Ο αποπληθωρισμός και το χρέος

.

Μία αποπληθωριστική «εκκαθάριση» του χρέους είναι ένας κύκλος του διαβόλου, ένας φαύλος κύκλος. Καμία δύναμη δεν μπορεί να οδηγήσει την οικονομία πίσω, στο σημείο ισορροπίας της. Το πλοίο θα γέρνει όλο και περισσότερο, μέχρι να ανατραπεί. Εάν πιστεύει κάποιος ότι, σε μία τέτοια κατάσταση θα πρέπει να αφήσουμε τη φύση να ακολουθήσει την πορεία της, χωρίς να κάνουμε τίποτα για να την αλλάξουμε, είναι τόσο ανόητος όσο εκείνος ο γιατρός, ο οποίος συμβουλεύει τον ασθενή του που πάσχει από βαριά πνευμονία να την αγνοήσει. Ο αποπληθωρισμός δεν είναι κάτι πολύ σοβαρό, όταν δεν εμφανίζεται σε εποχές που υπάρχει ταυτόχρονα ένας υψηλός όγκος απλήρωτων υποχρεώσεων – κόκκινου ιδιωτικού χρέους δηλαδή. Μόνο σε συνδυασμό με συνθήκες υπερχρέωσης, ο αποπληθωρισμός εξελίσσεται σε μία καταστροφική δύναμη, σε μία θανατηφόρο επιδημία – αφού αυξάνει συνεχώς τα χρέη. Για την Ελλάδα τώρα, τη μοναδική χώρα στον πλανήτη που έχει βυθιστεί ποτέ στην ύφεση για 10η συνεχή σχεδόν χρονιά, ο αποπληθωρισμός που μαίνεται σήμερα είναι ο μεγάλος της εφιάλτης – το νούμερο ένα πρόβλημα της, όπου δυστυχώς δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν οι Πολίτες τις τρομακτικές του συνέπειες. Πόσο μάλλον όταν στα πλαίσια μίας ακόμη διάσωσης των τραπεζών, θα πάψει να προστατεύεται η πρώτη κατοικία από την 1^η Ιουνίου – σε πλήρη αντίθεση με τη σκανδαλώδη στήριξη των τραπεζών, της Aegean κλπ.

.

Το άρθρο αποτελείται από δύο σελίδες

.

Ανάλυση

Η παραπάνω αναφορά είναι του Irving Fisher – ενώ τη σημειώνουμε επειδή (α) η Ελλάδα ήταν βυθισμένη στον αποπληθωρισμό (-2,4%) ολόκληρο το 2020, (β) είναι υπερχρεωμένος τόσο ο δημόσιος (230% του ΑΕΠ), όσο και ο ιδιωτικός της τομέας (150%), ενώ ευρίσκεται στον πυθμένα της Ευρωζώνης όσον αφορά την ανάπτυξη, είναι δηλαδή η τελευταία χώρα, ήδη από το 3^ο τρίμηνο του 2020.

Ο Αμερικανός οικονομολόγος, ένας από τους κορυφαίους της εποχής του, είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε μαθηματικές μεθόδους για να τεκμηριώσει τη θεωρία της ισορροπίας – όπου η προσφορά και η ζήτηση, όταν οι τιμές φτάσουν σε ένα ορισμένο επίπεδο, εξισορροπούν μεταξύ τους. Θεωρείται δε ως ο «πνευματικός πατέρας» του μονεταρισμού, έχοντας διατυπώσει πρώτος την «ποσοτική εξίσωση» – σύμφωνα με την οποία η ποσότητα χρήματος επί την ταχύτητα κυκλοφορίας, είναι ίση με το εθνικό προϊόν επί το επίπεδο των τιμών:

M x V = Y x P

Μέσα από τις μελέτες του πείσθηκε αρχικά απόλυτα ότι, η σταθερότητα των τιμών είναι η κεντρική προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας της Οικονομίας – κάτι που ακολούθησε πιστά αργότερα ο βασικός υποστηρικτής του μονεταρισμού, ο M. Friedman. Οφείλουμε να συμπληρώσουμε εδώ ότι, η βασική υποχρέωση της ΕΚΤ, «κατ’ επιταγή» της Γερμανίας, είναι η σταθερότητα των τιμών – ενώ για τη Fed είναι επίσης σημαντική η απασχόληση.

