Η Έρευνα είναι μέρος της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου της Ελλάδας ή μάλλον δημιουργίας του με ανάπτυξη της βιομηχανίας και ειδικά σε τομείς μηχανημάτων (πχ αυτοκινητοβιομηχανία, χημική βιομηχανία, ναυπηγική, κλωστοϋφαντουργία, ακόμα και ηλεκτρονικά μια που και αυτά χρειάζονται στην βιομηχανική αλυσίδα παραγωγής). Δεν γίνεται έρευνα έτσι με λόγια στον αέρα, χωρίς να υπάρχουν πεδία εφαρμογών, ανταλλαγής απόψεων και ευρύτερες επιλογές απασχόλησης για τους νέους επιστήμονες για να μπορούν να μείνουν στον τόπο τους!
.
Ανάλυση
-του Παναγιώτη Χατζηπλή*
Η αξία των startup
(Για το πρώτο μέρος της ανάλυσης πατήστε εδώ)
Δεν θα πούμε εδώ πως αποτιμώνται αυτά τα startup. Ο υποφαινόμενος είχε τη τύχη ή την ατυχία να περάσουν από τα χέρια του πολλές από αυτές τις αποτιμήσεις στην Αμερική ως μέρος της δουλειάς κι έχει δει πολλά, που όμως μάλλον είναι για αλλού. Έτσι κι αλλιώς η αποτίμηση είναι μια άσκηση που σηκώνει πολύ συζήτηση για κανονικές επιχειρήσεις πόσο μάλλον για αυτές που δεν έχουν κέρδη ή ακόμα ούτε καν πωλήσεις. Για αυτό μετριέται με άλλες μεθόδους (πωλήσεις, πόσο τους κοστίζει να βρούνε έναν πελάτη κλπ). Το τελικό αποτέλεσμα συχνά αντέχει σε μικρή μαθηματική λογική. Πολλές φορές, έχουν αναφερθεί και λογικές που δεν διαφέρουν και πολύ από ποντάρισμα πάνω στο ενδεχόμενο ο νικητής να καθαρίσει την μπάνκα δηλ. να είναι αυτός που θα επιβιώσει και θα πάρει όλη την αγορά. Εξού και η δυνατότητα για γρήγορη επεκτασιμότητα (scalability) που επιζητούνε δηλαδή το να πάει ένα startup γρήγορα από την αρχική ιδέα στο να κατακτήσει την αγορά, δηλαδή το μονοπώλιο ή το να πάει από το 0 to 1 όπως λέει ένας από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες του κλάδου, ο Peter Thiel. Φτιάχνεις ένα επιτυχημένο startup, ένα επιτυχημένο προϊόν κι αν είσαι τυχερός και ικανός μεγαλώνεις γρήγορα και μπαίνεις στο χρηματιστήριο και βγάζεις λεφτά. Αλλιώς γυρίζεις πάλι στο μηδέν…
Σε ενδιάμεσο διάστημα παρέχονται χρήματα στα startup σε γύρους χρηματοδότησης με βάση αξιολογήσεις εξειδικευμένων στελεχών. Επιμερίζεται σε στάδια ανάλογα με την ανάπτυξη και επιτυχία ενός startup. Διακρίνεται σε αρχική χρηματοδότηση (Seed), ενδιάμεση (Round A, όπου έχει ήδη δημιουργηθεί ένα αρχικό προϊόν) και Ανάπτυξης (Round B, C) όπου πλέον τελειοποιείται το προϊόν, αρχίζουν οι πωλήσεις και τελειώνει συνήθως με την είσοδο στο χρηματιστήριο ή την πώληση. Αυτά θα γίνουν στην διάρκεια λίγων χρόνων στην οποία δεν θα επιζήσουν όλα τα startups.
