Οι νεομετανάστες του braindrain, ειδικά επειδή είναι μορφωμένοι, αποτελούν τους πρεσβευτές της Ελλάδας στο εξωτερικό, ενώ μπορούν να συμβάλλουν στην προβολή των κοινωνικών και πολιτικών απόψεων της Ελλάδας και των πραγματικών οικονομικών δεδομένων πέραν των όσων γράφουν τα ΜΜΕ. Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό στις περιπτώσεις των χωρών της Ευρώπης όταν οι συνομιλητές τους ψηφίζουν για την διαμόρφωση πολιτικών έναντι της Ελλάδας. Τέλος, μπορούν να συμμετέχουν στην προώθηση επιχειρηματικών σχέσεων, αλλά και συνεργασιών, σε ερευνητικές προσπάθειες αλλά και στην προστασία της Ελληνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στο εξωτερικό.
Ανάλυση
– του Παναγιώτη Χατζηπλή*
Πολλές φορές ακούγονται εκφράσεις πως η Ομογένεια είναι μια ακόμα Ελλάδα εκτός συνόρων ή ότι οι ομογενείς αγαπούν περισσότερο την Ελλάδα. Πόσο όμως αυτά αντιστοιχούν στην πραγματικότητα; Και ακόμα περισσότερο πως αλλάζουν κατά την πάροδο του χρόνου ή πως διαφέρουν από την μία χώρα στην άλλη; Ακούγονται για την ομογένεια ιστορίες επιτυχίας ή πλουτισμού κάποιες φορά σε βαθμό υπερβολής. Αποσιωπώνται τα προβλήματα. Συχνά θυμούνται την ομογένεια όταν χρειάζεται βοήθεια ή τουλάχιστον ελπίδα, κάποιον θείο από την Αμερική… Ίσως σε μικρότερη κλίμακα απ’ότι στο παρελθόν αλλά ακόμα γίνεται αν θυμηθούμε τα ομόλογα της διασποράς του Παπανδρέου στην αρχή της κρίσης ή τις προσκλήσεις για επενδύσεις. Ομογενείς και Ελλαδίτες τρέφουν μια εικόνα για τον άλλον που μπορεί να είναι μεροληπτική ή ανακριβής και το οποίο εξαρτάται από τον χρόνο απουσίας, από τις εμπειρίες, από το περιβάλλον τους, από τις επιδιώξεις, από ειδήσεις. Καμιά φορά εκδηλώνεται και δυσπιστία.
Κοντά στους ομογενείς πλέον υπάρχει και μια νέα κατηγορία, αυτή των νεομεταναστών της κρίσης, το λεγόμενο braindrain επειδή οι περισσότεροι είναι μορφωμένοι. Αυτοί είναι ίσως το απάνθισμα της Ελληνική κοινωνίας. Είναι μια νέα ομογένεια μιας που δεν διαγράφονται ελπίδες για επιστροφή, ας είμαστε ειλικρινείς, λόγω της οικονομικής καχεξίας στα πάτρια εδάφη. Ίσως και έτσι να βολεύει κάποιους. Πάντοτε η ξενιτιά ήταν διέξοδος αποσυμπίεσης όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες τόπος επώασης ιδεών αλλά και πηγή αντιδράσεων και ανανέωσης μέσω των προσλαμβανουσών περιστάσεων. Στην περίπτωση της Ελλάδας συμβάλλει προοδευτικά στην μείωση του συντελεστή εξάρτησης (δηλαδή τουλάχιστον τις γεννήσεις και τον πληθυσμό κάτω των 15 και προοδευτικά τον πληθυσμό). Κάτι σαν γενοκτονία δηλαδή που συμπληρώνεται με την πτώση των συνθηκών ζωής για τις μεγαλύτερες ηλικίες. Από την άλλη οι νεομετανάστες αλλά και οι προηγούμενοι μετανάστες ίσως είναι ενοχλητικοί, ένα είδος «αντιφρονούντες». Πάντοτε οι μετανάστες διακρίνονται από δυναμικότητα αλλά οι πρόσφατοι του braindrain είναι και μορφωμένοι.
Μπορεί να αντιδρούν οι νεομετανάστες στην πεποίθηση του ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να προοδεύσει, σε μια αναποτελεσματική πραγματικότητα που ελέγχουν μετριότητες και δυναστείες που νιώθουν φυσιολογικό να την αποκαλούν ψωροκώσταινα. Θέλουν αυτοί οι μορφωμένοι νέοι, μια καλύτερη ζωή και πλέον έχουν όλα τα προσόντα να την διεκδικήσουν, για αυτό ίσως είναι ενοχλητικοί…
Αυτούς τους Έλληνες, ομογενείς ή νεομετανάστες, πολλοί στο πολιτικό κατεστημένο αλλά και στην κοινωνία αντιμετωπίζουν υποτιμητικά, με προκαταλήψεις, ως Έλληνες δεύτερης κατηγορίας αφού αν και δημόσια τους επαινούν τους στερούν την ψήφο. Σαν να τους έχουν ξεγράψει..
Από την άλλη με την αδιαφορία ή την έλλειψη εποικοδομητικής συνεργασίας χάνονται ευκαιρίες ανάπτυξης, αποξενώνεται ή φθίνει η ομογένεια, αφήνεται η αντιπροσώπευση και προβολή του Ελληνισμού αλλά και της Ελληνικής κουλτούρας στο εξωτερικό στην τύχη ή απαξιώνεται.
