.
H συντριπτική πλειοψηφία της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίζει να εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το πετρέλαιο για τις μεταφορές και για τα βιομηχανικά προϊόντα – κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει τις επόμενες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, με την αγορά πετρελαίου να είναι ασταθής, καθώς επίσης με τα ασταθή συστήματα επιρρεπή σε ακραίες κινήσεις και απρόβλεπτες καταρρεύσεις, το μέλλον καθίσταται αβέβαιο. Η αβεβαιότητα όμως αυτή δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα – γεγονός που σημαίνει πως, ανεξάρτητα από την εξέλιξη της πανδημίας, αυτά που θα καθορίσουν το μέλλον του πλανήτη θα είναι το χρέος και η ενέργεια που συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Αυτοί οι δύο παράγοντες θα αποσταθεροποιήσουν σύντομα την παγκόσμια οικονομία, με μία αυτοενισχυόμενη ανατροφοδότηση – κάτι που θα δυσκολέψει πολύ τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες έχουν ήδη καταναλώσει τα περισσότερα όπλα τους. Tο να προσπαθήσει λοιπόν κανείς να προβλέψει το μέλλον όσον αφορά τουλάχιστον το 2021, υπό αυτές τις απίστευτα ασταθείς συνθήκες, επί πλέον με τα χρηματιστήρια στο ζενίθ και με την πραγματική οικονομία σε ελεύθερη πτώση, είναι ασφαλώς αδύνατο. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να προετοιμασθεί όσο καλύτερα μπορεί για τις αναταράξεις που προβλέπονται – όπως πάντοτε, όταν ξεκινάει μία καινούργια εποχή για τον πλανήτη.
.
Ανάλυση
Το 2021 θα είναι ένα πάρα πολύ δύσκολο έτος – αφού υπάρχει μία σειρά μεγάλων προβλημάτων στην παγκόσμια οικονομία που δεν έχουν επιλυθεί. Ένα μόνο από αυτά είναι η πανδημία που, ενώ μαίνεται στη Δύση, στην ανατολική Ασία είναι πλέον ανύπαρκτη – με τις ελπίδες έχουν επικεντρωθεί στο εμβόλιο, το οποίο όμως δεν έχει δοκιμασθεί καθόλου, «αναγκάζοντας» τις φαρμακευτικές να ζητούν «νομική ασυλία» από τα κράτη για τη χρήση του (πηγή).
Ορισμένοι δε θεωρούν πως δεν πρόκειται για ένα σύνηθες εμβόλιο, αλλά για μία «θεραπεία γονιδιώματος» (πηγή) – η οποία θα εφαρμοσθεί για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία. Εν προκειμένω, είναι παράδοξο το γεγονός ότι, τα κράτη θέλουν να το επιβάλουν καταναγκαστικά στους Πολίτες τους, χρησιμοποιώντας ακόμη και βία εάν το κρίνουν απαραίτητο – εν πρώτοις έμμεση, όπως θα ήταν οι απαγορεύσεις για όσους δεν το κάνουν (ανάλυση).
Τα πρώτα αποτελέσματα πάντως αυτής της ύποπτης βιασύνης των κρατών, καθώς επίσης της τρομοκρατίας που ασκείται μέσω διατεταγμένων ΜΜΕ στον πληθυσμό, δεν είναι καθόλου καλά – αφού, εκτός από τις ψυχολογικές διαταραχές πολλών ανθρώπων, οι συνέπειες για την οικονομία είναι εξαιρετικά επώδυνες, αυξημένες σε μεγάλο βαθμό από τα αλλεπάλληλα lockdown.
Εάν προσθέσουμε εδώ τις ήδη υφιστάμενες μεγάλες εισοδηματικές ανισότητες που κλιμακώνονται από την πανδημία, καθώς επίσης την εκτόξευση των δημοσίων και ιδιωτικών χρεών, όταν παράλληλα μειώνονται οι τζίροι των επιχειρήσεων, τα εισοδήματα των νοικοκυριών και το ΑΕΠ των κρατών, η κατάσταση γίνεται εκρηκτική – ενώ ακόμη και αν υποθέσουμε πως το εμβόλιο θα εξαλείψει την πανδημία, ο χρόνος που θα απαιτηθεί θα υπερβεί το 2021.
