ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΡΕΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ
Για πολλούς αποτελεί το μοναδικό ρεαλιστικό σενάριο – το οποίο όμως είναι συνδεδεμένο με τον προβληματισμό του ύψους της απαιτούμενης αναδιάρθρωσης. Με τα ποσά δηλαδή που θα έπρεπε να «αναδιαρθρωθούν», έτσι ώστε να μπορεί να θεωρηθεί το χρέος ενός κράτους υγιές, χωρίς προβλήματα όσον αφορά την εξυπηρέτηση του.
Ο προσανατολισμός μας τώρα στα κριτήρια του Μάαστριχτ, σύμφωνα με τα οποία το δημόσιο χρέος δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ, δεν είναι καθόλου τυχαίος. Ειδικότερα τα εξής:
Εάν θεωρήσει κανείς ως δεδομένο ένα μέσο επίπεδο επιτοκίων δανεισμού ίσο με 5%, τότε ένα δημόσιο χρέος της τάξης του 60% δημιουργεί μία επιβάρυνση τόκων ύψους 3% του ΑΕΠ (το πέντε από το 100 είναι 5%, όπως επίσης το τρία από το 60 είναι 5% στα 100 – στα 60 είναι 3, οπότε στα 100 είναι 5).
Σε μία τέτοια περίπτωση, εάν το χρέος δηλαδή είναι 60% του ΑΕΠ μίας χώρας, τότε με ρυθμό ανάπτυξης 3% και με σταθερά τα άλλα μεγέθη, μπορούν να εξοφλούνται χωρίς κανένα πρόβλημα οι τόκοι. Στα πλαίσια αυτά, χρέη και ΑΕΠ αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό – οπότε το χρέος ως προς το ΑΕΠ παραμένει σταθερό (όταν μία χώρα είναι βυθισμένη στην ύφεση, όπως η Ελλάδα, κανένα ποσοστό χρέους δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί).
Εάν το επιτόκιο είναι χαμηλότερο του 5%, τότε είτε ο ρυθμός ανάπτυξης μπορεί να είναι μικρότερος, είτε θα εξοφλούνται χρέη και δεν θα πληρώνονται μόνο οι τόκοι. Στον Πίνακα Ι που ακολουθεί φαίνονται τα οικονομικά μεγέθη της Δύσης – της «τριάδας», όπως αποκαλείται:
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Οικονομικά μεγέθη 2012 σε τρις $
| Δείκτες |
Ευρωζώνη |
Η.Π.Α. |
Ιαπωνία |
| Πληθυσμός |
334,3 |
316,6 |
127,2 |
| ΑΕΠ |
12,34 |
15,68 |
5,96 |
| Δημόσιο Χρέος |
10,89 |
15,60 |
14,12 |
| Δημόσιο χρέος / ΑΕΠ |
*88,2% |
**99,5% |
***237,0% |
* Το δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης αυξήθηκε στο 92,2% του ΑΕΠ το 1ο τρίμηνο του 2013
** Το δημόσιο χρέος των Η.Π.Α. φθάνει τα 17 τρις $ ή 107% του ΑΕΠ τέλη του μήνα
*** Το ετήσιο έλλειμμα της Ιαπωνίας είναι της τάξης του 10%, πότε το δημόσιο χρέος της θα ξεπεράσει σύντομα το 250% του ΑΕΠ της.
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Εάν δεχθούμε ότι το δημόσιο χρέος θα έπρεπε να μειωθεί στο 60%, όπως αναφέραμε, τότε, με στοιχεία του 2012, η Ευρωζώνη θα έπρεπε να αναδιαρθρώσει το 28,2% (3,47 τρις $), οι Η.Π.Α. το 39,5% (6,19 τρις $) και η Ιαπωνία το 177% (10,55 τρις $).
Αναφερόμενοι τώρα σε αναδιάρθρωση δεν εννοούμε φυσικά διαγραφή – αφού σε παγκόσμιο επίπεδο κάτι τέτοιο είναι αδύνατον, χωρίς να καταστραφεί εντελώς το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα. Ουσιαστικά πρόκειται εδώ για τη φορολόγηση του ιδιωτικού τομέα, σε ένα βάθος χρόνου 10-20 ετών, έτσι ώστε να μεταφερθεί μέρος των περιουσιακών του στοιχείων στο δημόσιο, για να μπορέσουν να αποπληρωθούν τα υπερβάλλοντα κρατικά χρέη (όπως έχουμε πολλές φορές τονίσει, δεν χρεοκοπεί ποτέ ένα κράτος, αλλά οι πολίτες του).
Αν και είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί, με δεδομένο το ότι υπάρχουν όρια στην αύξηση των δημοσίων χρεών (τα οποία πλησιάζουν στο ανώτατο σημείο τους όσον αφορά την Ευρωζώνη, έχουν φθάσει στις Η.Π.Α., ενώ έχουν ξεπερασθεί προ πολλού στην Ιαπωνία), έχουμε τη άποψη πως είναι αδύνατον να αποφευχθεί (για την Ελλάδα ανάλυση μας στο «Ο μηδενισμός του χρέους»).