Συνεχίζοντας, στη δεκαετία του 1920 ο I. Fisher, καθηγητής στο Yale, ήταν ο πρωταγωνιστής, ο σταρ καλύτερα μεταξύ των οικονομολόγων – ασχολούμενος επίσης με εφευρέσεις, όπως με τη δημιουργία ενός συστήματος αρχειοθέτησης, η πώληση της «πατέντας» του οποίου τον έκανε εκατομμυριούχο.

Εκείνη την εποχή, οι άνθρωποι βίωναν μία ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας, χωρίς ιστορικό προηγούμενο – οπότε ο Fisher επένδυσε όλα τα χρήματα του στο χρηματιστήριο, αυξάνοντας σημαντικά τον πλούτο του. Προς τα τέλη της δεκαετίας δε ανήκε σε εκείνους τους ειδικούς των μετοχών, οι οποίοι καλούνταν συνεχώς από τα ΜΜΕ για να εκφράσουν τις απόψεις τους, σε σχέση με την εξέλιξη των δεικτών των χρηματιστηρίων. Τελικά, στις 21 Οκτωβρίου του 1929 ανέφερε σε μία συνέντευξη του τις εξής δεκαέξι λέξεις, οι οποίες έμελλε να αλλάξουν για πάντα τη ζωή του:

«Οι τιμές των μετοχών έφτασαν σε ένα σημείο, το οποίο μοιάζει με ένα μόνιμα υψηλό οροπέδιο».

Τάχθηκε λοιπόν υπέρ της άποψης πως οι τιμές θα παρέμεναν σταθερές ή υψηλότερες, για ένα μεγάλο (μόνιμο) χρονικό διάστημα, τρεις ημέρες ακριβώς πριν ξεκινήσει το μεγάλο κραχ του 1929 – κατά τη διάρκεια του οποίου ο βιομηχανικός δείκτης των Η.Π.Α. (Dow Jones) έχασε το 80% της αξίας του.

Κάτι σχετικά ανάλογο βιώνουμε σήμερα, αφού οι χρηματιστηριακοί δείκτες, ιδίως οι αμερικανικοί, σημειώνουν διαρκώς νέα υψηλά – ενώ αρκετοί ισχυρίζονται πως οι συνθήκες έχουν αλλάξει, οπότε δεν πρόκειται για φούσκα. Την ίδια στιγμή τα χρέη αυξάνονται συνεχώς σε όλες σχεδόν τις χώρες – όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί (γράφημα, πηγή). Όπως διαπιστώνεται όμως από το γράφημα, η εξέλιξη είναι δραματική – ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες (ΕΜ), στις οποίες οι επιχειρήσεις έχουν εκδώσει ομόλογα λαμβάνοντας ταυτόχρονα δάνεια από τις τράπεζες, σε τεράστια ποσά. Συνολικά έχουν αυξηθεί τα χρέη από το 60% του ΑΕΠ τους πάνω από το 100% – ειδικά στην Κίνα, στην οποία έχουν υπερβεί το 200%, ποσοστό που δεν είναι σε καμία περίπτωση βιώσιμο.

Στην Ευρώπη η κατάσταση είναι επίσης προβληματική, αφού το δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης συνολικά έχει φτάσει στο 102% εν μέσω βαθιάς ύφεσης της τάξης του 8% – ενώ στις Η.Π.Α. οι συνθήκες είναι λιγότερο προβληματικές, αν και το δημόσιο χρέος τους έχει υπερβεί το 110%, λόγω των μεγάλων δυνατοτήτων που έχουν (δολάριο, Wall Street, στρατιωτική ισχύ κλπ.). Οφείλει βέβαια να γνωρίζει κανείς πως τα χρέη δεν είναι θανατηφόρα, όσο υπάρχει ανάπτυξη και ρευστότητα (cash flow) – κάτι που παύει να ισχύει όταν αυξάνονται τα επιτόκια.