Εκτός αυτού, με δεδομένη τη συγκράτηση της ύφεσης, της ανεργίας κλπ. το 2020 με τεχνητό τρόπο, με τη δημοσιονομική και νομισματική στήριξη των κρατών δηλαδή, εκ των οποίων αρκετά είναι υπερχρεωμένα (κορυφαία η Ελλάδα με δημόσιο χρέος πάνω από το 208% του ΑΕΠ και κόκκινο ιδιωτικό άνω του 140%), το 2021 που τα παραπάνω μέσα θα είναι πολύ λιγότερα, κανένας δεν γνωρίζει τα αποτελέσματα – ειδικά εάν συνεχισθούν τα lockdown και εάν δεν ανακάμψει ο τουρισμός, όπως τουλάχιστον φαίνεται σήμερα.
Στο παράδειγμα της Ελλάδας, η ύφεση συγκρατήθηκε μεν στο -10,5%, αλλά με τη στήριξη της οικονομίας με περίπου 24 δις € από το κράτος – με έλλειμμα που θα υπερβεί το 10% του ΑΕΠ ή τα 16 δις €. Το 2021 όμως θα δοθούν μόλις 7,5 δις € σύμφωνα με τον προϋπολογισμό (πηγή) – οπότε, παρά το ότι η κυβέρνηση ευελπιστεί να πετύχει ρυθμό ανάπτυξης 4,8%, προβλέποντας τα άμεσα έσοδα από τον τουρισμό στο 60% του 2019 (περί τα 11 δις €), πολύ δύσκολα θα τα καταφέρει.
Εκτός αυτού, το ΑΕΠ μας μειώθηκε μεν στα 163 δις € από 183 δις € προηγουμένως, αλλά μετά την (ύποπτη) αναθεώρηση του από την ΕΛΣΤΑΤ στα 183 δις € το 2019 από 187 δις € – επομένως στην ουσία κατά 24 δις €! Με προβλεπόμενη δε τη χρεοκοπία πολλών επιχειρήσεων, ιδίως στον τομέα της μαζικής εστίασης και του τουρισμού, τις κατασχέσεις και τους πλειστηριασμούς στα πλαίσια του νέου πτωχευτικού νόμου-έκτρωμα που ψηφίσθηκε, την περαιτέρω εξαθλίωση των Ελλήνων, το νέο κύμα κόκκινων δανείων που θα φέρει τις τράπεζες ξανά στα όρια της χρεοκοπίας σε συνδυασμό με το παρωχημένο οικονομικό τους μοντέλο, την αδυναμία πληρωμής των οφειλών προς το δημόσιο κοκ., οι προβλέψεις για ανάπτυξη είναι εξαιρετικά επισφαλείς – όσο αισιόδοξος και αν θέλει να είναι κανείς.
Σε παγκόσμιο επίπεδο πάντως, εκτός από τα παραπάνω προβλήματα, οι δυτικές οικονομίες φτάνουν στο τέλος ενός «κύματος Kondratieff» – ενός μακροπρόθεσμου κύκλου δηλαδή διαρκείας 40 έως 60 ετών που βιώνουν τα καπιταλιστικά συστήματα. Οι κύκλοι αυτοί χαρακτηρίζονται από περιόδους ανάπτυξης και αυτοδιόρθωσης – οι οποίες προκαλούνται από την εκάστοτε τεχνολογική καινοτομία που οδηγεί σε μία μακρά περίοδο ευημερίας (ανάλυση).