Μεταξύ αυτών των γύρων γίνονται και τα άλματα στις αποτιμήσεις. Βάζει ένας επενδυτής ας πούμε $100 και του δίνουν το 5%. Αν ο προηγούμενος για $100 είχε πάρει 10% σημαίνει ότι τώρα περίπου έχει διπλασιάσει. Θα μπορούσες να βρεις και άλλο τρόπο να χαρακτηρίσεις αυτό το «χτίσιμο της αξίας»…. Και πράγματι έχουν υπάρξει και περίεργες περιπτώσεις ανταλλαγής μετοχών αλλά ας μην πάμε εκεί. Αυτό που λέμε είναι ότι δεν δίνεται σημασία αν κανένας δεν θα αγόραζε το σύνολο της εταιρίας για $2.000. Για αυτό υπάρχει η ώρα της αλήθειας, η έξοδος στις αγορές. Πολύ πρόσφατα η Uber μπήκε στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης με εκτίμηση αξίας του συνόλου των μετοχών $82 δις ενώ υπήρχαν και υψηλότερες εκτιμήσεις και αμέσως έπεσε.
Κάποιοι όμως κατάφεραν να βγάλουν λεφτά από τα startup. Πολλά λεφτά, πολλαπλασίασαν πολλές φορές το κεφάλαιό τους. Για παράδειγμα η επενδυτική εταιρία που πρώτη επένδυσε στην Uber, το First Round Capital από $510.000 το 2010 εκτιμάται κατά την είσοδο στο χρηματιστήριο το 2019 σε $2,5δις, δηλ. 5.000 επάνω!
Όμως παρά την κριτική ή όχι ο θεσμός των startup είναι χρήσιμος στην Αμερική, όσο δεν υπάρχουν οι υπερβολές στις αποτιμήσεις που είπαμε ή αν υπάρχουν μένουν μεταξύ επιχειρηματιών που μπορούν να ζήσουν με αυτές. Τα startup παρέχουν μια μεταβατική απασχόληση σε νέους έως ότου μεταπηδήσουν σε επιχειρήσεις ή αυτές τους εξαγοράσουν. Επίσης βοήθα στην ανάπτυξη των πόλεων μέσω ανάπτυξης στο κέντρο μια που οι νέοι είναι πιο ευέλικτοι τα μετακινηθούν συχνά και σε υποβαθμισμένες περιοχές. Αυτό για παράδειγμα έχει γίνει me την αναγέννηση του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και στο κέντρο του Ντιτρόιτ.
Τελικά όμως και στις ΗΠΑ με τον μεγάλο κλάδο startup η απασχόληση σε αυτά αποτελεί ένα πολύ μικρό αριθμό του εργατικού δυναμικού, περίπου το 2-2,5% του συνόλου (και κυρίως των νέων κάτω των 30 ετών).
Το Οικοσύστημα των startup
Τι χρειάζεται όμως για να αναπτυχθούν τα startups; Δηλαδή ποιο είναι το κατάλληλο επιχειρηματικό περιβάλλον ή όπως λέγεται κατά την σχετική ορολογία «οικοσύστημα» για τον σκοπό αυτό; Στην Ελλάδα αυτό το οικοσύστημα θεωρείται ότι αφορά κάποια αίθουσα για κοινόβια εργασία (coworking), παρουσιάσει σε επενδυτές με τυποποιημένη ορολογία και τρόπους (pitching) και τύποι με μπλουζάκια και εκκεντρικούς τρόπους, ενίοτε και κάτι υποσχέσεις πολιτικών. Έχεις καμιά φορά την αίσθηση ότι περισσότερες είναι οι παρουσιάσεις παρά η δουλειά που γίνεται. Τον τελευταίο καιρό υπάρχουν πολλοί διαγωνισμοί σε διάφορες πόλεις σαν περιπλανώμενοι θίασοι που πουλάνε ευκαιρία ή ελπίδα ή αποσυμπίεση της απογοήτευσης για τους άνεργους νέους. Πολλές φορές η όλη άσκηση θυμίζει ένα ατελέσφορο παιχνίδι, λόγω της έλλειψης προοπτικής, χρηματοδότησης και κουλτούρας. Κάτι σαν την Γαλλία όπου υπάρχει ένα πρόγραμμα όπου άνεργοι αντί να εισπράττουν επίδομα υποχρεώνονται να φτιάχνουν φανταστικές εταιρίες και να υποκρίνονται ότι λειτουργούν στην πραγματικότητα αν και δεν έχουν κανένα αντικείμενο.