1. Περιγραφή Ομογένειας
Έκταση Ομογένειας
Για τους ομογενείς ή την διασπορά ακούγονται διάφορα νούμερα τόσο όσο αφορά την διασπορά όσο και τον αριθμό της.
Με εκτιμήσεις της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, περισσότεροι από 5.000.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής ζουν σε 140 χώρες της υφηλίου. Οι περισσότεροι από αυτούς υπολογίζονται στις ΗΠΑ (περί τα 3.000.000) και ακολουθούν η Ευρώπη (1.000.000), συμπεριλαμβανομένων και των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, η Αυστραλία (650.000 με 700.000), ο Καναδάς (περί τις 350.000), η Ασία – Αφρική (περί τις 100.000) και η Κεντρική και Νότια Αμερική (περί τις 60.000). Η ομογένεια των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, με μακρά παρουσία, εκτιμόνταν με βάση απογραφή του 1989 σε περίπου 380.000 από τους οποίους από 100.0000 σε Ρωσία, Ουκρανία, Γεωργία. Όμως θεωρείται ότι ο πραγματικός αριθμός ήταν μεγαλύτερος, κοντά στο μισό εκατομμύριο ίσως και περισσότερο αλλά δεν δηλώθηκε λόγω πολιτικών εντάσεων που υπήρχαν, μεικτών γάμων κ.α
Ο εκτίμηση του μεγέθους της ομογένειας εξαρτάται από το πως καθορίζει κανένας την «ελληνικότητα» με δεδομένο ότι δεν είναι όλοι οι Έλληνες του εξωτερικού Έλληνες πολίτες (δηλ. δεν κατέχουν Ελληνικό διαβατήριο). Έτσι κάποιοι μπορεί να υπολογίζονται ως ομογενείς από τις αρχές με βάση του αν είναι απόγονοι 2η ή 3η γενιάς η μακρύτερα, με το αν έχουν Ελληνικό όνομα που μπορεί να είναι και εξ αγχιστείας.
Κάποτε για παράδειγμα συνάντηση στην δουλειά έναν συνάδελφο με ένα πολύ Ελληνικό όνομα. Δύσκολο για Αμερικανούς. Βλέπεις τις περισσότερες φορές τα κόβουν για ευκολία. Ας πούμε Παπαγιαννόπουλος. Σκέφτηκα θα΄ναι και θα νιώθει Έλληνας. Αλλιώς θα το’χε αλλάξει. Βέβαια κατά τα άλλα φαινόταν ως τυπικός Αμερικανός. Τον ρωτάω λοιπόν. Μου λέει, όχι δεν έχω σχέση, εκτός από έναν παππού. Κάτι σαν 1/8 Έλληνας. Εκτός αν είχε και δεν ήθελε να το πει…. Κι αυτός ίσως για κάποιους μετράει για Έλληνας και μπορεί να διεκδικήσει και την υπηκοότητα. Αλλά δεν θα το κάνει … Από την άλλη μπορεί να υπάρχει κάποιος με 1/8 Ελληνική καταγωγή αλλά ξένο όνομα και να νιώθει πολύ πιο Έλληνας.
Ο προσδιορισμός της ομογένειας μπορεί να γίνει και με βάση την θρησκεία (δηλ. πόσοι είναι οι χριστιανοί ορθόδοξοι από τους οποίους πολλοί είναι Έλληνες, τουλάχιστον στο παρελθόν, αν και υπάρχουν και Έλληνες άλλων δογμάτων), ή με βάση την χρήση της Ελληνικής γλώσσας, ακόμα και με βάση την Ελληνική παιδεία (δηλ. φοίτηση σε Ελληνικά σχολεία του εξωτερικού). Έτσι το νούμερο στις ΗΠΑ μπορεί να αλλάξει από τρία εκατομμύρια όπως είπαμε σε 1,5 εκατομμύριο με βάση μια άλλη στατιστική, ως κάτω από 500,000 (που είναι όλοι Ορθόδοξοι των ΗΠΑ) ή και 300,000 με βάση τους ομιλούντες την Ελληνική γλώσσα. Πολύ πιο κάτω αν αναφερθούμε στους Έλληνες πολίτες.
