Η δραστηριοποίηση της ΔΕΗ γίνεται αρχικά στην παραγωγή και με σεβασμό των υπαρχόντων ιδιωτικών συμφερόντων κυρίως στην διανομή.
Ανάλυση
– του Παναγιώτη Χατζηπλή
Ως και 400 εταιρίες δραστηριοποιούνταν (317 ιδιωτικές και 58 δημοτικές ή κοινοτικές) σε διάφορες πόλεις της επικράτειας οι περισσότερες μικρές αλλά και κάποιες μεγαλύτερες όπως η ΗΕΑΠ ή Power (Ηλεκτρική Εταιρία Αθηνών-Πειραιώς), η Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία και άλλα. Η προσπάθεια της εξαγοράς ολοκληρώθηκε το 1968 και στοίχισε 740 εκατομμύρια δραχμές (πηγή). Η εξαγορά θεωρούνταν κρίσιμης σημασίας για την υλοποίηση των επενδύσεων που οι μικρές ιδιωτικές εταιρίες δεν μπορούσαν να πράξουν. Παράλληλα προχωρά η ηλεκτροδότηση στα νησιά με το μη συνδεδεμένο δίκτυο-μονάδες.
Η ανάπτυξη της ΔΕΗ ως ενδεδειγμένης λύσης εκεί που αδυνατούσε ο μικρός ιδιωτικός τομέας, αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα της χρησιμότητας του κεντρικού σχεδιασμού για την οικονομική ανάπτυξη, πέρα από ιδεολογικές αγκυλώσεις. Ανάλογα παραδείγματα υπάρχουν και σε άλλους επιχειρηματικούς τομείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό (π.χ. ανάπτυξη των Ασιατικών οικονομιών μέσα από στενή σχέση κράτους και λίγων μεγάλων ομίλων). Αξίζει να τα μελετήσουν όσοι ακούνε μόνο τις αναλύσεις διαφόρων «ειδικών» και κάποιων «παπαγάλων» περί αόρατου χεριού της ελεύθερης αγοράς.
Ο πλήρης εξηλεκτρισμός της χώρας για οικιακή χρήση δεν συμπληρώνεται παρά μόνο μέχρι την δεκαετία του ‘80. Πιο συγκεκριμένα το ποσοστό του ηλεκτροδοτούμενου πληθυσμού το 1976 έφθανε το 98,6%, όταν το 1950 δεν ξεπερνούσε το 55%. (πηγή) Κάποιοι παλιότεροι ίσως να θυμούνται την φράση «ήρθε το ηλεκτρικό….» σε μικρά ή απομακρυσμένα χωριά ή νησιά.
Η ανάπτυξη της ΔΕΗ είναι συνυφασμένη με την ραγδαία οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδας στην δεκαετία του ‘60 και ’70, της τάξης του 10% ετησίως, κάτι για το οποίο η φθηνή και αξιόπιστη παροχή ενέργειας είναι βασική. Ας μην μας διαφεύγει εξάλλου ότι η ΔΕΗ είναι βαριά βιομηχανία και από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές επιχειρήσεις της χώρας με σημαντική τεχνογνωσία.
Για όσους φοίτησαν στο Πολυτεχνείο η μελέτη των ηλεκτρικών μονάδων της ΔΕΗ αποτελούσε βασικό τμήμα των σπουδών και ένα ιδιαίτερο τμήμα του τεχνικού κόσμους. Αποτελούσε και ένα κατόρθωμα ίσως της εγχώριας παραγωγικής ικανότητας. Ένα πολύβουο μελίσσι στα εργοστάσια που κρατούσε την χώρα ζωντανή με ένα αίσθημα κοινωνικής προσφοράς. Έβρισκαν λύσεις για αναποδιές και βλάβες, σχεδίαζαν μετατροπές για εγγενείς αδυναμίες, όπως ορυκτό με υψηλή υγρασία, για να κρατηθούν τα εργοστάσια σε λειτουργία με κάθε θυσία.
Αυτό δεν υπάρχει με τις ανεμογεννήτριες ή τα φωτοβολταϊκά. Πρώτα από όλα αποτελούν διασκορπισμένες μικρές μονάδες με περιορισμένες δυνατότητες λειτουργίας όταν φυσάει μέσα σε ορισμένα άνω και κάτω πλαίσια και όταν φέγγει. Είναι εισαγόμενα μηχανήματα με μικρή παρεμβολή του εγχώριου εργατικού δυναμικού μετά την εγκαταστάτη. Ίσως παρέχουν κάποιες θέσεις φυλάκων ίσως και ρυθμιστών λειτουργίας αν και αυτή πρέπει να είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένη. Ίσως και κάποια λίγη συντήρηση… Ουσιαστικά η λειτουργία τους αποτελεί για τους ιδιοκτήτες τους κάτι σαν «ενοίκιο» για τα επενδυμένα κεφάλαια τους με εξασφαλισμένη ζήτηση και επιχορήγηση (εφόσον βέβαια λειτουργούν οι μονάδες). Καλύτερα από να επενδύουν σε ομόλογα σε εποχές αρνητικών επιτοκίων.
