Στο βιβλίο τους Startup Nation – Η ιστορία του Οικονομικού Θαύματος του Ισραήλ οι Dan Senor και Saul Singer αναφέρουν ότι «Για κάθε έθνος και πράγματι, για τον κόσμο, το διακύβευμα της αύξησης της καινοτομίας είναι τεράστιο […] Ο Paul Romer (θεωρείται ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους) επισημαίνει ότι τα μεγαλύτερα άλματα στην ανάπτυξη και παραγωγικότητα είχαν παραχθεί από ‘μετά-ιδέες’ που αύξησαν την παραγωγή και τη διάδοση των ιδεών […] ‘Δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η επόμενη μεγάλη ιδέα σχετικά με τον τρόπο στήριξης. Ούτε γνωρίζουμε πότε θα αναδυθεί’ γράφει ο Romer. ‘Υπάρχουν, ωστόσο, δύο ασφαλείς προβλέψεις. Κατ’ αρχάς, η χώρα που παίρνει το προβάδισμα στον 21ο αιώνα θα είναι αυτή που θα υλοποιήσει μια καινοτομία που υποστηρίζει αποτελεσματικότερα την παραγωγή νέων ιδεών στον ιδιωτικό τομέα. Δεύτερο, η νέες μετά-ιδέες αυτού του είδους θα βρεθούν’.»
Άποψη
Τον Αύγουστο 2012 –στη δίνη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης– δημιουργήθηκε η μετά-ιδέα. Χρειάστηκαν σχεδόν οχτώ χρόνια έρευνας και ανάπτυξης ώστε η μετά-ιδέα αυτή να μετασχηματιστεί σε μετά-καινοτομία. Τον Μάιο 2020 –εν μέσω της κρίσης του κορονοιού– η ©Μετα-καινοτομία πήρε σάρκα και οστά. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται επιγραμματικά η εφαρμογή του νέου Μοντέλου Καινοτομίας στον τομέα της Έξυπνης Άμυνας – μια από τις πολλές και διαφορετικές εφαρμογές της πρωτοποριακής αυτής μεθόδου.
Ο Leonard Mlodinow στο βιβλίο του Τα Βήματα του Μεθυσμένου – Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας αναφέρει ότι «Ο τίτλος Τα βήματα του μεθυσμένου προέρχονται από έναν μαθηματικό όρο που περιγράφει την τυχαία κίνηση, όπως είναι οι διαδρομές που ακολουθούν τα μόρια καθώς κινούνται στο χώρο, αλληλοσυγκρουόμενα διαρκώς με άλλα μόρια». Στην περίπτωση της Τουρκίας –με τις αντιφάσεις, τις παραδοξότητες και τις ασυναρτησίες που την χαρακτηρίζουν– ο τίτλος μπορεί να παραφραστεί ως εξής: «Τα Βήματα της Μεθυσμένης – Πώς ο τυχοδιωκτισμός κυβερνά την τουρκική πολιτική».
Η στρατηγική νίκης Ελλάδας – Κύπρου έναντι της εθνικιστικής υστερίας στην Τουρκία, έγκειται στη διαχείριση των ασυμμετριών – την τιθάσευση της ιδιότητας που ο Nassim Taleb ορίζει ως Antifragility. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας διττής προσέγγισης (bimodal approach – barbell strategy) η οποία αξιοποιεί τις θετικές ασυμμετρίες και αποφεύγει τις αρνητικές ασυμμετρίες. Η υλοποίηση μιας τέτοιας προσέγγισης σε συνθήκες στρατηγικής αβεβαιότητας απαιτεί τη χρήση μη γραμμικών μοντέλων και δυναμικών εργαλείων. Παραδοσιακές γραμμικές διαδικασίες αμυντικού σχεδιασμού από πλευράς Ελλάδας και Κύπρου ευνοούν την Τουρκία λόγω μεγέθους και αριθμητικής υπεροπλίας.
Η Έξυπνη Άμυνα είναι μια καινοτομία. Η δομή μιας καινοτομίας είναι αποτέλεσμα συνδυασμού στοιχείων και από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ. Η δημιουργική αυτή προσέγγιση μεγιστοποιεί τη συνδυαστική δυνατότητα και πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων. Η καινοτομία γεννιέται μέσα από το συνδυασμό των ριζικά διαφορετικών τεχνολογιών και κλάδων.
Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Κύπρου, η θωράκιση της εθνικής κυριαρχίας είναι συνάρτηση πάρα πολλών διαφορετικών παραγόντων ισχύος –από τα τέσσερα κύρια είδη καινοτομίας– και μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως:
- Ο συνδυασμός οικονομικών, εμπορικών, ενεργειακών, πολιτικών, νομικών, διπλωματικών και στρατιωτικών μέσων και δυνατοτήτων (product innovation). Σύγχρονα οπλικά συστήματα και νέες μέθοδοι τακτικής. Έξυπνες λύσεις που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες. Επαύξηση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων. Περιφερειακή πολιτική, στρατηγικές συμμαχίες και πολυεθνικές συνεργασίες. Αξιοποίηση της ιδιαίτερης γεωπολιτικής προστιθέμενης αξίας. Οικονομική Διπλωματία. Συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών για την ανίχνευση και αναγνώριση υβριδικών απειλών. Εντοπισμός και αφαίρεση των τρωτών σημείων. Ενδυνάμωση της αποτρεπτικής ισχύος.