Το πετρέλαιο
Ανεξάρτητα τώρα από τα παραπάνω, ένα επόμενο θέμα που θα μας απασχολήσει το 2021, θα είναι η τιμή του πετρελαίου – σημειώνοντας πως έχει σχέση με τη ζήτηση για τα επί μέρους υποπροϊόντα του ενός βαρελιού και όχι μόνο για μερικά από αυτά. Εν προκειμένω, όσοι τοποθετούνται υπέρ των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ως μία «πράσινη εναλλακτική λύση», δεν συνειδητοποιούν πως θα δημιουργηθεί πρόβλημα με τη ζήτηση βενζίνης που έχει ήδη μειωθεί, από τον περιορισμό των μετακινήσεων – όπως συμβαίνει επίσης με την κηροζίνη, ως αποτέλεσμα της τεράστιας μείωσης των καυσίμων για τα αεροπλάνα, λόγω του περιορισμού των ταξιδιών εξαιτίας της πανδημίας. Ειδικότερα τα εξής (πηγή H. Smith):
(α) Ένα βαρέλι πετρελαίου αποδίδει μία σειρά προϊόντων – όπως βενζίνη, ντίζελ, πετρέλαιο θέρμανσης, κηροζίνη κλπ. (γράφημα). Εάν η ζήτηση για ένα προϊόν του μειωθεί δραστικά, οπότε η τιμή του, ο παραγωγός δεν μπορεί να αυξήσει την τιμή κάποιου άλλου προϊόντος για να αντισταθμίσει την απώλεια εισοδήματος του – εκτός εάν αυξηθεί η ζήτηση για ορισμένα από αυτά, η οποία θα μπορεί να υποστηρίξει υψηλότερες τιμές. Με απλά λόγια, πρέπει να υπάρχει ζήτηση για όλα τα υποπροϊόντα του βαρελιού πετρελαίου, έτσι ώστε να έχουν αρκετά χρήματα οι παραγωγοί για να τα εξάγουν, να τα μεταφέρουν και να τα βελτιώνουν.
(β) Το 68% όλων των προϊόντων του πετρελαίου καταναλώνεται από τις μεταφορές, το 26% από τη βιομηχανία και μόλις το 6% από τους υπολοίπους τομείς. Εάν λοιπόν η ζήτηση για βενζίνη, ντίζελ κίνησης και κηροζίνη παραμείνει χαμηλή, λόγω της πανδημίας, ακόμη και αν αυξηθεί η ζήτηση από τη βιομηχανία δεν θα μπορέσει να αντισταθμίσει τις απώλειες.
(γ) Μεγάλο μέρος της κατανάλωσης τις τελευταίες δεκαετίες χρηματοδοτήθηκε από χρέη – τα οποία θα φτάσουν στα 277 τρις $ ή στο 365% του παγκοσμίου ΑΕΠ στο τέλος του έτους, με την πανδημία να έχει προσθέσει περί τα 15 τρις $ (πηγή). Ως εκ τούτου η κατανάλωση θα πάψει να αυξάνεται, εκτός εάν μεσολαβήσουν μαζικές διαγραφές χρεών ή υπερπληθωρισμός – οπότε η πτώση της κατανάλωσης θα μειώσει τη ζήτηση για πετρέλαιο.
(δ) Η πανδημία θα αυξήσει ακόμη περισσότερο την τάση για τηλεργασία και θα μειώσει τα εταιρικά ταξίδια – καθώς επίσης τα τουριστικά, σε συνδυασμό με την άνοδο των χρεών. Με δεδομένο όμως το ότι, τα κράτη παραγωγής πετρελαίου έχουν δύο τιμές κόστους, μία για την εξόρυξη και μία ανάλογη με τις δαπάνες του προϋπολογισμού τους που εξαρτάται κυρίως από τις εξαγωγές πετρελαίου, οι τιμές που χρειάζονται είναι εξαιρετικά υψηλές (γράφημα, πηγή). Για παράδειγμα, η Σαουδική Αραβία με κόστος εξόρυξης 45 $ το βαρέλι, χρειάζεται 85 $ για να καλύψει τις δαπάνες του προϋπολογισμού της – ενώ το μισό της παραγωγής πετρελαίου των Η.Π.Α. προέρχεται από σχιστόλιθο και άλλες μη συμβατικές πηγές, με υψηλό κόστος εξόρυξης, με αποτέλεσμα σήμερα οι εταιρίες παραγωγής να είναι ζημιογόνες και να επιβιώνουν μόνο με το δανεισμό τους.
