.
.
Η δημιουργία του ευρώ υποτίθεται ότι ήταν ένα ακόμη θριαμβευτικό βήμα στο ευρωπαϊκό σχέδιο – στο οποίο η οικονομική ολοκλήρωση χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση της πολιτικής ολοκλήρωσης και της ειρήνης. Ένα κοινό νόμισμα, όπως ένας κοινός τρόπος σκέψης, θα δέσμευε την ήπειρο ακόμη πιο πολύ, θα συνέδεε τα κράτη πιο στενά μεταξύ τους. Αυτό που τελικά συνέβη όμως είναι ένας εφιάλτης – αφού το ευρώ έχει μετατραπεί σε μία οικονομική παγίδα, ενώ η Ευρώπη σε μία φωλιά εχθρών. Φαίνεται δε να απειλούνται ακόμη και τα δημοκρατικά επιτεύγματα της ηπείρου – επειδή οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες δημιουργούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τον πολιτικό εξτρεμισμό (P. Krugman).
(Το άρθρο αποτελείται από 2 Σελίδες,
δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στις 17.02.18 με τίτλο
“Οι προτάσεις αλλαγής της Ευρωζώνης”)
.
Ανάλυση
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που απασχολούν την Ευρωζώνη, ενώ θα έπρεπε να ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ελλάδα, είναι οι απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις – οι οποίες έχουν ήδη καθυστερήσει πολύ, λόγω της μη ύπαρξης κυβέρνησης στη Γερμανία. Θεωρείται δε πως θα συζητηθούν στα πλαίσια της συνόδου κορυφής στις 22 και 23 Μαρτίου – ενώ μπορεί να φαίνεται πως δεν υπάρχει ανάγκη, επειδή η νομισματική ένωση αναπτύσσεται ξανά με σημαντικούς ρυθμούς, αλλά όλοι πιστεύουν ότι είναι αδύνατη η αντιμετώπιση μίας επόμενης παγκόσμιας κρίσης ή/και πως θα προκύψει μία ευρωπαϊκή, εάν δεν δρομολογηθούν οι συγκεκριμένες αλλαγές.
Στα πλαίσια αυτά μία ομάδα 14 Γερμανών και Γάλλων οικονομολόγων, έχουν ετοιμάσει ένα «πακέτο» προτάσεων (πηγή) – έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι συζητήσεις, καθώς επίσης οι αποφάσεις που θα ληφθούν. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα μείγμα επιμερισμού των κινδύνων και αποφυγής των ρίσκων – με τα κυριότερα μέρη του να είναι τα εξής:
(α) Ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης: Εν προκειμένω, οι ισολογισμοί των τραπεζών θα πρέπει να «καθαριστούν» από τις επισφάλειες (ύψους άνω του 1 τρις €), ενώ οι αφερέγγυες τράπεζες οφείλουν να διακανονιστούν και να κλείσουν. Επί πλέον τα εποπτικά κριτήρια να είναι ίδια για όλες και τυποποιημένα, να υπάρξει μία κοινή ασφάλεια καταθέσεων, καθώς επίσης να δρομολογηθεί η δυνατότητα στήριξης τους από τον ESM – η παροχή δηλαδή εκ μέρους του δανείων, στην περίπτωση μεγάλων κρίσεων. Τέλος η προώθηση των διασυνοριακών τραπεζικών συγχωνεύσεων και η ενίσχυση των εσωτερικών διασώσεων (bail-in) από τους ιδιώτες πιστωτές τους, στην περίπτωση χρεοκοπίας τους.
(β) Ολοκλήρωση της κεφαλαιακής ένωσης: Η διευκόλυνση δηλαδή των επιχειρήσεων να βρίσκουν κεφάλαια από άλλα χρηματιστήρια, οι ασφαλείς επενδύσεις σε άλλες χώρες στους τομείς των υποδομών κοκ.
