.
2. Νεομετανάστες της Κρίσης (Braindrain)
Εντός της ομογένειας, ή τέλος πάντως στους Έλληνες εκτός Ελλάδας πλέον δεν μπορεί κανένας παρά να καταγράψει και τους νέους πτυχιούχους ή επαγγελματίες που φεύγουν στην κρίση κάτι το οποίο έχει λάβει διαστάσεις χιονοστιβάδας αν όχι γενοκτονίας. Πλέον δεν φεύγουν όπως ίσως στην δεκαετία του 1990 ή 2000 απλά λόγω προτίμησης αλλά ίσως από ανάγκη ως αποτέλεσμα των μέτρων των μνημονίων. Βέβαια αν είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών θα εγείρονταν ίσως θέματα ευθύνης…. Θα μπορούσε κάποιος να το πει και γενοκτονία, κάτι που πέρα από τη νομική έννοια της λέξης κατά τη συνθήκη του ΟΗΕ, σίγουρα είναι με βάση τα δημογραφικά δεδομένα… Είναι μια «χαμένη γενιά» δανειζόμενη τον όρο του μεσοπολέμου όπως και αυτοί που θα μείνουν πίσω αλλά άνεργοι.
H μετανάστευση αυτή λόγω της κρίσης αποτελεί πλέον το τρίτο κύμα εξερχόμενης μετανάστευσης στην νεότερη Ελληνική ιστορία και 2ο μεγαλύτερο όσο αφορά τους αριθμούς μια που έχει ήδη φτάσει τους 600.000 (2018). Δεν φαίνεται δε και τάση ανακοπής μια που οι οικονομικές συνθήκες για την απορρόφηση των νέων πτυχιούχων δεν βελτιώνονται και οι περισσότεροι σκέφτονται να φύγουν. Είναι ορατή και στην Ελλάδα η πληθυσμιακή αποψίλωση. Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος το 76% των εφήβων σκέφτεται να φύγει.
Με στοιχεία του Πανεπιστημίου Μακεδονίας αυτοί οι νεομετανάστες σε ποσοστό άνω του 70% είναι πτυχιούχοι. Οι περισσότεροι από αυτούς τους νέους μετανάστες έχουν μεταβεί στην Ευρώπη και ειδικά στην Γερμανία όπου υπολογίζεται ότι μπορεί να είναι οι μισοί από αυτούς με στοιχεία 2010-2016 και ακολουθούν Μεγάλη Βρετανία, Κύπρος, Αυστραλία. Στις ΗΠΑ είναι πολύ λιγότεροι λόγω και της δυσκολίας στην απόκτηση άδειας εργασίας που αποτελεί αντικίνητρο για πτυχιούχους σε σχέση ίσως με τους ανειδίκευτους.
Αυτοί οι νέοι υπολογίζεται από την Endeavor ότι δημιουργούν ΑΕΠ αξίας πάνω από €12,9 δις και φορολογικά έσοδα €9,1 δις στις χώρες που τους φιλοξενούν. Άρα η απασχόλησή τους δεν είναι απλά θέμα αλληλεγγύης. Για παράδειγμα η Γερμανία παρουσιάζει πολύ χαμηλή ανεργία σε σημείο αδυναμίας πλήρωσης των αναγκών των επιχειρήσεων και αναζήτησης μεταναστών για να εργαστούν ειδικά σε τεχνικά επαγγέλματα. Ελλείψεις σε γιατρούς υπάρχουν και στην Γερμανία όπως και στην Αγγλία.
Συνεπώς οι Έλληνες πτυχιούχοι αποτελούν κάτω από αυτό το πρίσμα το μεγαλύτερο εξαγόμενο προϊόν της Ελλάδος (με βάση το παραγόμενο ΑΕΠ). Να σημειωθεί ότι μόνο το 1 στους 5 (18%) στέλνει εμβάσματα πίσω στην Ελλάδα σε σχέση με 2 στους 3 (το 67%) στην δεκαετία του ’60. Άρα αυτοί οι μετανάστες δεν τροφοδοτούν την Ελληνική οικονομία σε μεγάλο βαθμό άμεσα άρα δεν προκαλούν εκροές κεφαλαίου στις χώρες υποδοχής.