Η μεγάλη πτώση

Περαιτέρω στο 1930, ο οικονομολόγος έχασε από το κραχ, καθώς επίσης από τη Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε, ολόκληρη την περιουσία του – ενώ για πολλές εβδομάδες έλεγε δημόσια ότι, το χρηματιστήριο είχε υποστεί μία χρονικά περιορισμένη διόρθωση, οπότε θα επανερχόταν γρήγορα στα προηγούμενα επίπεδα. Αργότερα βέβαια, αφού μετατράπηκε στη συμβολική φιγούρα εκείνου του κερδοσκόπου ο οποίος, τυφλωμένος από το πάθος του, οδηγείται στο γκρεμό, έχοντας απαξιωθεί εντελώς ως οικονομολόγος από την κοινή γνώμη και τους συναδέλφους του, είπε τα παρακάτω:

“Μία αποπληθωριστική εκκαθάριση του χρέους είναι ένας κύκλος του διαβόλου, ένας φαύλος κύκλος. Καμία δύναμη δεν μπορεί να οδηγήσει την οικονομία πίσω, στο σημείο ισορροπίας της. Το πλοίο θα γέρνει όλο και περισσότερο, μέχρι να ανατραπεί. Εάν πιστεύει κάποιος ότι, σε μία τέτοια κατάσταση θα πρέπει να αφήσουμε τη φύση να ακολουθήσει την πορεία της, χωρίς να κάνουμε τίποτα για να την αλλάξουμε, είναι τόσο ανόητος όσο εκείνος ο γιατρός, ο οποίος συμβουλεύει τον ασθενή του που πάσχει από βαριά πνευμονία να την αγνοήσει“.

Ειδικότερα, στα πιο σκοτεινά χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης, έχοντας τις δικές του προσωπικές εμπειρίες, ο Fisher άλλαξε ριζικά τις θέσεις του για την Οικονομία – παύοντας να πιστεύει στη θεωρία της ισορροπίας, καθώς επίσης στις «ορθολογικές προσδοκίες». Απαρνούμενος τα μαθηματικά μοντέλα στο κείμενο του «Η θεωρία του αποπληθωρισμού και του χρέους» (Debt Deflation Theory), αναφέρθηκε στο θέμα τεκμηριώνοντας το εμπειρικά – χωρίς να το αποδεικνύει δηλαδή με μαθηματικές εξισώσεις, καλώντας παράλληλα τους συναδέλφους του να αποδείξουν το αντίθετο, εάν μπορούσαν φυσικά.

Η θεωρία

Ο Fisher περιγράφει αρχικά τη φυσιολογική άνοδο και κάθοδο των οικονομικών κύκλων, στους οποίους «ταλαντεύεται» μία Οικονομία, σε συνθήκες ισορροπίας –οι οποίοι φαίνονται στο γράφημα που ακολουθεί, με τις επιπτώσεις τους για τις αγορές (επιτόκια, ομόλογα, μετοχές, εμπορεύματα, ακίνητη περιουσία).

Επεξήγηση γραφήματος: Φάση της ισορροπίας μετά την πτώση, πρώιμη ανάκαμψη, τελευταία φάση της ανάκαμψης, επιβράδυνση της οικονομίας, ύφεση.

Εάν όμως συναντηθούν δύο απειλητικές δυνάμεις (τις αποκαλεί χαρακτηριστικά μεγάλους, κακούς ηθοποιούς – Big Bad Actors), τότε μπορεί να προκληθεί από μία ανώδυνη ύφεση ένας καταστροφικός αποπληθωρισμός (Depression) – από τον οποίο δεν μπορεί να εξέλθει μία οικονομία, ευρίσκοντας από μόνη της το σημείο ισορροπίας της.

Οι δύο αυτοί «μεγάλοι και κακοί ηθοποιοί» είναι ένας υπερχρεωμένος ιδιωτικός τομέας, καθώς επίσης μία επερχόμενη ύφεση – στους οποίους, εάν προστεθεί ένας επίσης υπερχρεωμένος δημόσιος τομέας, τότε προκαλείται κυριολεκτικά χάος (αυτό ακριβώς βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα, ευρισκόμενοι σε πολύ χειρότερη κατάσταση από το 2010, λόγω της τρομακτικής ανόδου των μη εξυπηρετούμενων ιδιωτικών χρεών – γεγονός που σημαίνει ότι, χωρίς «εξωγενή στήριξη» δεν υπάρχει δυνατότητα εξόδου από την κρίση).