(γ) Η μεταρρύθμιση της μεταχείρισης των κρατικών ομολόγων στον τραπεζικό κλάδο: Εδώ πρόκειται για την υιοθέτηση νέων κανόνων, οι οποίοι θα δημιουργούν κίνητρα στις τράπεζες για να μην διατηρούν πια μεγάλες ποσότητες κρατικών ομολόγων επί μέρους κρατών στους ισολογισμούς τους.
Επί πλέον επιδιώκεται η προώθηση ασφαλών ευρωπαϊκών ομολόγων (European Safe Bonds, ESBies) – όπου πρόκειται για δομημένα πιστωτικά προϊόντα, αποτελούμενα από ένα χαρτοφυλάκιο ομολόγων διαφόρων χωρών της Ευρωζώνης (έτσι ώστε να έχουν εναλλακτικές δυνατότητες οι επενδυτές, χωρίς όμως να έχουν όλα τα κράτη από κοινού και εις ολόκληρο την ευθύνη, όπως με τα ευρωομόλογα). Για παράδειγμα, οι επενδυτές θα μπορούν να αγοράζουν ένα προϊόν που θα συμπεριλαμβάνει ομόλογα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας – οπότε θα έχουν χαμηλότερο κίνδυνο λόγω της Γερμανίας και υψηλότερο επιτόκιο λόγω της Ελλάδας.
(δ) Η μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων: Προβλέπεται ένα ανώτατο όριο, όσον αφορά την έκδοση ομολόγων από τα κράτη, για τη χρηματοδότηση τους – όπου εάν κάποια χώρα το υπερβαίνει, τότε οι επόμενες εκδόσεις της θα αποτελούνται από «δευτερεύοντα» ομόλογα (=χαμηλότερης πιστοληπτικής αξιολόγησης, οπότε υψηλότερων επιτοκίων). Ενδεχομένως εδώ το 60% των χρεών μίας χώρας θα χρηματοδοτείται με ασφαλή ομόλογα και τα υπόλοιπα με υψηλού ρίσκου – ενώ τα εθνικά δημοσιονομικά συμβούλια θα βοηθούν στο σχεδιασμό και στην εκχώρηση των αρμοδιοτήτων, για να επιβλέπεται καλύτερα η διαδικασία.
(ε) Η απλοποίηση και η αυτοματοποίηση των αναδιαρθρώσεων κρατικών χρεών: Οι κανόνες ψηφοφορίας των πιστωτών θα γίνουν πιο απλοί, έτσι ώστε η αναδιάρθρωση, η χρεοκοπία δηλαδή, να μην είναι μία τόσο δύσκολη διαδικασία. Τα «δευτερεύοντα» ομόλογα θα επιμηκύνονται αυτόματα, όσον αφορά την πληρωμή τους, όταν λαμβάνεται δάνειο από τον ESM – όταν δηλαδή η χώρα δεν μπορεί να δανεισθεί από τις αγορές με βιώσιμα επιτόκια.
(στ) Αναμόρφωση του ESM: Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα, χωρίς τη βοήθεια του ΔΝΤ – να υπογράφει προγράμματα στήριξης και να τα εφαρμόζει σε όλη την έκταση της Ευρωζώνης.
(ζ) Δημοσιονομική επάρκεια της νομισματικής ένωσης: Στην περίπτωση που αυξάνεται υπερβολικά η ανεργία σε μία χώρα, τότε οφείλει να λαμβάνει πληρωμές στήριξης από ένα ειδικό ευρωπαϊκό ταμείο αντασφάλισης.