Το ίδιο συμβαίνει με πολλά άλλα παραγωγικά κράτη που επιβιώνουν με το πετρέλαιο στα 40 $, αλλά μόνο επειδή δανείζονται έναντι μελλοντικών εσόδων – με κίνδυνο να χρεοκοπήσουν, εάν οι τιμές παραμείνουν χαμηλές και εξαντλήσουν τα πιστωτικά τους όρια. Στην ουσία χρειάζονται πάνω από 80 $ ανά βαρέλι – κάτι που όμως, ακόμη και αν το πετύχαιναν μειώνοντας την προσφορά, θα βύθιζαν τα άλλα κράτη σε ύφεση, μειώνοντας έτσι τη ζήτηση και επομένως τα έσοδα τους.
Συμπερασματικά λοιπόν, εάν συνδυάσουμε όλα τα παραπάνω, θα διαπιστώσουμε πως δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σταθερότητα στις αγορές πετρελαίου – αφού δεν μπορεί να επιλυθεί η εξίσωση των υψηλών τιμών κάλυψης των παραγωγικών χωρών, της μειωμένης ζήτησης και της χρηματοδότησης του χρέους τους. Με απλά λόγια, οι υψηλές τιμές μειώνουν τη ζήτηση, οι χαμηλές ζημιώνουν τους παραγωγούς και το χρέος επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό τόσο τους καταναλωτές, όσο και τους παραγωγούς.
Η ανανεώσιμη ενέργεια
Συνεχίζοντας, δεν μπορούμε προφανώς να μιλάμε για ανανεώσιμη ενέργεια, αλλά για ένα είδος ενέργειας που μπορεί να αντικατασταθεί – αφού ένα δάσος είναι ανανεώσιμο, αλλά μία ανεμογεννήτρια όχι, αφού πρέπει να αντικαθίσταται κάθε είκοσι χρόνια, με τεράστιο κόστος και χωρίς στην ουσία να ανακυκλώνονται τα υλικά κατασκευής της.
Σε κάθε περίπτωση, όλες οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας σήμερα, αιολική, ηλιακή κλπ., παράγουν κάτω από το 4% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας – παρά τις επενδύσεις εκατοντάδων δις €. Εκτός αυτού οι ρυθμοί ανάπτυξης της είναι μηδαμινοί, όπως φαίνεται από το γράφημα – ενώ θα χρειαστούν τεράστιες επενδύσεις για να φτάσει στο 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης (πηγή).
Στην πραγματικότητα, η συντριπτική πλειοψηφία της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίζει να εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το πετρέλαιο για τις μεταφορές και για τα βιομηχανικά προϊόντα, όπως τα λιπαντικά – κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει τις επόμενες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, με την αγορά πετρελαίου να είναι ασταθής όπως αναλύσαμε, καθώς επίσης με τα ασταθή συστήματα επιρρεπή σε ακραίες κινήσεις και απρόβλεπτες καταρρεύσεις, το μέλλον καθίσταται αβέβαιο – πόσο μάλλον όταν οι τιμές μπορούν να μειωθούν στα 20 $ το βαρέλι ή να αυξηθούν στα 100 $, οπότε περιορίζονται αυτόματα οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις στην παραγωγή που προϋποθέτουν μία σχετική σταθερότητα.
Η αβεβαιότητα όμως αυτή δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα – γεγονός που σημαίνει πως, ανεξάρτητα από την εξέλιξη της πανδημίας, αυτά που θα καθορίσουν το μέλλον του πλανήτη θα είναι το χρέος και η ενέργεια που συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Αυτοί οι δύο παράγοντες θα αποσταθεροποιήσουν σύντομα την παγκόσμια οικονομία, με μία αυτοενισχυόμενη ανατροφοδότηση – κάτι που θα δυσκολέψει πολύ τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες έχουν ήδη καταναλώσει τα περισσότερα όπλα τους.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, το να προσπαθήσει κανείς να προβλέψει το μέλλον όσον αφορά τουλάχιστον το 2021, υπό αυτές τις απίστευτα ασταθείς συνθήκες, επί πλέον με τα χρηματιστήρια στο ζενίθ και με την πραγματική οικονομία σε ελεύθερη πτώση, είναι ασφαλώς αδύνατο. Το μόνο λοιπόν που μπορεί να κάνει είναι να προετοιμασθεί όσο καλύτερα μπορεί για τις αναταράξεις που προβλέπονται – όπως πάντοτε, όταν ξεκινάει μία καινούργια εποχή για τον πλανήτη.