To λεγόμενο οικοσύστημα δηλαδή το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα startup (νεοφυείς επιχειρήσεις τεχνολογικής καινοτομίας) προϋποθέτει την ύπαρξη ορισμένων παραμέτρων:
- ύπαρξη εκπαιδευμένου προσωπικού και επιχειρηματικότητας,
- την ύπαρξη νομοθεσίας που βοηθά την δημιουργία νέων επιχειρήσεων,
- την ύπαρξη πανεπιστημίων που θα προάγουν τη γνώση,
- επιχειρήσεις που θα συνεργαστούν ή θα αγοράσουν τεχνογνωσία ή θα απορροφήσουν το προσωπικό των startup, και φυσικά
- επενδυτικό κεφάλαιο (venture capital) αλλά και χρηματιστηριακές αγορές για ενδεχόμενη διαπραγμάτευση των μετοχών σε μεταγενέστερο στάδιο.
Η Ελλάδα υστερεί πάρα πολύ όπως θα δούμε παρακάτω σε κεφάλαια, σε δυνατότητες εξόδου είτε μέσω κεφαλαιαγορών ή στρατηγικών αγοραστών και τελικά έχει μικρά νούμερα startup και σχετικής απασχόλησης…
Στο Ισραήλ αντίθετα, μια χώρα που έχει πολύ αναπτυγμένο χώρο startup υπάρχουν όλοι οι παράγοντες του οικοσυστήματος και σε υπερθετικό βαθμό. Ειδικά στο θέμα του κεφαλαίου έχουν επενδυθεί €6δις (και οι έξοδοι δηλ. τα ποσά που έχουν μεταβιβαστεί οι εταιρίες είναι πάνω από $12δις) όταν στην Ελλάδα το ποσό αυτό είναι γύρω στα €500εκατ όσο αφορά τουλάχιστον αυτούς που δίνουν θέσεις εργασίας στην Ελλάδα.
Συγκρίνουμε με το Ισραήλ μια που έχουν ανάλογου μεγέθους πληθυσμού και οικονομία (αν υπολογίσουμε το ΑΕΠ της Ελλάδας πριν την κρίση) αλλά και σημαντική διασπορά. Αλλά όχι μόνο σε σχέση με το Ισραήλ αλλά σε σύγκριση με πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύ χαμηλότερα τα κεφάλαια που είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα. Παρά την μεγάλη δημοσιότητα τα επενδεδυμένα κεφάλαια στα startup ανέρχονται μόλις στο 0,35% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Στην Ελλάδα όμως είναι μηδαμινά συγκριτικά με την υπόλοιπη οικονομία (με στοιχεία ΟΟΣΑ 2016).
Ας είμαστε ρεαλιστές. Δεν γίνεται οτιδήποτε είδος επιχειρηματικότητας συμπεριλαμβανομένων των startup χωρίς χρηματοδότηση. Έλλειψη χρημάτων παύση εμπορίου όπως λέει το γνωμικό. Τα κεφάλαια αυτά είναι αναγκαία για να χρηματοδοτήσουν την λειτουργία των επιχειρήσεων, τους μισθούς δηλαδή των στελεχών τους, μέχρι να καταφέρουν να τελειοποιήσουν την τεχνολογία τους και να αρχίσουν να έχουν έσοδα. Πόσο μάλλον όταν καμιά τράπεζα δεν πλησιάζει τέτοιες επιχειρήσεις χωρίς δυνατότητα υποθηκών και ειδικά στο νοσηρό περιβάλλον που επικρατεί στον πιστωτικό χώρο σήμερα.