Περαιτέρω, σύμφωνα με αναλύσεις, εκτός του ότι οι οικονομολόγοι επικεντρώνονται κυρίως στον τραπεζικό τομέα (=η Ευρώπη των τραπεζών της), το πακέτο δεν δίνει επαρκείς απαντήσεις σε σημαντικά ζητήματα που αποτελούν προβλήματα, όσον αφορά τη δομή της Ευρωζώνης – κυριότερα από τα οποία είναι τα εξής:
Οι κύκλοι ανάπτυξης και ύφεσης
Το μεγαλύτερο πρόβλημα της νομισματικής ένωσης είναι το ότι, η δομή της προκαλεί ισχυρούς ανοδικούς και καθοδικούς κύκλους στα μέλη της – επειδή πρόκειται για εντελώς διαφορετικές οικονομίες, στις οποίες όμως εφαρμόζεται η ίδια νομισματική πολιτική που, ανάλογα με την εποχή, είναι είτε πολύ χαλαρή, είτε εξαιρετικά αυστηρή. Για παράδειγμα, εάν αναπτύσσεται με ισχυρούς ρυθμούς μία χώρα, τότε αυξάνεται ο πληθωρισμός. Εν τούτοις, το κοινό για όλες ονομαστικό επιτόκιο, έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει ένα χαμηλότερο πραγματικό επιτόκιο σε εκείνη τη χώρα που αναπτύσσεται.
Ως εκ τούτου, αντί να επιβραδύνεται η ανάπτυξη της για να μην ξεφύγει από το έλεγχο, επιταχύνεται – με αποτέλεσμα να δημιουργούνται φούσκες που τελικά την καταστρέφουν (όπως οι φούσκες ακινήτων στην Ιρλανδία και στην Ισπανία). Οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ πως το πραγματικό επιτόκιο είναι ίσο με το ονομαστικό πλην τον πληθωρισμό ή συν τον αποπληθωρισμό – οπότε η Ελλάδα σήμερα, έχοντας βυθιστεί ξανά στον αποπληθωρισμό (-0,20) πληρώνει μεγαλύτερα επιτόκια από αυτά που φαίνονται, ενώ θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο.
Εάν τώρα σε μία χώρα της Ευρωζώνης η ανάπτυξη είναι αδύναμη, τότε μειώνεται ο πληθωρισμός – οπότε έχει ένα υψηλότερο πραγματικό επιτόκιο από τις άλλες (αφού το ονομαστικό είναι κοινό), με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται ακόμη περισσότερο η οικονομία της. Σε τελική ανάλυση λοιπόν οι κύκλοι ανάπτυξης και ύφεσης (γράφημα) στις επί μέρους χώρες της νομισματικής ένωσης διαρκούν περισσότερο και είναι ισχυρότεροι – ενώ η ευρωπαϊκή κρίση οφειλόταν ακριβώς σε αυτό.
Στο παράδειγμα της Ισπανίας και της Ιρλανδίας, οι τιμές των ακινήτων είχαν αυξηθεί σε υπερβολικό βαθμό πριν από την κρίση – οπότε ο κλάδος των κατασκευών αναπτύχθηκε έντονα, καθώς επίσης οι μισθοί και η κατανάλωση, αφού η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ ήταν προσαρμοσμένη στην αδύναμη τότε γερμανική οικονομία. Η μειωμένη ανεργία και οι υψηλοί μισθοί προσέλκυσαν μετανάστες στις δύο αυτές χώρες, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ακόμη περισσότερο η ζήτηση για ακίνητα, οπότε οι τιμές τους – ενώ η ανταγωνιστικότητα της Ισπανίας και της Ιρλανδίας μειώθηκε, χωρίς να κάνει η ΕΚΤ απολύτως τίποτα.
Έτσι, όταν η φάση της ανάπτυξης τελείωσε, οι τιμές των ακινήτων κατέρρευσαν – οπότε δημιουργήθηκαν προβλήματα στον τραπεζικό τους τομέα, τα δάνεια περιορίσθηκαν, η ανεργία αυξήθηκε, ενώ η κατανάλωση και τα φορολογικά έσοδα του δημοσίου μειώθηκαν κατακόρυφα. Την ίδια στιγμή η διάσωση των τραπεζών από τα κράτη προκάλεσε την άνοδο των δημοσίων χρεών σχεδόν κατά 400% – με αποτέλεσμα η τραπεζική κρίση να εξελιχθεί σε μία κρίση δημοσίου χρέους (γράφημα – η πτώση του δημοσίου χρέους της Ιρλανδίας μετά το 2013 είναι πλασματική, ένα βρώμικο στατιστικό παιχνίδι).
