Η Πολωνία, οι εξαρτημένες οικονομίες και η Υπεύθυνη Ανάπτυξη

.

Μπορεί να θεωρεί κανείς πως η ανάκαμψη της Ελλάδας των δύο τελευταίων τριμήνων είναι θετική, αλλά τα υπόλοιπα προβλήματα της χώρας μας έχουν σε μεγάλο βαθμό επιδεινωθεί – ενώ οφείλουμε να αναρωτηθούμε τουλάχιστον για τα εξής: Είναι αλήθεια ο ρυθμός ανάπτυξης αυτός που οφείλει να μας ενδιαφέρει περισσότερο, ή μήπως τα ελλείμματα, τα χρέη, η ακρίβεια κοκ.; Όλα τα χρόνια πριν από την κρίση του 2008 δεν είχε ανάπτυξη η ελληνική οικονομία; Δεν οδηγήθηκε όμως στο ΔΝΤ; Από την άλλη πλευρά, όταν στηρίζει μία κυβέρνηση την οικονομία με 43,3 δις € με δανεικά, με αποτέλεσμα να δημιουργεί τεράστιες ζημίες στη χώρα, είναι επιτυχία η στασιμότητα του ΑΕΠ της το 2021 στα ίδια επίπεδα με αυτό του 2019, στην καλύτερη των περιπτώσεων; Με απλά λόγια, να έχει το ίδιο ΑΕΠ το 2021 με το 2019, αλλά να είναι περί τα 40 δις € φτωχότερη, με αντίστοιχα υψηλότερο χρέος; Σε κάθε περίπτωση, οι εξαρτημένες οικονομίες της αγοράς, όπως η ελληνική, έχουν την κατάληξη της Γουατεμάλα – με την έννοια πως ο ρυθμός ανάπτυξης διατηρείται μεν υψηλός, αλλά οι ιθαγενείς γίνονται όλο και πιο φτωχοί.

.

Ανάλυση

Γνωρίζοντας τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και την αδυναμία των κυβερνήσεων της να δρομολογήσουν τις πραγματικές λύσεις που ασφαλώς υπάρχουν, έχει ενδιαφέρον η αναφορά σε ένα άρθρο του Politico από το 2016 – από τον τότε αναπληρωτή πρωθυπουργό, υπουργό οικονομικών και ανάπτυξης της Πολωνίας, τον κ. M. Morawiecki.

Στο άρθρο αυτό, ο Πολωνός επεξηγεί επιγραμματικά το βασικό πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης που εξελέγη το Νοέμβριο του 2015 – το σχέδιο «Υπεύθυνης Ανάπτυξης» που παρουσιάσθηκε στο κοινό για πρώτη φορά. Εν προκειμένω γράφει μεταξύ άλλων τα εξής σε ελεύθερη μετάφραση:

«Τα χρόνια που ακολούθησαν τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η Πολωνία έχει επαινεθεί ευρέως για τις οικονομικές της επιδόσεις. Η εικόνα όμως αυτή μίας όασης οικονομικής σταθερότητας, στην τρικυμισμένη θάλασσα της ευρωπαϊκής κρίσης, διαψεύδεται από μία πολύ πιο ανησυχητική πραγματικότητα.

Ειδικότερα, η πολωνική οικονομία υποφέρει από σοβαρές ανισορροπίες – καθώς επίσης από βαθιά και ανεπίλυτα διαρθρωτικά προβλήματα. Η έλλειψη δε  εγχωρίων αποταμιεύσεων οπότε και επενδύσεων, αποτελεί απειλή για την οικονομική ανάπτυξη.

Η Πολωνία έχει εγκλωβισθεί στην παγίδα του μεσαίου εισοδήματος (ανάλυση μας) – οπότε χρειάζεται μία συντονισμένη στρατηγική για να ξεφύγει. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η πολωνική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει μία προσπάθεια για τη μεταρρύθμιση της οικονομίας και για την αντιμετώπιση των υφισταμένων ανισορροπιών.

