Την ίδια στιγμή ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας της Ευρώπης είναι αθεράπευτα υπερχρεωμένοι (ανάλυση), ενώ κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις Η.Π.Α. – όπου το χρέος των νοικοκυριών σε όρους εισοδημάτων (μισθών κλπ.), έχει εκτοξευθεί στα ύψη, αν και μειώθηκε κάπως σε σχέση με την κορύφωση του (γράφημα).
.
ΗΠΑ – ο δείκτης του χρέους των νοικοκυριών προς το εισόδημα
.
Από το 220% το 2007 περιορίσθηκε στο 180% περίπου, ενώ το φυσιολογικό είναι μεταξύ 77% και 90%. Επειδή δε πρόκειται για έναν μέσο όρο ο οποίος, λόγω της τεράστιας αύξησης των εισοδηματικών ανισοτήτων, είναι πολύ χειρότερος για τα αδύναμα νοικοκυριά, η εικόνα που παρουσιάζει είναι «απατηλή» – εκτός του ότι επιδεινώνεται ξανά.
Στον τομέα των επιχειρήσεων τώρα η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη – αφού το χρέος των μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών έχει αυξηθεί κατά 3 τρις $, σε σχέση με το ξεκίνημα της κρίσης. Έχει φτάσει λοιπόν στα 14 τρις $, από 11 τρις $ προηγουμένως, αυξημένο κατά 26% (γράφημα).
.
ΗΠΑ – η εξέλιξη του χρέους των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων
.
Το επί πλέον αυτό χρέος των επιχειρήσεων δεν έχει διοχετευτεί σε επενδύσεις – σε παραγωγικές εγκαταστάσεις δηλαδή, καθώς επίσης σε βιομηχανικό ή άλλο εξοπλισμό, τα οποία αποτελούν τα δομικά στοιχεία μίας μελλοντικής παραγωγικότητας, οπότε μίας βιώσιμης ανάπτυξης. Αντί αυτού, «υπηρετούν» με διάφορους τρόπους την κερδοσκοπία – όπως συνέβη και στο παρελθόν, όπου δημιουργήθηκε η γνωστή φούσκα του Greenspan (άρθρο).
Περαιτέρω, μετά τη διόρθωση προς τα κάτω των αμερικανικών προβλέψεων για την ανάπτυξη, αρχικά από το ΔΝΤ και στη συνέχεια από τη Fed (το πρώτο τρίμηνο υπήρξε ύφεση), καθώς επίσης μετά τα αρνητικά «σημάδια» από την αγορά ακινήτων και την κατανάλωση στις Η.Π.Α., οι ελπίδες ανάκαμψης έχουν σχεδόν εκμηδενισθεί.
Μία αδύναμη ανάπτυξη όμως, σε συνδυασμό με την αύξηση των τιμών, καθώς επίσης με την άνοδο των βασικών επιτοκίων που αναμένεται, θα μπορούσε να είναι η χαριστική βολή για τον υπερχρεωμένο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα της υπερδύναμης. Πόσο μάλλον όταν η κατάσταση της Ευρώπης είναι ακόμη χειρότερη αφού, επί πλέον των ανάλογων ασθενειών με τις Η.Π.Α. (υπερχρέωση, ύφεση), νοσεί πολύ σοβαρά ο χρηματοπιστωτικός της τομέας (ανάλυση).
Οι κίνδυνοι λοιπόν να βυθιστούν και οι δύο περιοχές στο στασιμοπληθωρισμό, είναι μάλλον ρεαλιστικοί – κάτι που θα ήταν θανάσιμο για τους Πολίτες, με πιθανότερο επακόλουθο το ξέσπασμα τεράστιων κοινωνικών αναταραχών, εξεγέρσεων και εμφυλίων πολέμων.
.
Σημείωση: Ο στασιμοπληθωρισμός (Stagflation, από τις λέξεις Stagnation και Inflation), περιγράφει την κατάσταση μίας «συναλλαγματικής περιοχής», στην οποία έχουμε την ίδια χρονική περίοδο οικονομική στασιμότητα και πληθωρισμό.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής μία οικονομία δεν μπορεί ούτε να χρησιμοποιήσει την παραγωγική της δυναμικότητα, μέσω της νομισματικής επέκτασης (τύπωμα χρημάτων, χαμηλά επιτόκια), καθώς επίσης της διευκόλυνσης των πιστώσεων, ούτε να περιορίσει τη μείωση της αγοραστικής αξίας των χρημάτων, μέσω της μείωσης του επιπέδου των δραστηριοτήτων της. Η αιτία είναι το ότι οι δύο αυτοί στόχοι είναι αντικρουόμενοι μεταξύ τους – οπότε αποτελούν ένα πολύ δύσκολο οικονομικό και πολιτικό δίλημμα.