Κι όμως τις περισσότερες φορές αναμένουν κάποιοι επενδυτές ή διαχειριστές αυτών των κεφαλαίων ότι ένα εργαζόμενος ή ιδρυτής σε startup θα χρηματοδοτεί την εταιρία και δεν θα πληρώνεται για να δείξει πίστη στον σκοπό (ώστε να μειώνεται και η μισθοδοσία;). Από την άλλη είναι άγνωστο πόσοι μπορούν να ζουν χωρίς να έχουν εισοδήματα στην Ελλάδα του σήμερα ή οπουδήποτε στον κόσμο.. Αν μπορούν τότε το αυτό που κάνουν δεν λέγεται δουλειά αλλά χόμπι. Κι εδώ που τα λέμε αν κάποιος κάνει χόμπυ μάλλον θα κάνει άλλα πράγματα από το να κυνηγά 5-6 άτομα κάθε μέρα για να φτιάξουν κάτι και να ξοδεύει και τα λεφτά του σε αυτό. Ειδικά επειδή στην Ελλάδα δεν θα γίνει ένα startup η νέα Google.. Πολύ δύσκολο. Με μια ιστορία απίστευτης επιχειρηματικής επιτυχίας μπορείς να γράψεις ένα ωραίο βιβλίο ή να κάνεις μια συγκλονιστική ταινία αλλά με μια επιχειρηματική ευκαιρία και πολλές αποτυχίες δεν φτιάχνεις μια ευημερούσα κοινωνία. Και πολύ λίγοι θα το αποτολμούσαν. Ίσως αυτό θα ήταν και το λογικό. Ακόμα και στην Αμερική που παίρνουν το ρίσκο αυτό είναι πολύ χαμηλότερο λόγω της πίστης στην προοπτική της οικονομίας, για μια δεύτερη ευκαιρία, για ύπαρξη χρηματοδότησης κάπου, από κάποιον, από τύχη κάτι που συμβαίνει πολύ πιο συχνά όταν υπάρχουν και μεγαλύτερες πιθανότητες… Πρέπει κανένας να το ζήσει ο ίδιος για να καταλάβει τις διαφορές.
Αλλά και στην Αμερική μετά από 5 χρόνια το 50% των startup θα έχει αποτύχει και στα 10 χρόνια πάνω από 70% (Πηγή: Statistic Brain, Startup Business Failure Rate by Industry). Όμως αυτές που θα επιτύχουν λόγω της μικρής αρχικής επένδυσης και της εκρηκτικής αύξησης θα φτάσουν να αποζημιώσουν τους επενδυτές για το σύνολο των επενδύσεών τους. Αυτές οι περιπτώσεις μπορεί να είναι αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 1/3 του κεφαλαίου που επενδύεται, όμως να έχουν απόδοση έως και 10 φορές (ενώ οι άλλες ίσως και μια). Τελικά ο στόχος είναι τα κεφάλαια αυτά συνολικά να δώσουν μια απόδοση 20% σε διάστημα 7-10 χρόνια που θα λειτουργεί η επενδυτική εταιρία, ίσως και λιγότερο (με βάση τα στοιχεία του Peter Thiel). Αυτή η απόδοση είναι υψηλότερη από άλλες επενδύσεις λόγω του ρίσκου αλλά δεν είναι για τον καθένα μια που προϋποθέτει και τις ανάλογες γνώσεις.
Όχι μόνο τα startup παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό αποτυχίας αλλά και ένα πολύ μικρό ποσοστό των ιδεών φτάνει να χρηματοδοτηθεί ακόμα και στο αρχικό στάδιο, ίσως το 1 με 2%. Συνεπώς είναι μια αρκετά παράτολμη μορφή επιχειρηματικότητας με μικρό ορίζοντα και αβέβαια έκβαση για τον επιχειρηματία-ιδρυτή και τα στελέχη.