Το οικονομικό μοντέλο που έχει ακολουθήσει η Πολωνία τα τελευταία 25 χρόνια έχει φτάσει στα όρια της αποτελεσματικότητας του. Το πιο σημαντικό όμως είναι το ότι, παρεμποδίζει τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της εθνικής οικονομίας. Όσοι αναζητούν στοιχεία για το μέγεθος της διαρθρωτικής οικονομικής πίεσης της χώρας, αρκεί να κοιτάξουν τα περισσότερα από 2.000.000 Πολωνούς που ψήφισαν μεν, αλλά τώρα ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό.

Υπάρχουν βέβαια και άλλα συμπτώματα της οικονομικής ασθένειας. Οι πολωνικές αποταμιεύσεις είναι απογοητευτικά χαμηλές, με σοβαρές συνέπειες για ολόκληρη την οικονομία – περιορίζοντας τις δυνατότητες μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Εκτός αυτού, η πολωνική οικονομία υποφέρει από την έλλειψη καινοτόμων εταιριών, με κέντρα έρευνας & ανάπτυξης (Ε&Α).

Η αιτία της οικονομικής δυσφορίας είναι η δομή της οικονομίας – όπως διαγνώσθηκε από δύο πολιτικούς επιστήμονες που τεκμηρίωσαν πως οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτές με φιλελεύθερες οικονομίες, όπως οι Η.Π.Α., ή με «συντονισμένες» οικονομίες, όπως η Γερμανία.

Αντίθετα, όπως και άλλες χώρες της περιοχής, η Πολωνία περιγράφεται καλύτερα ως μία «εξαρτημένη οικονομία της αγοράς» -με την έννοια πως τα ξένα κεφάλαια ελέγχουν βασικούς τομείς της οικονομίας, όπως τον τραπεζικό τομέα και τη βιομηχανία. Αυτή η ιδιοκτησιακή δομή δεν δημιουργεί κίνητρα για επενδύσεις στην καινοτομία.

Ως απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις, η πολωνική κυβέρνηση υιοθέτησε το Σχέδιο Υπεύθυνης Ανάπτυξης που βασίζεται σε πέντε πυλώνες: στην επαναβιομηχάνιση, στην ανάπτυξη καινοτόμων εταιριών, στην προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων, στην επικέντρωση στις εξαγωγές και στην εξωστρέφεια, καθώς επίσης στην ισόρροπη κοινωνική και περιφερειακή ανάπτυξη.

Στόχος μας είναι να οικοδομήσουμε μία σύγχρονη, καινοτόμο και εξαγωγική οικονομία. Δεν πιστεύουμε στον «κρατισμό», αλλά στο ότι το κράτος έχει ρόλο στην προώθηση του οικονομικού εκσυγχρονισμού. Οι πιο πετυχημένες οικονομίες του πλανήτη δεν έχουν βασισθεί μόνο στις πολιτικές της ελεύθερης αγοράς – ενώ η νέα μας βιομηχανική πολιτική για την εξέλιξη των τομέων του μέλλοντος βασίζεται στα πρότυπα των Ασιατικών Τίγρεων.

Εν προκειμένω, το μεγαλύτερο δημόσιο πρόγραμμα για νεοφυείς επιχειρήσεις (start ups) στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, το «Start in Poland» που εμπνευσθήκαμε από το ισραηλινό Yozma (= η χρήση χρημάτων του δημοσίου για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων σε ισραηλινές επιχειρήσεις), είναι μία κυβερνητική πρωτοβουλία για την τόνωση των επενδύσεων στη χώρα.

Συγχωνεύσαμε επίσης τα κρατικά ιδρύματα που προηγουμένως ήταν υπεύθυνα για την υποστήριξη της ανάπτυξης των πολωνικών εταιριών, για να σχηματίσουμε το Πολωνικό Ταμείο Ανάπτυξης, στόχος του οποίου είναι να λειτουργήσει ως αναπτυξιακή τράπεζα – κατά τα πρότυπα της γερμανικής KfW ή της γαλλικής CDC» (πηγή).