Αλλά και μεταξύ αυτών που εκδηλώνονται ως Έλληνες υπάρχουν και σχέσεις δυσπιστίας αν όχι εχθρότητας, κάτι που μπορεί να οφείλεται και σε προσωπικές καταστάσεις όπως πχ τους λόγους που φύγαν από την Ελλάδα. Κι όμως οι ξενιτεμένοι αυτοί αποζητούν μια ταυτότητα, κάθε ένας χρειάζεται ειδικά σε ένα ξένο μέρος και συχνά την διαμορφώνουν κάτω από τους δικούς τους όρους.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της μπερδεμένης αυτής ψυχοσύνθεσης είναι αυτά που λέει ο Τζέφρι Ευγενίδης, διάσημος Αμερικανός συγγραφέας με Ελληνική καταγωγή, ο οποίος δεν νομίζω ότι θεωρεί τον εαυτό του και πολύ Έλληνα ενώ σίγουρα οι Έλληνες τον θεωρούν ή τον συνυπολογίζουν με διάφορα πρώτα ή δεύτερα συστατικά «δικό τους»… Λέει λοιπόν ο Τζέφρι για τον πατέρα του:
«Οι γονείς του (του πατέρα του) ήταν Έλληνες μετανάστες και η μητρική του γλώσσα ήταν τα Ελληνικά, αλλά όταν πήγε σχολείο έπρεπε να μάθει αγγλικά, να γίνει Αμερικανός και να ενσωματωθεί στην Αμερική. Γι’ αυτό και έγινε τελικά ένας Αμερικανός πατριώτης, υπηρέτησε στον αμερικανικό Στρατό και στο Ναυτικό και όταν έφτασε στη μέση ηλικία δεν ενέκρινε την πολιτική της Ελλάδας στη διάρκεια της δεκαετίας του ’70. Ο πατέρας μου ήταν πάντα με το μέρος της Αμερικής. Από την άλλη, παρέμενε Έλληνας. Έδινε Ελληνικά ονόματα στις εταιρείες που δημιουργούσε, ένιωθε ότι ήταν Έλληνας και ότι η ελληνικότητά του αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς του. Μάλλον όμως ανήκει στην κατηγορία εκείνων των Ελλήνων της Αμερικής που έχουν ένα αίσθημα ανωτερότητας απέναντι στην πατρογονική χώρα ή που αισθάνονται ότι πρέπει να υιοθετήσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές, αμιγώς αμερικανικές, και να επιτύχουν οικονομικά στη ζωή τους…..». Όσο αφορά τον ίδιο λέει: «Αισθάνομαι ότι δεν αξίζω να θεωρούμαι Έλληνας, από την άποψη ότι δεν μιλάω Ελληνικά και ούτε μεγάλωσα στην Ελλάδα…..»(!!!). (κάπως διπλωματικό αυτό, αν σκεφτεί κανείς ότι πολλοί Έλληνες της Μικράς Ασίας δεν μιλούσαν Ελληνικά και δεν μεγάλωσαν στην Ελλάδα αλλά ένιωθαν και ήταν Έλληνες….)
Για αυτούς τους λόγους της διαφορετικής ανατροφής, των προσλαμβανουσών παραστάσεων από την οικογένεια και την κοινωνία είναι φυσικό να υπάρχει και μια πολυμορφία στις αντιλήψεις της ομογένειας. Συνεπώς χρειάζεται ανάλυση πριν γίνει μια προσέγγιση και πιθανότατα οι όροι επικοινωνίας δεν είναι οι ίδιοι με την Ελλάδα (για παράδειγμα στην Αμερική υπάρχει μεγάλη αμεσότητα στην ιεραρχική βαθμίδα μιας εταιρίας κάτι που δεν είναι το ίδιο αποδεκτό στην Ελλάδα).
Χαρακτηριστικά Ομογένειας
Η ομογένεια όμως δεν είναι τυποποιημένη ή στατική οντότητα όσο αφορά τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της. Άλλη η ομογένεια της Ευρώπης των προεπαναστατικών χρόνων, άλλη αυτή της Αιγύπτου και άλλη αυτή των νεότερων χρόνων, των αναπτυσσόμενων βιομηχανικών κέντρων της Δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής άλλη αυτή της Ασίας και Αφρικής και άλλη η νεότερη του braindrain. Θα αναφερθούμε σε μερικά περιγραφικά στοιχεία βασισμένοι στην ομογένεια της Αμερικής η οποία είναι και η μεγαλύτερη σήμερα και νομίζουμε ότι προσομοιάζει με αυτή του Καναδά και της Αυστραλίας μιας που λειτουργούν και μέσα σε συγγενικές Αγγλοσαξονικές κουλτούρες. Η ομογένεια σε Ευρώπη και Ρωσία παρουσιάζει κάποιες διαφοροποιήσεις καθώς διαβιούν μέσα σε κυρίαρχες και μακρόχρονα διαμορφωμένες εθνικές ταυτότητες αν και υπό διαφορετικές συνθήκες και ιστορία αλλά έχει και μεγαλύτερη εγγύτητα με την Ελλάδα. Η ομογένεια εκτός αυτών των περιοχών αποτελείται από μικρές κοινότητες αλλά φυσικά όχι αμελητέες ως προς την συμμετοχή της στις κατά τόπους οικονομίες.
Οι Έλληνες της Αμερικής έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Στο παρελθόν οι μετανάστες ήταν χαμηλής εκπαίδευσης π.χ. την δεκαετία του ’60 το 70% αυτών ήταν το πολύ απόφοιτοι γυμνασίου. Σήμερα όμως το 70% είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίου. Ανάλογα έχει αλλάξει η εικόνα και στους ομογενείς. Σύμφωνα με στοιχεία απογραφής των ΗΠΑ την δεκαετία του 1990 οι Ελληνοαμερικανοί ήταν πτυχιούχοι πανεπιστήμιου σε ποσοστό 31% σε σχέση με 16% στην Ελλάδα και 27% για όλη την Αμερική (δεν υπάρχουν νεότερα στοιχεία). Άρα η δεύτερη γενιά πριν από λίγα χρόνια ήταν πιο μορφωμένη από τον μέσο όρο της Ελλάδας. Σήμερα το ποσοστό των πτυχιούχων είναι 30% στην Ελλάδα και 34% στην Αμερική. Συνεπώς τόσο ο πληθυσμός στην Ελλάδα αλλά και στην ομογένεια έχει κλείσει την ψαλίδα τόσο με τους Αμερικανούς αλλά και μεταξύ τους.