Όμως οι Έλληνες αυτοί έχουν εκπαιδευτεί σε Ελληνικά ιδρύματα με δημόσια δαπάνη. Το διαφυγόν κόστος εκπαίδευσης εκτιμάται σε €8δις από την endeavor. Άλλοι εκτιμούν το κόστος για την Ελληνική οικονομία πολύ υψηλότερα. Φυσικά δεν συμπεριλαμβάνεται και το συναισθηματικό κόστος από την απώλεια αυτών των νέων σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο και η απολεσθείσα προοπτική ανάπτυξης και δημιουργία υπεραξίας.
Έχει αναφερθεί η πρόταση διεκδίκησης αποζημίωσης από τις χώρες υποδοχής κάτι που έχει συζητηθεί και σε παγκόσμιο επίπεδο για το braindrain από αναπτυσσόμενες χώρες προς τις ανεπτυγμένες (πχ στην περίπτωση γιατρών από την Αφρική που απασχολούνται στην Αγγλία και στερούν τις χώρες τους των πολύτιμών υπηρεσιών τους). Θα αντιτείνουν βέβαια κάποιοι ότι οι Έλληνες αυτοί οικονομικοί νεομετανάστες της κρίσης έχουν εγκαταλείψει τη χώρα με ελεύθερη βούληση για να εργαστούν στο εξωτερικό. Όμως κατά μια άλλη ανάγνωση στην πραγματικότητα εκτοπίστηκαν υπό την πίεση της ανεργίας, ως αποτέλεσμα των «προγραμμάτων διάσωσης» της Τρόικας, κάτι που δεν γινόταν εξάλλου την προηγούμενη δεκαετία. Κι εκεί θα ξεκινήσει η συζήτηση για την σκοπιμότητα των προγραμμάτων και την αποτελεσματικότητά τους.
Για να συγκρατήσει την μετανάστευση του braindrain η κυβέρνηση προωθεί tα τελευταία χρόνια κάποια προγράμματα απασχόλησης πτυχιούχων στην έρευνα (επιδοτούμενα Βλέπε άρθρο για Έρευνα στην Ελλάδα) αλλά και απασχόλησης μέσα από startup χρηματοδοτούμενα από πενιχρά κοινοτικά και ιδιωτικά κεφάλαια (πχ. Jeremie, Equifund). Τα ποσά αυτά καλύπτουν πολύ μικρό αριθμό ενδιαφερόντων ενώ οι περισσότερες θέσεις εργασίας των startups αυτών είναι στο εξωτερικό (Βλέπε άρθρο για Οικοσύστημα Startups στην Ελλάδα). Δεν ξέρουμε δηλαδή αν όλα αυτά γίνονται για επικοινωνιακούς λόγους κυρίως.
Οι νεομετανάστες αυτοί παρόλο που δεν στέλνουν εμβάσματα στην Ελλάδα όπως σε ανάλογα κύματα στο παρελθόν συνεχίζουν να έχουν συνεισφορά στην οικονομία. Έτσι πάνω από 1 εκατ. αφίξεις ετησίως ίσως πλέον κοντά στο 1,5 εκατ. από τις αφίξεις του τουρισμού αφορά αφίξεις αυτούς τους 600.000 νεομεταναστών. Αυτοί δηλ. ταξιδεύουν προς την Ελλάδα τουλάχιστον δυο φορές το χρόνο κατά μέσο όρο και κατά την παραμονή τους φυσικά ξοδεύουν.
Όμως οι νεομετανάστες αυτοί μπορεί να είναι, όπως και η ομογένεια, καταναλωτές για Ελληνικά προϊόντα στο εξωτερικό. Αυτό γίνεται δε και με πολύ καλούς όρους και κερδοφορία αφού δεν απαιτείται μεγάλο κόστος προώθησης/διαφήμισης (μιας που ήδη γνωρίζουν τα προϊόντα από την Ελλάδα). Μπορούν όμως να είναι «διαφημιστές» για να τα μάθει τα προϊόντα αυτά ο κύκλος τους. Συνεπώς είναι ένα εν δυνάμει πλεονέκτημα για αύξηση των εξαγωγών και διεκδίκηση θέσεων στα ράφια των καταστημάτων του εξωτερικού, δυνατότητα που πρέπει να ενισχυθεί.