Συνεχίζοντας, παρά το ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης της Πολωνίας ήταν αρκετά σημαντικοί έως το 2015, συγκρινόμενοι με την ΕΕ, ωφελήθηκε μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού της – γεγονός που φαίνεται καθαρά από τα δύο εκ. Πολίτες που εγκατέλειψαν τη χώρα μεταναστεύοντας. Εκτός των μεγάλων οικονομικών κέντρων της, το βιοτικό επίπεδο των Πολιτών της έμεινε στάσιμο και οι ανισότητες αυξήθηκαν πολύ (πηγή) – ενώ η χώρα συνέχισε να υστερεί, όσον αφορά την καινοτομία, με το μερίδιο των δαπανών για Ε&Α να είναι πολύ κάτω από το μέσον όρο της ΕΕ.

Όσον αφορά τις ξένες εταιρείες που είχαν εγκατασταθεί στην Πολωνία, αντιπροσώπευαν περίπου το 50% της βιομηχανικής της παραγωγής και τα 2/3 της εξαγωγικής της παραγωγής – χωρίς να έχουν πληρώσει σχεδόν καθόλου φόρους εισοδήματος, ιδίως λόγω των προνομίων που τους δόθηκαν από το κράτος για να τις προσελκύσουν.

Το επίκεντρο τώρα της νέας οικονομικής πολιτικής της Πολωνίας αποτέλεσε ένα τεράστιο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων για τον εκσυγχρονισμό της πολωνικής οικονομίας – περίπου 350 δις € έως το 2020. Στο κράτος ανατέθηκε ξανά κεντρικός ρόλος στην οικονομική ανάπτυξη – ενώ σωστά επισήμανε ο υπουργός ότι, ακόμη και οι σημερινές κορυφαίες οικονομίες δεν βασίζονταν πάντα στις ελεύθερες αγορές, καθώς επίσης πως η προσωρινή προστασία των τοπικών εταιρειών ήταν πολύ χρήσιμη για την παγκόσμια άνοδό τους.

Για να υποστηρίξει δε την ανάπτυξη των πολωνικών εταιρειών, δημιούργησε το Πολωνικό Ταμείο Ανάπτυξης – ενώ δρομολόγησε, μεταξύ άλλων, τη στοχευμένη προβολή είκοσι επιλεγμένων κλάδων που διανεμήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα.

Συμπερασματικά λοιπόν, το βασικό πρόβλημα που είδε ο Πολωνός, όσον αφορά την οικονομία της χώρας του, ήταν το χαμηλό επίπεδο των εγχωρίων επενδύσεων, σε συνδυασμό με το μικρό αριθμό των καινοτόμων εταιριών – σημειώνοντας πως η καινοτομία αφορά όλους τους τομείς, ακόμη και τον πρωτογενή, όπως τις agtech επιχειρήσεις (πηγή) κατά το παράδειγμα του Ισραήλ (ανάλυση) κλπ. Κατά την άποψη του δε, πίσω από όλα αυτά τα συμπτώματα ευρισκόταν η βασική δομή της πολωνικής οικονομίας – ως μία «εξαρτημένη οικονομία της αγοράς».

Εν τούτοις, η Δύση αντέδρασε σε μεγάλο βαθμό, εξαπολύοντας επιθέσεις εναντίον της πολωνικής κυβέρνησης – η οποία κατηγορείται ως ακραία συντηρητική, με τελευταίο συμβάν το θέμα του Συνταγματικού της Δικαστηρίου και τις απειλές εκδίωξης της από την ΕΕ (ανάλυση).