Συχνά στους ομογενείς προσάπτεται μια γραφικότητα η οποία ίσως δεν έχει πάντα αθώα κίνητρα. Σε άλλες περιπτώσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί και ρατσιστική. Αναφερόμαστε για παράδειγμα σε καταστάσεις και αστεία όπως αυτά στο έργο My Greek Fat Wedding. Δεν μπορείς να τα θεωρήσεις αντιπροσωπευτικά αν και ίσως υπάρχουν. Αν είναι αντιπροσωπευτικά τότε κάποιοι Έλληνες ίσως θα θέλουν να κρύψουν την ταυτότητά τους σε κάποιους κύκλους για να μην αρχίσουν τα αστεία. Έχει ενοχλήσει κάποιους στην ομογένεια αυτή η ταινία. Από την άλλη γραφικότητα που προσάπτεται σε κάποιους ομογενείς μπορεί να οφείλεται στην ανατροφή τους. Δεν μπορείς να πεις ότι ο σύγχρονος αστός Έλληνας θα κατέβει στην άκρη του αυτοκινητόδρομου να μαζέψει χόρτα όπως κάποιος έλεγε ως αστείο ότι έκανε η κατά τα άλλα συμπαθής και αγαπητή γιαγιά του. Λογικό να θέλει κανείς να πάρει αποστάσεις αν οι φίλοι διακωμωδούν τέτοια φαινόμενα.
Θα πρέπει εδώ να αναλογιστούμε επίσης πόσο αρνητικό αντίκτυπο έχει στην ομογένεια η αρνητική ειδησεογραφία που κυκλοφορεί συχνά ασυνείδητα αλλά κάποιες φορές και υποβολιμαία όπως για τους τεμπέληδες, ανοργάνωτους, διεφθαρμένους Έλληνες από ορισμένα ΜΜΕ στα πρώτα χρόνια των μνημονίων κυρίως. Αυτό πληγώνει και ίσως οδηγεί σε αποξένωση.
Ας μην παρεξηγηθούμε. Οι Έλληνες στην Αμερική έχουν «καλό όνομα» και αποδοχή. Ίσως η αποδοχή είναι πολύ καλύτερη από την Ευρώπη που όμως έχουμε βέβαια και μακροβιότερες ταυτότητες στις χώρες υποδοχής. Όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Οι Έλληνες μετανάστες αντιμετώπισαν διακρίσεις τα πρώτα χρόνια στην Αμερική, στις αρχές του 20ου αιώνα και αγωνίστηκαν για την αποδοχή. Σημαντικά στην αφομοίωση και την αποδοχή στάθηκε η στάση της Ελλάδας εναντίον του άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η καλή συμπεριφορά και ανέλιξη της ομογένειας.
Η ομογένεια σήμερα μιλά σε χαμηλότερο ποσοστό την Ελληνική γλώσσα και αφομοιώνονται με την Αμερικανική κουλτούρα μέσω επαγγελματικών σχέσεων και μικτών γάμων. Περίπου 300,000 από αυτήν δηλώνει ότι γνωρίζει τα Ελληνικά αλλά αυτό μπορεί να μην είναι σίγουρο. Είναι θολό το τι νομίζουν ότι ξέρουν. Ίσως μπορούν μόνο να λένε λίγες κουβέντες στο σπίτι ανακατεμένες με Αγγλικά. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση το 78% της δεύτερης γενιάς Ελληνοαμερικανών έχει μεγαλώσει μιλώντας Ελληνικά αν και μόνο το 50% από αυτούς μιλά στο σπίτι ή με φίλους. Οπότε δεν ξέρουμε σε τι επίπεδο. Μόνο το 14% της τρίτης γενιάς όμως μιλά Ελληνικά. Στην ομογένεια των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, που περιλαμβάνει κοινότητες με μακρά ιστορία από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και συμβολή στην Επανάσταση του 1821 (Οδησσός) αλλά και μετέπειτα αντιφρονούντες του 20ου αιώνα, περίπου οι μισοί (44%) στην απογραφή του 1989 θεωρούνταν ότι μιλούσαν την Ελληνική με μεγαλύτερο ποσοστό στην Γεωργία (57%) και χαμηλότερο στην Ουκρανία (17%) (Πηγή: Ο Ελληνισμός στη Ρωσία και στις άλλες χώρες της τ. ΕΣΣΔ, Σωτήρης Καλαμβρέζος)
Πολλοί στην Αμερική λένε ότι μεγαλώσανε μιλώντας Ελληνικά αλλά τα’χουν ξεχάσει. Και πράγματι όσο και να φαίνεται παράξενο, αυτό συμβαίνει. Ίσως η γλώσσα συνδέθηκε με μια διαφορετικότητα όχι τόσο ευχάριστη. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν περιστατικά στην Αμερική όπου αν κάποιοι συνεννοούνται σε μια άλλη γλώσσα να αντιμετωπιστούν δύσπιστα ή εχθρικά. Για αυτό και τα Ελληνικά έχουν επιζήσει κυρίως σε πολυπληθείς αυτοσυντηρούμενες κοινότητες με μικρή επικοινωνία εκτός. Και που να χρησιμοποιήσουν τα Ελληνικά άλλωστε; Ακόμα και οι εκκλησίες αλλάζουν και χρησιμοποιούν τα Αγγλικά, ίσως για να είναι κατανοητό το κήρυγμα σε τρίτους. Με βάση μελέτες οι Ευρωπαϊκές τουλάχιστον μεταναστευτικές ροές στην Αμερική αφομοιώθηκαν μέσα σε τρεις γενιές (πχ Ολλανδοί, Γερμανοί, Σκανδιναβοί, και πρόσφατα Ιταλοί που είχαν διατηρήσει για ένα διάστημα την γλώσσα, υπάρχουν για παράδειγμα περίπου 11 εκατομμύρια Αμερικανοί Σκανδιναβικής καταγωγής αλλά τις Σκανδιναβικές γλώσσες μιλάνε ίσως 200.000 σήμερα… ).