Στα πλαίσια αυτά, στις προτάσεις των οικονομολόγων θεωρείται πως το πρόβλημα θα επιλυθεί μέσω της τραπεζικής ολοκλήρωσης – με την έννοια πως μία καλύτερη επίβλεψη των τραπεζών δεν θα επιτρέπει να δημιουργούνται φούσκες. Επί πλέον με το να υπάρχουν αρκετά ευρωπαϊκά κεφάλαια για να αντιμετωπίζονται οι εθνικές τραπεζικές κρίσεις μέσω της αύξησης των κεφαλαίων τους – ή του διακανονισμού τους (χρεοκοπία).
Εν τούτοις, ποτέ στο παρελθόν δεν επετεύχθη μέσω της καλύτερης εποπτείας των τραπεζών να εμποδιστούν οι φούσκες στις αγορές ακινήτων – ενώ εάν είχαν κλείσει οι υπερχρεωμένες τράπεζες της Ισπανίας και της Ιταλίας, με τους νέους κανόνες της Ευρωζώνης, δεν θα αποφευγόταν η κρίση.
Μόνο στην Ισπανία τα έσοδα του δημοσίου μειώθηκαν κατά 70 δις € ετήσια ή 7% του ΑΕΠ της – ενώ οι δαπάνες της αυξήθηκαν από την κατακόρυφη άνοδο της ανεργίας. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ιρλανδία, οπότε ένα ταμείο αντασφάλισης δεν θα ήταν σε θέση να κάνει απολύτως τίποτα. Τέλος, ειδικά όσον αφορά την απώλεια της ανταγωνιστικότητας, λόγω των κύκλων ανάπτυξης και ύφεσης, είναι αδύνατη η ανάκτηση της με τη βοήθεια της εσωτερικής υποτίμησης όπως έχει ήδη αποδειχθεί – οπότε οι προτάσεις των οικονομολόγων δεν είναι αρκετές για να επιλύσουν το πρόβλημα.
Πιθανότατα λοιπόν γίνεται απλά μία προσπάθεια από τους Γερμανούς και τους Γάλλους να αποφευχθεί η δημοσιονομική ενοποίηση – χωρίς την οποία όμως δεν υπάρχει μέλλον για την Ευρωζώνη, όπως τεκμηριώνεται από τις άλλες νομισματικές ζώνες (Η.Π.Α., Γερμανία και Ελβετία).
Ορισμένοι βέβαια μπορεί να ισχυρισθούν πως η ολοκλήρωση των αγορών κεφαλαίων και οι ισχυρότερες διασυνοριακές δραστηριότητες των τραπεζών θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον περιορισμό των δυσμενών συνεπειών των ανοδικών και καθοδικών κύκλων – επειδή οι τράπεζες και οι επενδυτές από άλλα κράτη-μέλη θα επενέβαιναν, στην περίπτωση που η κρίση μίας επί μέρους χώρας θα μείωνε τις εγχώριες επενδύσεις.
Εν τούτοις, η εμπειρία έχει τεκμηριώσει πως οι διασυνοριακές ροές κεφαλαίων είναι εξαιρετικά κυκλικές – με την έννοια πως τα ξένα κεφάλαια εγκαταλείπουν αμέσως μία χώρα που βυθίζεται σε κρίση, όπως πρόσφατα την Ελλάδα. Επομένως πρόκειται μάλλον για ένα ευχολόγιο, παρά για την ψυχρή πραγματικότητα – σύμφωνα με την οποία χωρίς τη δημοσιονομική ένωση της Ευρωζώνης, τίποτα δεν πρόκειται να βοηθήσει.
Συνεχίστε στη 2η σελίδα (…)