Περαιτέρω, η Μεγάλη Ύφεση του 1930 εμπλούτισε τη θεωρία του με το τέλειο ενδεικτικό παράδειγμα. Αναλυτικότερα, όταν οι τιμές των μετοχών στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1920 αυξάνονταν ραγδαία, τροφοδοτούμενες από κερδοσκοπικές υπερβολές, ο ιδιωτικός τομέας των Η.Π.Α. είχε συσσωρεύσει ένα ιστορικά μοναδικό βουνό χρεών, το οποίο ήταν της τάξης του 260% του ΑΕΠ. Ο ιδιωτικός τομέας είναι το κύριο πρόβλημα της Κίνας σήμερα, αφού αυξάνονται συνεχώς τα χρέη του (γράφημα, πηγή).

Κάτι ανάλογο ισχύει επίσης για τον ιδιωτικό τομέα των Η.Π.Α. (γράφημα). Επιστρέφοντας στο 1930, τα χρέη αυτά δεν φαινόταν προβληματικά, επειδή οι τιμές στις αγορές περιουσιακών στοιχείων (ακίνητα, μετοχές κλπ.), αυξάνονταν συνεχώς – όπως συμβαίνει σήμερα. Μετά το 1929 όμως και ιδιαίτερα μετά το 1931, όπου οι Η.Π.Α. βυθίστηκαν στον αποπληθωρισμό, η κατάσταση άλλαξε ραγδαία – αφού τέθηκε σε λειτουργία ο αποπληθωριστικός καθοδικός κύκλος. Ο  Fisher περιγράφει τη διαδικασία που ακολούθησε τότε ως εξής:

“Οι οφειλέτες, οι οποίοι βρέθηκαν σε κακή οικονομική κατάσταση, έπρεπε να ρευστοποιήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία, για να μπορέσουν να εξοφλήσουν τα δάνεια τους. Σαν αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού, συρρικνώθηκε η ποσότητα χρήματος στην Οικονομία, καθώς επίσης η ταχύτητα κυκλοφορίας του“.

Στη συνέχεια κατέρρευσαν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων, λόγω των αναγκών και της μεγάλης προσφοράς –γεγονός που, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της ποσότητας χρήματος, οδήγησε στην ακόμη μεγαλύτερη μείωση του επιπέδου των τιμών. Ακολούθησε αμέσως μετά ο αποπληθωρισμός – ενώ, στα επόμενα στάδια της κρίσης, η μειωμένη ζήτηση, καθώς επίσης οι χαμηλές τιμές, «αδυνάτισαν» τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου κορυφώθηκαν οι χρεοκοπίες, ενώ οι εναπομείναντες επιχειρήσεις μείωσαν την παραγωγή τους και απέλυσαν προσωπικό – με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ανεργία, να μειωθεί περαιτέρω η ζήτηση, να κλείσουν περισσότερες επιχειρήσεις κοκ.

Τέλος ο οικονομολόγος αναφέρει ότι, η κρίση εμπιστοσύνης, στην οποία ουσιαστικά στηρίζεται το σύστημα, διευρύνθηκε – οπότε μειώθηκαν οι δαπάνες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, επειδή προτιμούσαν να αποταμιεύουν τα χρήματα. Το αποτέλεσμα ήταν να περιορίζεται συνεχώς περισσότερο η κυκλοφοριακή ταχύτητα των χρημάτων (παγίδα ρευστότητας), οπότε να επιδεινώνεται ο αποπληθωρισμός. Η διαδικασία αυτή αύξησε τα πραγματικά επιτόκια (ονομαστικά πλην τον πληθωρισμό ή συν τον αποπληθωρισμό), καθώς επίσης την πραγματική αξία των χρεών – οπότε ήταν αδύνατον πλέον να εξυπηρετηθούν.

Η συνέχεια στην επόμενη σελίδα…………