ενός ηγεμόνα ή μιας ομάδας που αντιμάχεται άλλους, ο στρατηγός.
Η κινεζική σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης. Αυτό ίσως είναι αποτέλεσμα του ότι οι Κινέζοι ήταν ένας αγροτικός λαός. Οι νομάδες ζουν στην παραμεθόριο ζώνη, στις βόρειες και στις δυτικές στέπες και απειλούν συνεχώς την Κίνα. Η στενότητα της γης που έπρεπε να καλλιεργήσει σε σχέση με τον πληθυσμό της, την απέκλεισε από την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας αλλά και την έμαθε να βασίζεται στην απείρως σιωπηλή διαδικασία της ανάπτυξης των φυτών, την οποίαν ο άνθρωπος πρέπει απλά να επιμελείται.
Όχι να καθοδηγούμε αλλά να υποβοηθούμε, παίζοντας κυρίως έναν επικουρικό ρόλο ώστε να φθάσει η ροπή στην πλήρη εκδίπλωσή της. Ο Λάο Τσε το συνοψίζει στην έκφραση «να βοηθάς αυτό που έρχεται μόνο του». Να μην ασκείς βία πάνω στα πράγματα, δίχως όμως και να τα εγκαταλείπεις. Υποβοηθώ αυτό που με ευνοεί. Το αποτέλεσμα δεν το παράγω εγώ, ως κάποιος που θέλει και που προσβλέπει σε κάτι, αλλά προκύπτει μέσα από τις συνθήκες τις οποίες εγώ απλώς εκμεταλλεύομαι. Οι συνθήκες δουλεύουν για μένα.