Η αφομοίωση μπορεί να επιταχυνθεί ή να αναστραφεί από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα (πχ ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος επιτάχυνε την αφομοίωση των Γερμανών λόγω της δυσπιστίας ενώ οι ισχυρές δομές στην εβραϊκή θρησκεία ή κινεζική κοινωνία την επιβραδύνει). Σταδιακά όμως και η Ελληνική ομογένεια αφομοιώνεται. Η αφομοίωση μπορεί υποσυνείδητα (κακώς) σε κάποιους να συνδέεται με την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου αλλά και με την επαγγελματική ανέλιξη κάτι στο οποίο ίσως και να θεωρείται ότι συμβάλλει. Είναι όμως και φυσική διαδικασία.
Η ανάγκη εξομοίωσης είναι πολύ μεγάλη καλώς ή κακώς και κάνει μεγάλη διαφορά στην κοινωνική αποδοχή και επαγγελματική ανέλιξη. Μπορεί να βλέπεις άτομα να κυκλοφορούν με διάφορες εθνικές ενδυμασίες αλλά αυτό δεν συμβαίνει ότι μπορούν να τις φορέσουν και στην δουλειά έστω κι αν υπάρχουν κανόνες πια που να υποστηρίζουν την διαφορετικότητα. Αν σε δεχτούν στην δουλειά μπορεί να μη σε αποδεχτεί το έτερο ήμισυ των ονείρων σου κοκ Η μη εξομοίωση μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα απόρριψης, αποξένωσης κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε εντάσεις που πρέπει να αποφεύγονται.
Είναι πάντως απογοητευτικό το επίπεδο γνώσης και χρήσης της Ελληνικής γλώσσας από την ομογένεια, μιας γλώσσας εξάλλου με σημαντική εγγύτητα όσο αφορά την λογική, τους χαρακτήρες και το λεξιλόγιο της με την Αγγλική σε σχέση ας πούμε με την Κινεζική. Είναι κάτι που θα πρέπει να υποστηριχτεί καθώς συνδέεται με την ταυτότητα αν και όχι προαπαιτούμενο (πχ το 50% της εβραϊκής κοινότητας στην Αμερική μπορεί να διαβάσει το εβραϊκό αλφάβητο και μόνο το 13% έχει καλή γνώση της γλώσσας). Η χρήσης της γλώσσας είχε αποτελέσει και θέμα προστριβής μέσα στην ομογένεια στις αρχές του 20ου αιώνα, στις δεκαετία του 20 με τις ομογενειακές οργανώσεις ΑΧΕΠΑ και GAPA να τραβούν διαφορετικούς δρόμους και το «κίνημα» του χαντρετ-περ-σεντ (100%) Αμερικανισμού (δηλ. την αποποίηση της Ελληνικής ταυτότητας).
Προσωπικά θεωρώ πολύ δηλωτικό αν κάποιος μιλάει μια γλώσσα. Αυτό εξαρτάται όχι μόνο από τις ικανότητες. Αν κάποιος θέλει να μάθει μια γλώσσα θα το κάνει. Ξέρω ανθρώπους που από απέχθεια ξεχάσαν γλώσσες ή από αγάπη μάθαν άλλες ακόμα και από μόνοι τους. Πολλοί ξένοι έρχονται στην Ελλάδα και μαθαίνουν τα Ελληνικά εύκολα κι άλλοι δεν μαθαίνουν ποτέ. Από την άλλη σε Άγγλους υψηλού επιπέδου είναι δείγμα εξυπνάδας, μόρφωσης και καλλιέργειας να μιλάν αρχαία Ελληνικά. Γιατί όχι για τους ομογενείς; Εν κατακλείδι την μη γνώση της Ελληνικής την θεωρώ και βλακώδη. Αν μη τι άλλο η Αγγλική μοιράζεται πολλές λέξεις με τα Ελληνικά ειδικά στις επιστήμες. Έκανε την ζωή μου πολύ εύκολη στο να χρησιμοποιώ ένα εντυπωσιακό για τον μέσο Αμερικανό ή Άγγλο λεξιλόγιο άκοπα (πχ ποιος Αμερικανός ή Άγγλος ξέρει τι σημαίνει oxymoron;). Βέβαια είναι δύσκολο να διατηρήσεις κάποια γλώσσα αν δεν την μιλάς καλά και αν υπάρχει η δυνατότητα να το γυρίσεις σε κάποια που μπορείς να μιλήσεις καλά. Ίσως μόνο αν πας στην χώρα και αν διαβάζεις βιβλία και παρακολουθείς ΜΜΕ. Χρειάζονται και μαθήματα και πιστοποίηση. Ευτυχώς έχει ξεκινήσει τελευταία μια τέτοια προσπάθεια στις ΗΠΑ που είναι πολύ θετικό. Όπως και τα ταξίδια μπορούν να βοηθήσουν, από τα οποία μπορούν να γίνουν περισσότερα.