Φαίνεται ότι μετά από 70 χρόνια θέλουμε να γυρίσουμε στις ίδιες προπολεμικές πρακτικές με την διασκορπισμένη παραγωγή από ΑΠΕ, την εξάρτηση από εισαγόμενο φυσικό αέριο και την πολυδιάσπαση με μικρές εταιρίες παραγωγής και διανομής ιδιωτών …. Πέρα από θεωρητικές προκαταλήψεις ας δούμε τι έγινε στην πράξη στην Καλιφόρνια μετά το σπάσιμο του μονοπωλίου ενέργειας εκεί που οδήγησε σε ένα χάος κερδοσκόπων με αποτέλεσμα αύξηση του κόστους και μπλακάουτ στο οποίο κεντρικό ρόλο είχε η εταιρία Enron που αποτέλεσε από τις μεγαλύτερα σκάνδαλα απάτης την δεκαετία του 2000 και από τις μεγαλύτερες χρεοκοπίες https://www.economistas.gr/diethni/8672_enron-i-istoria-mias-adianoitis-etairikis-apatis συμπαρασύροντας και την ελεγκτική Arthur Andersen. Εκτός βέβαια αν αυτές οι «θεωρητικές αγκυλώσεις» αποτελούν προκάλυμμα για τις όποιες επιδιώξεις αυτών των κερδοσκοπικών συμφερόντων.
Έτσι τα τελευταία χρόνια, κάτω από τις οδηγίες της ΕΕ για «απελευθέρωση της παραγωγής» και μείωση των εκπομπών μειώθηκε η χρήση του λιγνίτη και η ηλεκτροπαραγωγή της ΔΕΗ γενικά. Από 70% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας (με το υπόλοιπο από υδροηλεκτρικά και μονάδες πετρελαίου στα νησιά) σήμερα ο λιγνίτης εκμηδενίζεται ενώ η εγκατεστημένη ισχύς των εργοστασίων είναι τουλάχιστον 20% του συνόλου. Ναι μπορεί κάποια εργοστάσια να είναι παλαιάς τεχνολογίας (αν και έχουν γίνει αναβαθμίσεις για παράδειγμα μπήκαν φίλτρα για σωματίδια) αλλά ακόμα και σήμερα είναι λειτουργικά. Επανεκκινήθηκαν εξάλλου για να καλύψουν τις ανάγκες όταν υπήρξε έλλειψη όπως στον καύσωνα του 2021.
Λιγνιτική παραγωγή και περιβάλλον
Σίγουρα μοντέρνες μονάδες, όπως της Γερμανίας, είναι πιο αποδοτικές. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα να διακρατούν το CO2 (Carbon Capture and Storage, CCS) μια τεχνολογία που στις ΗΠΑ πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν πολλά υποσχόμενη. Παρεμπιπτόντως θα εφαρμοσθεί και στην Ελλάδα στην μονάδα της Energean στον Πρίνο αλλά για άλλες χρήσεις (πηγή)
Η Κίνα που προσθέτει συνεχώς μονάδες άνθρακα και είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής χτίζει επίσης νέους λιγνιτικούς σταθμούς για την Σερβία (Kosolac B3 (πηγή)) και την Τουρκία (Hunutlu) (πηγή) στην γειτονιά μας… Η Κίνα είχε ενδιαφερθεί και για τις λιγνιτικές μονάδες της Ελλάδας όταν υπήρξε σχέδιο πώλησής τους (σπάσιμο της ΔΕΗ), αν και στην πορεία η ΕΕ αντιτάχθηκε στην μεγαλύτερη διείσδυσή της στην ενέργεια.
Αντί του λιγνίτη όλα αυτά τα χρόνια υπήρξε μια αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ και του εισαγόμενου Φυσικού Αερίου σε μονάδες κυρίως ιδιωτών αλλά δεν φτάνουν να καλύψουν ανάγκες χώρας! Εκτός του ότι εξαρτόμαστε από εισαγόμενο φυσικό αέριο και εισαγόμενη τεχνολογία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) εισάγουμε και ηλεκτρική ενέργεια από τις γειτονικές χώρες. Ενώ ήδη υπάρχει έτοιμο το φράγμα της Μεσοχώρας Τρικάλων δεν έχει μπει σε λειτουργία.