Το φαινόμενο αυτό, άγνωστο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 1969, στις Η.Π.Α. και στη Μ. Βρετανία – ενώ η λέξη «εφευρέθηκε» από τον υπουργό οικονομικών της Βρετανίας, ο οποίος πέθανε το 1970. Η αιτία ήταν η αύξηση των τιμών της ενέργειας από τον OPEC (διπλασιάστηκε η τιμή του πετρελαίου μεταξύ των ετών 1973 και 1975), η οποία προκάλεσε την έκρηξη του κόστους παραγωγής των βιομηχανικών χωρών – με τον πληθωρισμό στις Η.Π.Α. να διπλασιάζεται σχεδόν το 1974 (από 6% στο 11%), καθώς επίσης την ανεργία να εκτοξεύεται στο 8,4% (από 4,9% το 1973).
Η γενεσιουργός αιτία του στασιμοπληθωρισμού είναι συνήθως τα «σοκ» στην προσφορά, τα οποία επηρεάζουν το επίπεδο των τιμών, μέσω της πίεσης του κόστους – όταν αυξάνεται δηλαδή το κόστος παραγωγής ή διάθεσης. Για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις υποχρεώνονται, λόγω των αυξημένων τιμών ενέργειας, μίας κακής σοδειάς κλπ. να αυξήσουν τις τιμές τους, παρά τη μειωμένη ζήτηση. Στην περίπτωση της Ελλάδας πρόσφατα αυξήθηκαν υπερβολικά οι φόροι και οι επιβαρύνσεις με αποτέλεσμα να κλιμακωθεί το κόστος παραγωγής, οπότε οι τιμές πώλησης – με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να δοθεί η «χαριστική βολή» στις εξαγωγές, στη μοναδική δυνατότητα ανάπτυξης της οικονομίας.
Τα αρνητικά αυτά «σοκ προσφοράς» ονομάζονται κάποιες φορές «τιμολογιακά σοκ» – λόγω του ότι οι παραγωγοί επιβαρύνουν με το αυξημένο κόστος τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους. Επειδή δε η συνολική ζήτηση σε μία οικονομία παραμένει αρχικά αναλλοίωτη (η πραγματική ζήτηση σε αξία, δηλαδή το σύνολο των σχεδιαζόμενων επενδύσεων και των καταναλωτικών δαπανών μίας οικονομίας, δεν επηρεάζεται απ’ ευθείας από το σοκ της προσφοράς), οι επιχειρήσεις πουλούν λιγότερα προϊόντα, όταν αυξάνουν τις τιμές – οπότε μειώνουν την παραγωγή τους και απολύουν εργαζομένους.
Τότε μόνο εμφανίζονται οι τυπικές «παράπλευρες απώλειες» του καθοδικού σπειροειδή κύκλου της αρνητικής εξέλιξης της οικονομικής ανάπτυξης – η μείωση των εισοδημάτων λόγω της αύξησης της ανεργίας, καθώς επίσης η απογοήτευση των επιχειρήσεων λόγω του απρόβλεπτα μειωμένου τζίρου τους, οπότε η συγκράτηση της αύξησης των τιμών.
Ολοκληρώνοντας, όταν μία οικονομία υφίσταται ένα «σοκ προσφοράς», τότε αποτυγχάνουν τα κλασικά εργαλεία της ανάπτυξης, μέσω της κρατικής πολιτικής. Ειδικότερα, εάν αυξηθεί η προσφορά χρήματος (τύπωμα χρημάτων από την κεντρική τράπεζα, αυξημένα δάνεια από τις εμπορικές τράπεζες), για να σταθεροποιηθεί η απασχόληση, τότε αυξάνονται οι τιμές από την πίεση του κλιμακούμενου κόστους.
Εάν αποφασισθεί δε η ενίσχυση της ανάπτυξης εκ μέρους του δημοσίου όπως, για παράδειγμα, η αύξηση των καταναλωτικών δαπανών του κράτους ή κάποια δημοσιονομικά μέτρα (μείωση των φόρων κλπ.), τότε σταθεροποιείται μεν η συνολική ζήτηση, με αποτέλεσμα όμως ξανά την αύξηση των τιμών – καθώς επίσης την άνοδο των δημοσίων ελλειμμάτων και των δημοσίων χρεών.