Επίσης οι νεομετανάστες αυτοί, ειδικά και επειδή είναι μορφωμένοι αποτελούν πρεσβευτές της Ελλάδας στο εξωτερικό και μπορούν να συμβάλλουν στην προβολή των κοινωνικών και πολιτικών απόψεων της Ελλάδας και των πραγματικών οικονομικών δεδομένων πέραν των όσων γράφουν τα ΜΜΕ. Πολύ σημαντικό αυτό στις περιπτώσεις των χωρών της Ευρώπης όταν οι συνομιλητές τους ψηφίζουν για την διαμόρφωση πολιτικών έναντι της Ελλάδας. Τέλος, μπορούν να συμμετέχουν στην προώθηση επιχειρηματικών σχέσεων, αλλά και συνεργασιών, σε ερευνητικές προσπάθειες αλλά και προστασία της Ελληνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στο εξωτερικό.
4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Ως φυσική κατάληξη αυτής της έρευνας θα θέλαμε να προτείνουμε ορισμένα μέτρα, ενδεικτικά, για την εκμετάλλευση και προώθηση της συνεργασίας με την ομογένεια και την προβολή του Ελληνισμού στο εξωτερικό.
- Στενή συνεργασία των ομογενειακών οργανώσεων με τις κατά τόπους πρεσβείες αλλά και υπηρεσίες στην Ελλάδα. Εκτός της ήδη υπάρχουσας εθιμοτυπικής σχέσης θα μπορούσαν να αποτελούν πηγή ενημέρωσης για νέες τάσεις στην πολιτική και στην κοινωνία, στην αγορά και την προώθηση των επιχειρηματικών σχέσεων
- Δημιουργία παρατηρητηρίου για την παρακολούθηση και υπεράσπισης της Ελληνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της αντιπροσώπευσής της στο εξωτερικό. Οι ξενιτεμένοι μπορούν να συμβάλλουν στην παρακολούθηση και υπεράσπιση των Ελληνικών προϊόντων και της Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς από αντιγραφείς σε συνεργασία με τις πρεσβείες. Αυτό απαιτεί βέβαια να καθοριστεί επίσης και επικοινωνηθεί του τι είναι Ελληνική Άυλη Πολιτιστική Κληρονομία (το οποίο περιλαμβάνει και προϊόντα) και μετά να βρεθεί αποτελεσματικός τρόπος να προστατεύεται στο εξωτερικό.
- Διασταχυολόγηση οργανώσεων με βάση την αποδοτικότητα, το μέγεθος, την ποιότητα των ενεργειών (πχ διατήρηση κουλτούρας) και την διάθεση συνεργασίας. Υποστήριξη των καλύτερων, ίδρυση νέων όπου χρειάζεται.
- Προώθηση της Ελληνικής Παιδείας στο εξωτερικό και της γλώσσας όπως κάνει πχ το ίδρυμα Γκαίτε (Γερμανικά), το Βρετανικό Συμβούλιο, κα. Ίδρυση φροντιστηρίων εκμάθησης της γλώσσας (ίσως και διαδικτυακά) και πιστοποίηση.
- Χαρτογράφηση των δεξιοτήτων των νεομεταναστών του braindrain και της ομογένειας για εντοπισμό τομέων με προσφορά εργασίας ή δεξιότητες που μπορεί να ωφελήσουν στην ανάπτυξη επιχειρηματικών ή ερευνητικών τομέων στην Ελλάδα.
- Συνεργασία σε ερευνητικά προγράμματα μεταξύ Ελλήνων της ομογένειας και του braindrain και των Ελληνικών πανεπιστημίων. Εκμετάλλευση των επιχορηγούμενων προγραμμάτων έρευνας για τη συμμετοχή Ελλήνων πτυχιούχων σε έργα στο εξωτερικό σε συνεργασία με πανεπιστήμια και επιχειρήσεις εκεί.
- Ανταλλαγές προσωπικού με επιχειρήσεις της ομογένειας για την ανάσχεση του braindrain και τον εμπλουτισμό της τεχνογνωσίας στην Ελλάδα (πχ με πρόγραμμα J-1 στις ΗΠΑ).