Και ενώ η Ελλάδα δεν ζήτησε δικαιώματα δωρεάν εκπομπών CO2 όταν μπορούσε και αποσύρει λιγνιτικές μονάδες για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, παράλληλα εισάγει από την Βουλγαρία που έχει υψηλές εκπομπές λιγνίτη αλλά και παραγωγή πυρηνικής ενέργειας στο Κοζλοντούι για το οποίο κατά καιρούς εκφράζονται αντιδράσεις και ίσως φτιάξει και νέο εργοστάσιο στο Μπελέν. Τέλεια περιβαλλοντική υποκρισία! (πηγή).
Νομίζει κανείς ότι τα αέρια και οι ρύποι παγιδεύονται στον τόπο παραγωγή; Τότε ας δει τι έγινε στο Τσερνόμπιλ. Μάλιστα προκύπτει ότι και από τις λιγνiτικές μονάδες το 5% των πιο ρυπογόνων είναι «υπεύθυνο» για το 73% των εκπομπών (πηγή) Συνεπώς το κλείσιμο της Ελλάδα δεν θα’χει αντίκτυπο ούτε εκεί. Σημειώνεται ότι κάποιες πολύ ρυπογόνες μονάδες βρίσκονται είναι στην Τουρκία όπως το Afşin-Elbistan που θα’πρεπε να κλείσει αλλά παίρνει παράταση…
Μόνο 8 ακόμα χώρες στην ΕΕ θα εξαλείψουν τον άνθρακα μέχρι το 2030: Ολλανδία, Δανία, Ισπανία, Πορτογαλία (εισάγει πρώτη ύλη), Γαλλία (βασίζεται σε πυρηνική), Ιταλία (έχει υδροηλεκτρικά), Ιρλανδία και Φινλανδία (πηγή).
Αλλά ας δούμε για τι περιβαλλοντική επιβάρυνση συζητάμε. Μια σύγχρονη λιγνιτική μονάδα παράγει σύμφωνα με στοιχεία της ΔΕΗ 950 Kg CO2 ανά MWh σε σχέση με 1.390 οι παλιότερες (με στοιχεία ΔΕΗ 2008).
Οπότε αν λάβουμε υπόψη ότι το 2019, που ήταν μια σχετική φυσιολογική χρονιά όσο αφορά την ζήτηση, πριν την πανδημία και το κλείσιμο των μονάδων είχαμε παραγωγή 10.377.791 MWh από λιγνίτες (στοιχεία από το Δελτίο Συστήματος Συναλλαγών ΗΕΠ του Χρηματιστήριου Ενέργειας (πηγή). Αυτό αποτελεί περίπου το ¼ της εγχώριας παραγωγής (παρεμπιπτόντως με άλλα τόσα περίπου, 9.741.161 MWh από εισαγωγές, αν είναι δυνατό!). Με βάση τα στοιχεία αυτά η παραγωγή CO2 από μια σχετικά σύγχρονη μονάδα θα ήταν περίπου 10 εκατομμύρια τόνοι CO2 (10.377.791 MWh *950 Kg CO2/MWh = 9,859,901 τόνοι CO2)
Από την άλλη πλευρά σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πηγή) ένα στρέμμα δάσους απορροφά ετησίως πάνω από 400 κιλά διοξείδιο του άνθρακα. Συνεπώς τα 1,3 εκατ. καμένα στρέμματα των πυρκαγιών του 2021 θα μπορούσαν να απορροφούν 500.000 τόνους CO2 κάθε έτος (1,3 εκατ. * 400 = 520.000 τόνους CO2 κάθε έτος). Δηλαδή τα φετινά καμένα αποτελούν το 5% της ανωτέρω παραγωγής, ενώ το σύνολο των δασών της Ελλάδας το μισό (αν δεχτούμε ότι φέτος καήκαν το 10-15% των δασών της χώρας). Αυτά φυσικά αποτελούν χονδρικούς υπολογισμούς, είμαστε ανοιχτοί σε παρατηρήσεις.
Ακόμα μεγαλύτερη διακράτηση CO2 θα υπάρξει βέβαια αν προχωρήσει η αναδάσωση των καμένων αλλά και άλλων εκτάσεων για αντιμετώπιση της ερημοποίησης και του μικροκλίματος. Αυτό κάνει η Κίνα για παράδειγμα και μάλιστα με εφαρμογή της μεθόδου «Καλλίδενδρο» του καθηγητή Καλλίστρατου (πηγή)) ή αν χρησιμοποιηθεί η τεχνική λύση της διακράτησης CCS. Ενώ ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και μεγάλες δυνατότητες εξοικονόμησης όπως στις κατοικίες («Εξοικονομώ κατ’οίκον»).