Το οικονομικό μοντέλο των εξαρτημένων οικονομιών

Συνεχίζοντας, με την έννοια «εξαρτημένες οικονομίες» εννοούνται αυτές, στις οποίες οι άμεσες ξένες επενδύσεις διαδραματίζουν ένα πολύ ισχυρότερο ρόλο, σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη οικονομία – αφού σχεδόν όλοι οι στρατηγικοί τομείς κυριαρχούνται από ξένες εταιρίες. Είναι δυστυχώς αυτή η μορφή που προωθείται στην Ελλάδα, ειδικά μετά την επιβολή των μνημονίων – στην οποία ενώ το δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ αυξήθηκε από το 127% στο 206%, στην Πολωνία παρέμεινε κάτω του 60%, ενώ είχε μειωθεί στο 45% πριν από την πανδημία (γράφημα).

Η οικονομική ανάπτυξη τώρα αυτών των χωρών, εξαρτάται κυρίως από τις αποφάσεις που λαμβάνονται στα κεντρικά γραφεία των ξένων εταιριών – ειδικά μετά το ξεπούλημα των δημοσίων επιχειρήσεων, όπως συνέβη στην Ανατολική Ευρώπη μετά το άνοιγμα των συνόρων ή στην Ελλάδα με τα μνημόνια. Οφείλουμε δε να σημειώσουμε εδώ πως έως και το 2024 θα έχουν ξεπουληθεί όλες οι δημόσιες εταιρίες στην Ελλάδα, με συνολικά έσοδα το πολύ 11 δις €, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό – δηλαδή, όσο η μισή περίπου ζημία της χώρας μας το 2020!

Στα παραπάνω πλαίσια, ο ρόλος του ξένου κεφαλαίου σε αυτού του είδους τις οικονομίες που συνήθως δεν διαθέτουν ισχυρή εθνική αστική τάξη για να εναντιωθεί στο ξεπούλημα, ενώ οι ελίτ τους είναι απάτριδες, θεωρείται κυρίαρχος – ενώ γίνονται ελκυστικές για τους ξένους επενδυτές μόνο εάν διαθέτουν φθηνό εργατικό δυναμικό με σχετικά υψηλό επίπεδο προσόντων, καθώς επίσης απορυθμισμένες αγορές εργασίας.

Ορισμένες φορές τώρα, το οικονομικό μοντέλο των «εξαρτημένων οικονομιών της αγοράς» οδηγεί σε αρκετά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για αρκετές δεκαετίες – όπως στην κεντροανατολική Ευρώπη που εξελίχθηκε στην προτιμώμενη πλατφόρμα συναρμολόγησης για τις δυτικές εταιρίες, όπως στο παράδειγμα της αυτοκινητοβιομηχανίας.

Εν τούτοις, επειδή οι ξένες μητρικές εταιρίες διατηρούν ως επί το πλείστον τις πιο καινοτόμες δραστηριότητες στα κεντρικά τους γραφεία, η ανάπτυξη έχει ημερομηνία λήξης – ενώ ο σκληρός ανταγωνισμός για άμεσες ξένες επενδύσεις των εξαρτημένων χωρών, δεν επιτρέπει στις κυβερνήσεις τους να συγκεντρώσουν επαρκώς υψηλούς φόρους από αυτές, για να χρηματοδοτήσουν τις εγχώριες προσπάθειες, καθώς επίσης μία υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και έρευνα.

Για παράδειγμα στην Ελλάδα, η Eldorado Gold λειτουργεί με offshore στην Ολλανδία (ανάλυση), ο όμιλος Λάτση αγόρασε το Ελληνικό με μία εταιρία που έχει έδρα το Λουξεμβούργο, η Fraport φορολογεί τα κέρδη της όπου θέλει, ενώ ζήτησε και πήρε αποζημίωση περί τα 180 εκ. € λόγω της πανδημίας κοκ. – οπότε τα έσοδα του δημοσίου από αυτού του είδους τις επενδύσεις είναι μηδαμινά.