Εκτός του θέματος της εθνικής ταυτότητας η αφομοίωση έχει αντίκτυπο και στον εμπορικό τομέα. Η 2η γενιά πλέον δεν καταναλώνει Ελληνικά προϊόντα στον ίδιο βαθμό με την πρώτη. Αυτό γιατί δεν τα γνωρίζει ή έχει συνηθίσει τα ντόπια. Αυτό σημαίνει λιγότερες πωλήσεις. Εκεί που εξαγωγείς δεν είχαν ανάγκη να επενδύσουν στο μάρκετινγκ για να βρουν πελάτες, καθότι οι ομογενείς ξέραν τα προϊόντα από την πατρίδα και τα επιζητούσαν μετ’ επιτάσεως, σήμερα πρέπει ακόμα και η δεύτερη γενιά να τα γνωρίσει αλλά και να πειστεί να τα χρησιμοποιήσουν. Όταν για παράδειγμα έχουν μεγαλώσει με αμερικανικά ταχυφαγεία και πρέπει να δοκιμάσουν της μεσογειακή κουζίνα και να χρησιμοποιήσουν λάδι αντί για βούτυρο ή ψάρια της Μεσογείου αντί για σολομό κ.α. Το Ελληνικό γιαούρτι έγινε διάσημο λόγω της ανάδειξης των διατροφικών του στοιχείων από Αμερικανούς, ίσως και λίγο τυχαία, και όχι σαν ένα ωραίο προϊόν που προωθήθηκε από τις Ελληνικές εταιρίες.
Αυτή τη στιγμή η μέση κατανάλωση κατά κεφαλή ελαιόλαδου στις ΗΠΑ είναι 0.5 λίτρα όταν στην Ελλάδα υπερβαίνει τα 20, και το μεγαλύτερο μέρος του ελαιόλαδου εισάγεται από Ιταλία, Ισπανία σε βαθμό που ο μέσος Αμερικανός να μη γνωρίζει ότι η Ελλάδα παράγει ελαιόλαδο! Η σχετική γνώση έρχεται με πολύ ακριβή διαφήμιση (της τάξης των εκατομμυρίων δολαρίων) και δαπανών για πωλητές που οι περισσότερες μικρές Ελληνικές επιχειρήσεις δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν. Η ομογένεια θα μπορούσε όμως εκτός από το να καταναλώνει τα Ελληνικά προϊόντα η ίδια να τα συστήνει και στον κύκλος της. Αν όλοι οι Έλληνες των ΗΠΑ αγοράζουν λάδι Ελληνικό αντί Ιταλικό που είναι πιο διαδεδομένο ή τα εστιατόρια είχαν Ελληνική φέτα αντί για φτηνότερη Βουλγαρική ή ακόμα χειρότερα Καναδική τότε θα αυξανόταν η κατανάλωση και οι Ελληνικές εταιρίες θα βρίσκαν πιο εύκολα θέση στο ράφι των σουπερμάρκετ μια που αυτά θα είχαν κέρδος από τη ζήτηση.