Να σημειωθεί ακόμα ότι τα αποθέματα του λιγνίτη, ο δικός μας «μαύρος χρυσός» όπως λένε κάποιοι ανέρχεται σε 5 δις τόνους και βρίσκεται στην Πτολεμαΐδα, Αμύνταιο, Φλώρινα, Μεγαλόπολη, Δράμα και Ελασσόνα. Εκτιμάται ότι καλύπτει τις ανάγκες της χώρας πάνω από 40 χρόνια, αναλόγως και την χρήση βέβαια. Σε επίπεδο αποθεμάτων λιγνίτη η Ελλάδα κατατάσσεται έβδομη παγκοσμίως και τρίτη στην ΕΕ! (πηγή). Η Ελλάδα έχει ακόμα και σημαντικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα τύρφης που όμως είναι χαμηλότερες θερμιδικής αξίας.
Ενεργειακή Εξάρτηση
Παράλληλα με όλες αυτές τις μεταλλάξεις στις πηγές ενέργειας αυξάνει η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας από εισαγωγές είτε ενέργειας ή καυσίμου η οποία φθάνει στο 73,7% από 62,2% το 2013 λόγω του φυσικού αερίου. Ακόμα και για τα ΑΠΕ όμως η τεχνολογία τους είναι εισαγόμενη (πηγή). Με το ΕΣΕΚ του ΣΥΡΙΖΑ (αρχές 2019) προβλέπονταν η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ελλάδας στο 68% μέχρι το 2030 ενώ με το νέο ΕΣΕΚ της ΝΔ αυτό αυξήθηκε στο 71%!
Φαντασθείτε σε στιγμές ανάγκης αν εχθρικές χώρες-προμηθευτές όπως απειλούνε ότι θα κλείσουν τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου (πχ η Τουρκία με τον TAP) όπως παλιά απειλούσαν οι συνδικαλιστές ότι θα κατεβάσουν τους διακόπτες (κάτι που αποτελούσε και λόγο ιδιωτικοποίησης για νεοφιλελεύθερους σχολιαστές). Όπως όταν δηλαδή η χώρα απειλήθηκε ότι θα κλείσουν οι τράπεζες, κάτι που έγινε ….. Για την πρόσβαση και την διανομή ενέργειας πάντως έχουν γίνει και γίνονται πολλοί πόλεμοι και σήμερα πχ στη Συρία και στο Κόλπο. Αν κάποιος θέλει ενεργειακή αυτονομία με πιο πράσινες μεθόδους θα μπορούσε να αναπτύξει τα κοιτάσματα της Ελληνικής ΑΟΖ (αν εξερευνηθεί) (πηγή)
Η ενεργειακή εξάρτηση στην ΕΕ είναι μια ανησυχητική τάση συνολικά, ειδικά για τον βιομηχανικό βορρά. Ανέρχονταν στο 53,6% συνολικά το 2016 από 43% το 1995. Από τις χαμηλότερες ενεργειακές εξαρτήσεις έχει η Πολωνία 30% που αντιστέκεται στην απόσυρση των μονάδων άνθρακα, η Ρουμανία (22%) και η Τσεχία (32%). Η Πολωνία έχει κατά 92% εγχώριους πόρους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (78% στερεά καύσιμα, 14% ΑΠΕ και υδροηλεκτρικά). Βλέπε και (πηγή)
Κόστος Ηλεκτρισμού
Με όλες αυτές τις αλλαγές στο ενεργειακό μίγμα και την επιβάρυνση της ΔΕΗ ανέβηκε και η τιμή της κιλοβατώρας. Σε έκθεση του 2018 η Τράπεζα της Ελλάδας διαπίστωσε ότι η τιμή του ρεύματος αυξήθηκε κατά 150% από το 2005 έως το 2016.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι εκτιμάται ότι η αιολική ενέργεια κόστιζε αρχικά περί τα 90€/ΜWh και τα φωτοβολταϊκά περί τα 285 €/ΜWh (τώρα έχει πέσει αρκετά σε νέες μονάδες) όταν η μέση τιμή εκείνη τη στιγμή της ηλεκτρισμού κυμαίνονταν στα 50-60€/ΜWh (πηγή) Σίγουρα την λιγνιτική παραγωγή έπληξε τον τελευταίο χρόνο η αύξηση των δικαιωμάτων εκπομπών μετά την αναγγελία της ΕΕ για μείωσή των εκπομπών κατά 55% ως το 2030.
Η εταιρία πληροφοριών στον χώρο της ενέργειας ICIS προβλέπει ότι το κόστος στην Ελλάδα και Βουλγαρία θα ανεβεί περαιτέρω και να φτάνει στα €80/MWh μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2020 (κάπου εκεί δηλαδή που είναι σήμερα τα νέα ΑΠΕ (πηγή) ) αν και μπορεί να πέσει μετά. Τείνουμε πλέον να έχουμε μια από τις υψηλότερες τιμές στην Ευρώπη όπως έγινε και με τις τηλεπικοινωνίες μετά την ιδιωτικοποίηση που έχουμε τις πιο ακριβές. Άλλος ένας μύθος των «μεταρρυθίσεων» διαλύεται.