Μακροπρόθεσμα λοιπόν το δωρεάν «κεφάλαιο κίνησης» που εκμεταλλεύονται οι ξένοι επενδυτές, όπως τους χαμηλούς μισθούς, τις περιβαλλοντικές διευκολύνσεις, τις επιδοτήσεις, το εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό κοκ. εξαντλείται – ειδικά όταν αυξάνονται οι μισθοί, με αποτέλεσμα τη «διάβρωση» του πλεονεκτήματος της φθηνής τοποθεσίας.

Από την άλλη πλευρά, ο ισχυρός εάν όχι κυρίαρχος ρόλος των ξένων επιχειρήσεων, εμποδίζει την καθιέρωση εγχωρίων ανταγωνιστών που θα μπορούσαν να ενδιαφέρονται για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας – ενώ η μεγάλη εξάρτηση από τις εξαγωγές και η ευπάθεια στις διακυμάνσεις των χρηματοπιστωτικών αγορών, εμποδίζουν στο διηνεκές μία ανεξάρτητη οικονομική πορεία.

Σε τελική ανάλυση δε, οι εξαρτημένες οικονομίες της αγοράς έχουν την κατάληξη της Γουατεμάλα – με την έννοια πως ο ρυθμός ανάπτυξης διατηρείται μεν υψηλός, αλλά οι ιθαγενείς γίνονται όλο και πιο φτωχοί (ανάλυση).

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, η σύγκριση της Ελλάδας με την Πολωνία είναι κάτι περισσότερο από απογοητευτική – αφού το ΑΕΠ της Πολωνίας από 440 δις $ το 2009 έφτασε στα 594 δις $ το 2020, όταν της Ελλάδας κατέρρευσε από τα 355 δις $ στα 189 δις $ (γράφημα). Πολύ χειρότερα βέβαια, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας εκτοξεύθηκε από τα 299 δις € στα 387 δις € σήμερα παρά το PSI και τα ξεπουλήματα, το κόκκινο ιδιωτικό από αμελητέο υπερβαίνει τα 250 δις €, ενώ αυξήθηκαν ξανά κατακόρυφα τα ελλείμματα της χώρας.

Την ίδια στιγμή, λόγω της αδυναμίας του υπερχρεωμένου εάν όχι χρεοκοπημένου δημοσίου να αυξήσει τις κρατικές επενδύσεις, όλες οι προσπάθειες της κυβέρνησης έχουν στόχο να καταστήσουν την οικονομία μας ακόμη πιο εξαρτημένη – ακριβώς το αντίθετο δηλαδή, από ότι η Πολωνία. Μπορεί λοιπόν να θεωρεί κανείς πως η ανάκαμψη των δύο τελευταίων τριμήνων είναι θετική, αλλά τα υπόλοιπα προβλήματα της χώρας μας έχουν σε μεγάλο βαθμό επιδεινωθεί – ενώ οφείλουμε να αναρωτηθούμε τουλάχιστον για τα εξής:

Είναι αλήθεια ο ρυθμός ανάπτυξης αυτός που οφείλει να μας ενδιαφέρει περισσότερο, ή μήπως τα ελλείμματα, τα χρέη, η ακρίβεια κοκ.; Όλα τα χρόνια πριν από την κρίση του 2008 δεν είχε ανάπτυξη η ελληνική οικονομία, όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί; Δεν οδηγήθηκε όμως στο ΔΝΤ;

Από την άλλη πλευρά, όταν στηρίζει μία κυβέρνηση την οικονομία με 43,3 δις € με δανεικά, με αποτέλεσμα να δημιουργεί τεράστιες ζημίες στη χώρα, είναι επιτυχία η στασιμότητα του ΑΕΠ της το 2021 στα ίδια επίπεδα με αυτό του 2019, στην καλύτερη των περιπτώσεων; Με απλά λόγια, να έχει το ίδιο ΑΕΠ το 2021 με το 2019, αλλά να είναι περί τα 40 δις € φτωχότερη, με αντίστοιχα υψηλότερο χρέος;