Επίσης οι ομογενείς ταξιδεύουν σχετικά σε μικρό βαθμό στην Ελλάδα κάτι που θα αποτελούσε πηγή τουριστικού εισοδήματος ίσως και εμβασμάτων και επενδύσεων. Με βάση τα στοιχεία του 2017 οι τουρίστες από χώρες με ομογένεια ήταν μόνο 865.000 από τις ΗΠΑ, από τη Ρωσία 590.000 από τον Καναδά 200.000 και την Αυστραλία 320.000 με την αύξηση όμως τα τελευταία χρόνια που μένει να δούμε αν θα συνεχισθεί. Με βάση δημοσκόπηση στις ΗΠΑ από τους Έλληνες της διασποράς, το 45% της 2ης γενιάς ταξιδεύουν στην Ελλάδα κάθε 2-3 χρόνια και συχνότερα το 11% ενώ της 3ης γενιάς μόνο το 13% και 5% αντίστοιχα (το 57% της 3ης γενιάς ταξιδεύει μεταξύ 4-10 χρόνια ενώ 30% δεν έχει ταξιδέψει ποτέ!). Την ίδια στιγμή υπάρχουν προγράμματα για επίσκεψη Ελληνοαμερικανών μαθητών όπως του ΑΧΕΠΑ που μένουν ανεκμετάλλευτα. Αυτό θεωρείται για παράδειγμα κάτι σαν χρέος για την Εβραϊκή κοινότητα της Αμερικής. Συνεπώς υπάρχουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης του τουρισμού από τις ΗΠΑ από τους ομογενείς, τους συντρόφους τους και τους γνωστούς τους. Αν υπάρχει ενδιαφέρον για ταξίδια στην Ελλάδα τότε θα υποστηριχτεί ο τουρισμός και οι εμπορικές ανταλλαγές με την πλούσια και μεγάλη αγορά της Αμερικής και θα υπάρχουν και σταθερές αεροπορικές συνδέσεις που δυστυχώς στα πρώτα χρόνια των μνημονίων με το κλείσιμο την Ολυμπιακής Αεροπορίας είχαν εκλείψει (κάτι που θα πρέπει να υποστηρίξει και το Ελληνικό κράτος στο βαθμό που μπορεί)
Τέλος σχεδόν το 70% και το 60% της 2ης και 3ης γενιάς Ελληνοαμερικανών έχουν συνείδηση της Ελληνικής καταγωγής τους αν και περισσότεροι από αυτούς δηλώνουν περήφανοι για αυτήν ενώ το 70 και 50% λαμβάνει μέρος σε Ελληνικές παραδόσεις. Οι περισσότεροι κρατάνε επαφή με την Ελλάδα μέσω του internet και άμεση επικοινωνία δηλαδή email, τηλέφωνα). (Πηγή: The Greek Identity of Second & Third Generation Greek Americans By Angelyn Balodimas-Bartolomei, 2013). Ίσως οι συνθήκες να είναι διαφορετικές στην Ευρώπη όπου η εγγύτητα είναι μεγαλύτερη όπως και η ειδησεογραφία πιο σχετική μέσα από τα τεκταινόμενα στην ΕΕ. Αυτό όμως που προβληματίζει είναι ότι ενώ στις Ευρωεκλογές έχουν την δυνατότητα να ψηφίσουν στις πρεσβείες οι ξενιτεμένοι στην Ευρώπη Έλληνες υποψηφίους, μόνο περι τους 15.000 εγγράφηκε για τον σκοπό αυτό. Και αυτό ενώ μόνο οι νεομετανάστες της κρίσης στην Ευρώπη πρέπει να είναι περίπου 400.000 δηλαδή χωρίς να υπολογίζονται οι παλαιότεροι ομογενείς που μπορεί να ψήφισαν υποψήφιους των χωρών υποδοχής.
Οι Έλληνες του εξωτερικού βέβαια εκτός από πηγή εισοδήματος (προϊόντων ή τουρισμού) θεωρούνται και ελπίδα για επενδύσεις όσο αφορά του πλουσιότερους τουλάχιστον από αυτούς. To μέσο εισόδημα των ΕλληνοΑμερικανών είναι 25% ψηλότερο των υπολοίπων Αμερικανών. Οι 50 πλουσιότεροι Ελληνο-Αμερικανοί έχουν περιουσία (καθαρή αξία) που υπερβαίνει τα $35 δις. Τα μέλη ενός ΕλληνοΑμερικανικού φιλανθρωπικού οργανισμού με τους πιο επιφανείς, το «The Hellenic Initiative», έχουν περιουσία πάνω από $13 δις συνολικά.
Υπάρχουν επίσης Ελληνικής καταγωγής μέλη του κοινοβούλιο και της Γερουσίας στην Αμερική αλλά και σε χώρες της Ευρώπης. Η ομάδα των βουλευτών του Κογκρέσου που ασχολούνται με προώθηση Ελληνικών θεμάτων Hellenic Caucus αριθμεί 130 βουλευτές σε σύνολο 435 και βοηθά αρκετά. Υπάρχουν διάσημοι Έλληνες και Ελληνοαμερικανοί στις επιχειρήσεις, στις τέχνες, στις επιστήμες (πάρα πολλοί), στην κρατική μηχανή πχ Νεγρεπόντε, ναύαρχος Σταυρίδης, ο γνωστός δημοσιογράφος Στεφανόπουλος κ.α. Ανάλογα υψηλή είναι και η συμμετοχή στις χώρες της Ευρώπης. Αυτοί όλοι είναι σημαντικοί πρέσβεις του Ελληνισμού.
Ο επιφανής Έλληνας καθηγητής του Stamford, Ιωαννίδης έχει υπολογίσει ότι (3% των πιο προβεβλημένων ερευνητών διεθνώς είναι Έλληνες πολλοί περισσότεροι από τον πληθυσμός των Ελλήνων στον σύνολο της υφηλίου 0.2% (το 85% αυτών των ερευνητών μένει στο εξωτερικό). Υπάρχουν επίσης 6.000 Ελληνικής καταγωγής γιατροί στην Αμερική οι οποίοι μπορεί να είναι πολύτιμοι για την προώθηση του ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα. Περίπου 18.000 γιατροί επίσης έχουν φύγει από την Ελλάδα από την αρχή της κρίσης κυρίως προς την Ευρώπη (Ηνωμένο Βασίλειο, Ελβετία, Γερμανία) και Μέση Ανατολή (Σαουδική Αραβία, Αραβικά Εμιράτα) και μπορούν και αυτοί να συμβάλλουν.