- Προώθηση προγραμμάτων ανταλλαγής φοιτητών και εκπαίδευσης και με άλλες χώρες εκτός ΕΕ (όπου ήδη συμβαίνει με το Erasmus). Τις διαδικασίες υποστήριξης μπορούν να αναλάβουν οι πρεσβείες ή οι ομογενειακές οργανώσεις με κατάλληλη υποστήριξη.
- Προώθηση στρατηγικών επενδύσεων Fast Track σε επιφανείς ομογενείς. Η λογική χειρισμού των μεγάλων επενδύσεων γενικά δεν θα πρέπει να έπεται ως εξυπηρέτηση ενός εξωτερικού ερεθίσματος αλλά να προηγείται και να το δημιουργεί, προσκαλώντας επενδυτές σε τομείς με στρατηγικό ενδιαφέρον (αφού βέβαια αποφασίσει το Ελληνικό κράτος ποιοι είναι αυτοί από μόνο του κι όχι πάλι ως απάντηση σε επιδιώξεις τρίτων που δεν επαρκούν).
- Υποβοήθηση εξαγωγών μέσα από εντατικοποίηση δράσεων του ΥπΕξ/Πρεσβειών (Εμπορικών γραφείων) και συντονισμό με υπηρεσίες στην Ελλάδα (πχ enterprise greece, υπηρεσίες αδειοδοτήσεων κλπ). Προτείνεται επίσης η δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας ή πλαισίωση των υπαρχόντων υπηρεσιών από προσωπικό που θα προσλαμβάνεται με σύβαση έργου ειδικά για τον σκοπό αυτό από την αγορά και θα έχει εξειδικευμένες ικανότητες και εμπειρία στην προσέλκυση επενδύσεων και εμπορίου. Ανάλογες υπηρεσίες έχουν για παράδειγμα η Τσεχία (CzechInvest), η Φινλανδία (FinPro), η Ιρλανδία (IDA Ireland) κ.α.). Η υπηρεσία αυτή θα πρέπει να λειτουργεί επιλεκτικά σε λίγα μεγάλα επιχειρηματικά και ομογενειακά κέντρα(όπως Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Χονγκ Κονγκ και στις αγορές κλειδιά για το Ελληνικό εμπόριο (Γερμανία, Αυστραλία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία, Αραβικά Εμιράτα κ.α).
- Διεκδίκηση της δυνατότητας παροχής βίζας EB2 για τους Έλληνες στις ΗΠΑ όπως συμβαίνει για πολλές χώρες της ΕΕ και την Τουρκία (αυτή μπορεί να υποστηρίξει δραστηριοποίηση ξένων υπηκόων σε μικρού μεγέθους επιχειρηματικότητα στις ΗΠΑ)
- Συστηματική προώθηση στην ομογένεια Ελληνικών προϊόντων ως μέσο αύξησης των εξαγωγών και του τουρισμού κάτι που θα προσελκύσει αφίξεις και αγορές και από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
- Απλοποίηση νομοθετικού και γραφειοκρατικού πλαισίου όπως double taxation treaties (Διμερείς Συμβάσεις Αποφυγής Διπλής Φορολογίας), ταχείς διαδικασίες για έκδοση εγγράφων κλπ. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να λειτουργούν και να αποδίδουν κατά το δυνατό στο ίδιο επίπεδο με τις υπηρεσίες της χώρας που βρίσκονται οι πρεσβείες αλλιώς θα γίνεται σύγκριση και θα δημιουργούνται άσχημες εντυπώσεις.
*Ο Παναγιώτης Χατζηπλής είναι χρηματοοικονομικός αναλυτής και σύμβουλος επιχειρήσεων σε εξαγορές, συγχωνεύσεις, επιχειρηματικό σχεδιασμό και άντληση κεφαλαίων. Έχει ζήσει για πολλά χρόνια στην Νέα Υόρκη εργαζόμενος στο συμβουλευτικό τμήμα των Deloitte και PriceWaterhouseCoopers και ανεξάρτητα. Μέσα από αυτή την εμπειρία έχει δραστηριοποιηθεί έντονα στην Ελληνοαμερικανική ομογένεια.