Περαιτέρω, για να μην εκραγεί η «πιστωτική φούσκα», καθώς επίσης για να μπορέσει να επιτευχθεί στη Δύση ένας μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της τάξης του 3%, θα πρέπει να μειωθούν όχι μόνο τα δημόσια χρέη στο 60% του ΑΕΠ, αλλά και τα ιδιωτικά – σε επίπεδα που δεν θα υπερβαίνουν το 60% των εισοδημάτων. Επομένως, τα συνολικά χρέη θα έπρεπε να περιορισθούν στο 180% του ΑΕΠ, από 320% που είναι σήμερα (160% το 1980).
Στην περίπτωση των ιδιωτικών χρεών θα έπρεπε πιθανότατα να διαγραφεί ένα μέρος τους (haircut) και όχι να αναδιαρθρωθούν – έτσι ώστε να έχουμε το προσδοκόμενο αποτέλεσμα. Η διαγραφή τώρα θα μπορούσε να γίνει μέσω των τραπεζών, τόσο όσον αφορά τα νοικοκυριά, όσο και τις επιχειρήσεις. Επειδή όμως κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα και ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης στις τράπεζες, σε τελική ανάλυση η διαγραφή θα επιβάρυνε το κράτος – οπότε το δημόσιο χρέος θα έπρεπε ξανά να αναδιαρθρωθεί, μέσω της φορολόγησης του ιδιωτικού τομέα, περίπου στο ύψος της διαγραφής των ιδιωτικών χρεών.
Εάν υποθέσουμε ότι θα εξεταζόταν κάτι τέτοιο υπολογίζεται ότι, το ποσόν του ιδιωτικού χρέους που θα έπρεπε να διαγραφεί, είναι της τάξης των 5 τρις $ για την Ευρωζώνη και 3 τρις € για τις Η.Π.Α. Πρόκειται λοιπόν για τεράστια ποσά, τα οποία δεν θα ήταν καθόλου εύκολο να επιμερισθούν δίκαια.
Ολοκληρώνοντας υπολογίζεται ότι, σε πολλές χώρες, θα απαιτούταν μία φορολόγηση των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων μεταξύ 15 και 40%, για να μπορέσει να καλυφθεί το κόστος της ελεγχόμενης αναδιάρθρωσης των δημοσίων και ιδιωτικών χρεών τους. Σε κάποιες άλλες, όπως στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Ιταλία κλπ., το ύψος της φορολόγησης του ιδιωτικού τομέα θα ήταν υψηλότερο – ενώ σε ορισμένες απελπιστικά υπερχρεωμένες χώρες, όπως είναι η Ιαπωνία και η Ιρλανδία, δεν θα έφτανε ούτε η κατά 100% φορολόγηση του ιδιωτικού τομέα, για να επιτευχθεί η παραπάνω αναδιάρθρωση.
Κατά την άποψη μας, η λύση αυτή εξετάζεται σοβαρά από ορισμένα κράτη της Ευρώπης – κρίνοντας από το «δοκιμαστικό παράδειγμα» της Κύπρου (φορολόγηση και πάγωμα καταθέσεων), σε συνδυασμό με το Ελληνικό (δημευτικά χαράτσια στα ακίνητα). Εν τούτοις, μια τέτοια λύση δεν θα γινόταν ειρηνικά αποδεκτή από τους πολίτες – οπότε θα ήταν ουσιαστικά δύσκολα εφαρμόσιμη (οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία μάλλον θα προτιμήσουν το σενάριο του πληθωρισμού, παρά το τεράστιο ρίσκο που θα αναλάβουν).
.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Είμαστε ανέκαθεν της άποψης ότι, η «χρυσή μεσότητα» είναι ο καλύτερος δρόμος – αφού αποφεύγονται οι υπερβολές ενώ οι κίνδυνοι, τους οποίους δεν μπορεί κανένας να προβλέψει με ασφάλεια ή/και να αποκλείσει, διατηρούνται σε ελεγχόμενα επίπεδα.
Επομένως η καλύτερη λύση, τουλάχιστον για την Ευρωζώνη, είναι επιγραμματικά το άτοκο πάγωμα εκείνων των χρεών, δημοσίων και ιδιωτικών, τα οποία υπερβαίνουν τα επίπεδα του 60% – για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, εντός του οποίου θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε σε μία βιώσιμη ανάπτυξη.
Στα πλαίσια αυτά θεωρούμε ότι, η κρίση χρέους της Ευρωζώνης μπορεί και πρέπει να λυθεί με τη βοήθεια της ΕΚΤ και με τον τρόπο που παραθέσαμε σε προηγούμενο κείμενο μας (ανάλυση), ή με κάποιον άλλο παραπλήσιο
Για παράδειγμα, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ειδικό «ευρωπαϊκό κεφάλαιο αποπληρωμής χρεών» («bad bank» ουσιαστικά), όπως έχει προταθεί από πολλούς, στο οποίο να «οδηγηθούν» εκείνα τα χρέη των χωρών της Ευρωζώνης που υπερβαίνουν το 60% του ΑΕΠ τους – έτσι ώστε να παγώσουν και να αποπληρωθούν σταδιακά, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν ή/και το επιβάλλουν, για να μην προκληθεί υπερπληθωρισμός.