Οργανώσεις
Η ομογένεια τουλάχιστον στην Αμερική κοινωνικοποιείται μέσα από την Εκκλησία κάτι που είναι γενικότερη τάση αν και ανεξίθρησκο κράτος. Να σημειώσουμε όμως ότι οι Εκκλησίες γενικά, και άλλων δογμάτων, δρουν με άλλον τρόπο στην Αμερική αφού πρέπει να στηρίζονται σε εισφορές του ποιμνίου τους. Από την άλλη υπάρχουν οι ομογενειακές οργανώσεις. Οι οργανώσεις αυτή σε μεγάλο βαθμό παλιότερα ήταν με βάση την περιοχή καταγωγής αλλά περιλαμβάνουν επίσης, και με ανερχόμενο ενδιαφέρον, επαγγελματικές (γιατροί οικονομολόγοι, δικηγόροι), φιλανθρωπικές, προώθησης εθνικών θεμάτων κ.α Η ΑΧΕΠΑ είναι μεγάλη αδελφότητα που πρωτοστάτησε στα πρώτα χρόνια κατά των διακρίσεων σε βάρος των Ελλήνων αλλά έχει κάνει και μεγάλες ευεργεσίες στην Ελλάδα. Πάντως για τις οργανώσεις όπως και για τα στελέχη τους ισχύουν περισσότερα απ’όσα φαίνονται στην επιφάνεια. Θα ήθελα να αναφέρω επιγραμματικά μερικά σημεία για σκέψη.
Πολλές οργανώσεις μπορεί να είναι ελεγχόμενες, κάποιες να δρούνε ως υποστηρικτές και νομιμοποιητές της επίσημης πολιτικής μιας χώρας. Σεβαστό αν νιώθουν πρώτα πολίτες της χώρας αυτής αλλά κατά πόσο είναι πιστευτοί ή αντιπροσωπευτικοί ή χρήσιμοι ως εκφραστές της Ελληνικής ταυτότητας και των θέσεων της Ελλάδας; Θα αφήσει το Ελληνικό κράτος οποιονδήποτε δηλώνει «Έλληνας» να καθορίζει θέματα που το αγγίζουν χωρίς συνεννόηση; Το θέμα είναι πολύ μεγάλο γιατί επηρεάζει την εικόνα που έχει η Ελλάδα στους Αμερικανούς Ελληνικής καταγωγής και όχι μόνο αυτούς που είναι κοντά στην κοινότητα αλλά αυτούς, τους πιο πολλούς που δεν είναι. Από την άλλη δεν θέλει βέβαια και κανείς να κατευθύνει και να ελέγχει μέσα από τον κρατικό μηχανισμό στην Ελλάδα, γιατί ο Ελληνισμός ίσως είναι κάτι που ξεπερνά τα όριά του. Από την άλλη μπορεί να είναι πιο χρήσιμος κάποιος που έχει σημαντική θέση σε ισχυρό αμερικανικό οργανισμό.
Πολλοί όμως μπορεί να εμπλέκονται με οργανώσεις για ίδιο όφελος πχ για προσωπική προβολή για να μαζέψουν ψήφους για τοπικούς υποψηφίους ή για επιχειρηματική προβολή σε τοπικό επίπεδο. Κάποιος θα πρέπει να το διακρίνει για να μην αναμένονται για παράδειγμα επενδύσεις μάταια ή να σπαταλιέται προσπάθεια. Γιατί πολλοί επιφανείς ομογενείς δεν έχουν βοηθήσει και ούτε και σκέφτονται να επενδύσουν στην Ελλάδα παρά τα όσα λένε. Έτσι δεν είναι; Αν τους ρωτήσεις κατ’ιδία μπορεί να σου πουν ότι ο λόγος της αποχής είναι επειδή το Ελληνικό κατεστημένο δεν θέλει να μοιράσει την πίτα μαζί τους, αναφέρονται σε διαφθορά, αναποτελεσματικότητα, γραφειοκρατία που πολλές φορές είναι υπερβολές ειδικά αν κάνουν δουλειές σε χώρες με πολλά τέτοια φαινόμενα. Και στην Αμερική η διαδικασία για λήψη αδειών για οικοδόμηση και περιβαλλοντικές μελέτες για παράδειγμα είναι χρονοβόρα. Σε τελική ανάλυση αναπαραγωγή τέτοιων απόψεων ρίχνουν νερό στο μύλο κακοβούλων και κάνουν ζημιά στην εικόνα του Έλληνα για να μην πω ότι ξεφεύγει σε επικίνδυνες γενικεύσεις (stereotyping) κάτι που είναι κατακριτέο.
Όμως άμα το ψάξει κανείς θα δει ότι πολλοί χρησιμοποιούν αυτές τις απόψεις ως δικαιολογίες, για να βγουν από την δύσκολη θέση γιατί στην πραγματικότητα δεν ξέρουν κάτι για την Ελλάδα ούτε θέλουν να επενδύσουν ή δεν μπορούν ή δεν έχουν τα λεφτά και δεν θέλουν να το παραδεχτούν. Όπως λέει και η παροιμία, «όποιος δεν θέλει να ζυμώσει, δέκα μέρες κοσκινάει..» Από την άλλη όποιος επενδυτής περιμένει να βρει τα πράγματα όπως στην πατρίδα του στον εξωτερικό τότε μάλλον δεν έχει ταξιδέψει αρκετά και δεν είναι φτιαγμένος για διεθνείς επενδύσεις …
Συνεχίστε στη δεύτερη σελίδα