Παράλληλα, οι δημόσιες δαπάνες πρέπει να «συγκρατούνται» μεν σε λογικά επίπεδα, αλλά χωρίς υπερβολικές μειώσεις – έτσι ώστε να αποφεύγεται η ύφεση και τα τεράστια προβλήματα που προκαλεί, όπως διαπιστώθηκε κυρίως στην περίπτωση της Ελλάδας (ανεργία, χρεοκοπίες, κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου, φτώχεια, εγκληματικότητα, κοινωνικές εξεγέρσεις, εθνικές αντιπαλότητες κοκ.).
Φυσικά ο σταδιακός περιορισμός των δαπανών πρέπει να συνοδεύεται με μέτρα ανάπτυξης όλων των χωρών της ΕΕ, αφού διαφορετικά είναι αδύνατη η μακροπρόθεσμη επίλυση της κρίσης χρέους – ενώ ο «επιτρεπόμενος» πληθωρισμός οφείλει να αναπροσαρμοσθεί στο 4%, από το 2% σήμερα. Εάν στην περίπτωση αυτή η ισοτιμία ευρώ δολαρίου περιοριζόταν στο 1:1, θα ήταν θετικό τόσο για την Ευρώπη, όσο και για τις Η.Π.Α. – λιγότερο φυσικά για την Κίνα, αφού τα προϊόντα της θα γινόταν αυτόματα μη ανταγωνιστικά για τη Δύση.
Στη συνέχεια πρέπει να δρομολογηθεί ένα νέο δημοσιονομικό σύμφωνο σταθερότητας, το οποίο όμως να απαγορεύει τις ασυμμετρίες στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών των χωρών-μελών της Ευρωζώνης – με τα οποία κάποιες χώρες (Γερμανία, Ολλανδία κλπ.), αναπτύσσονται εις βάρος των υπολοίπων. Οι ανισότητες αυτές θα έπρεπε να περιορισθούν και σε παγκόσμιο επίπεδο, εάν θέλουμε να διατηρηθεί η ειρήνη στον πλανήτη.
Τέλος, το ESM θα ήταν σωστό να εξελιχθεί σε ένα ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο, το οποίο να λειτουργεί όπως το ΔΝΤ από την ίδρυση του μέχρι τη δεκαετία του 1970 – με κύριο στόχο την συμμετρική ανάπτυξη, καθώς επίσης τη βιώσιμη χρηματοδότηση των χωρών της ΕΕ. Πόσο μάλλον αφού, η μη ισορροπημένη εξέλιξη των κρατών, καθιστά αδύνατη την εφαρμογή μίας κοινής νομισματικής πολιτικής – για παράδειγμα, στη Γερμανία απαιτούνται υψηλά επιτόκια, ενώ στην Ιταλία χαμηλά.
Σε εθνικό επίπεδο τώρα, το μυστικό της ευημερίας και της ανάπτυξης είναι η σωστή και δίκαιη αναδιανομή των εισοδημάτων – έτσι ώστε να μην υποφέρουν οι λιγότερο ικανοί, τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα και η κατανάλωση, η οποία προέρχεται κυρίως από την μεσοαστική τάξη.
Επίσης, η ίδρυση κρατικών επενδυτικών τραπεζών, με μοναδικό σκοπό τις ορθολογικές επενδύσεις στην πραγματική οικονομία – αφού διαφορετικά δεν είναι δυνατή η καταπολέμηση της ύφεσης και της ανεργίας. Ενδεχομένως δε η είσοδος στο χρηματιστήριο εταιρειών, οι οποίες έχουν «προικισθεί» με δημόσια περιουσία όπως, για παράδειγμα, το ΤΑΙΠΕΔ – με στόχο τη σωστή αξιοποίηση της κρατικής ιδιοκτησίας, καθώς επίσης τη μείωση του χρέους.
Ολοκληρώνοντας, εκείνοι που πιστεύουν στην ελεύθερη, μη κεντρικά κατευθυνόμενη αγορά, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι, όσο πολυτελές και αν είναι ένα σπίτι, είναι αδύνατον να διατηρηθεί σε μία γειτονιά, στην οποία όλοι οι υπόλοιποι υποφέρουν ή/και χάνουν τη στέγη τους – αφού, αργά ή γρήγορα θα επαναστατήσουν, καταστρέφοντας και ισοπεδώνοντας τα πάντα.
Επίσης ότι, «αυτός που πνίγεται στη θάλασσα πιάνεται από το πρώτο καράβι που περνάει, αδιαφορώντας για τη μαύρη πειρατική σημαία του» – αφού προέχει όλων των άλλων, ενστικτωδώς, η επιβίωση του.