- Οι νέες διαδικασίες για τη διαχείριση των αμυντικών πόρων: ποιότητα ανθρώπινου δυναμικού, εκπαίδευση, δεξιότητες, ειδίκευση, συνέργειες, οικονομίες κλίμακας κ.ά. Μέγιστη αποτελεσματικότητα κάθε ευρώ που δαπανάται για την άμυνα και την ασφάλεια. Στρατηγική προσαρμοστικότητα. Τα κύρια χαρακτηριστικά της καινοτομίας διαδικασιών (process innovation) είναι ο συντονισμός, η συνεργασία, η ετοιμότητα, ευελιξία και η ‘μορφικότητα’ – η συνεχής προσαρμογή στην πραγματικότητα.
- Η νέα οργανωσιακή και στρατηγική κουλτούρα (organizational innovation and strategic culture) και η δημιουργία συμμαχιών στη βάση της σύγκλισης συμφερόντων για αποτροπή των εξωτερικών απειλών. Ταλέντο, Ηθικό, εκπαίδευση και επιχειρησιακή ετοιμότητα. Εφαρμογή της περίφημης θεωρίας του Συνταγματάρχη John Boyed που είναι γνωστή ως βρόγχος Παρατήρησης, Προσανατολισμού, Απόφασης και Ενέργειας (Observe, Orient, Decide, and Act, OODA loop) όπου η ευελιξία και οι γρήγορες αντιδράσεις (agility) υπερνικούν την ωμή ισχύ (raw power).
- Στρατηγική επικοινωνία (communication innovation). Ελλάδα και Κύπρος να βρίσκονται σε διαρκή «κόκκινο συναγερμό» ενημερώνοντας και οργανώνοντας συνεχώς τους πολίτες και ευαισθητοποιώντας τη διεθνή κοινή γνώμη για τις παράνομες επεκτατικές ενέργειες της Τουρκίας που θέτουν σε κίνδυνο την περιφερειακή σταθερότητα. Ανάκτηση της ηθικής υπεροχής, διάβρωση της εικόνας της Τουρκίας στη διεθνή σκηνή, προβολή αποτρεπτικής ισχύος.
Οι πιο πάνω παράγοντες και διακριτές ικανότητες πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τρόπο που να ενισχύουν συνεργιστικά τις αμυντικές δυνατότητες και την ανάσχεση του τουρκικού επεκτατισμού. Η Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας είναι ένα αναπόδραστο και αδιάλειπτο άθλημα συνεχών προσπαθειών κορύφωσης της ισχύος με βέλτιστο συνδυασμό των συντελεστών ισχύος. Ο συνδυασμός αυτός πρέπει να χαρακτηρίζεται από αρμονία και συμμετρία. Εάν έστω και σε έναν από τους βασικούς πυλώνες υπάρχουν τρωτά σημεία, το όλο οικοδόμημα της Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας καθίσταται εξαιρετικά εύθραυστο. Κάθε πτυχή της εθνικής κυριαρχίας –πολιτική, διπλωματική, νομική, στρατιωτική, οργανωσιακή, οικονομική, στρατηγική κουλτούρα, στρατηγική επικοινωνία– πρέπει να έχει την ανάλογη ισχύ.
Στην περίπτωση κρατών όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος, είναι σημαντικό όπως η προσπάθεια εστιάζεται στη: α) Δημιουργία ενός ‘δυναμικού’ φάσματος στρατιωτικών ικανοτήτων που να χαρακτηρίζονται από ευελιξία, προσαρμοστικότητα, οικονομική βιωσιμότητα και δυνατότητα εφαρμογής για πολλές και διαφορετικές αποστολές (multi-mission) και για ένα ευρύ φάσμα πιθανών σεναρίων και β) ανάπτυξη εξειδικευμένων (niche) στρατιωτικών ικανοτήτων και καινοτομιών λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές συνθήκες.
Εάν υπάρχει ένας τρόπος ο οποίος μπορεί να επηρεάσει καταλυτικά το συσχετισμό δυνάμεων Ελλάδας – Τουρκίας επιφέροντας μια νέα ισορροπία δυνάμεων αυτός δεν είναι άλλος από την απόκτηση υπεροχής στον τομέα της Πολιτικής Αεροπορίας. Ο Κλάδος της Πολεμικής Αεροπορίας μπορεί να αποτελέσει τον κύριο «εξισωτή» στο θέατρο επιχειρήσεων – τη μεγάλη θετική ασυμμετρία που θα αυξήσει εκθετικά την αποτρεπτική ισχύ της ελληνικής πλευράς.
Οι δεξιότητες των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, η σύναψη στρατηγικών συμμαχιών και αμυντικών συμφωνιών, η συμμετοχή σε Διεθνείς Οργανισμούς, η συλλογική ευρωπαϊκή δράση και η εμβάθυνση της περιφερειακής πολιτικής, σε συνδυασμό με τη στρατηγική επικοινωνία, μπορούν να θωρακίσουν τις ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου απέναντι σε οποιαδήποτε απειλή. Πρέπει και εμείς να δημιουργήσουμε το δικό μας Στρατηγικό Βάθος. Να είμαστε πολυδιάστατοι. Θα πρέπει να αναδείξουμε ικανότητες και πολλαπλούς εταίρους.
Η αποτροπή απαιτεί συνδυασμό των παραγόντων της ισχύος, της θέλησης να τη χρησιμοποιήσεις και του βαθμού αξιολόγησής της από τον επιτιθέμενο, συνδυασμός ο οποίος λειτουργεί πολλαπλασιαστικά μεταξύ των παραγόντων και όχι αθροιστικά. Η αποτροπή επιτυγχάνει βέλτιστα αποτελέσματα εάν ο αντίπαλος πειστεί πως κρίσεις χαμηλής έντασης και κλιμάκωση ενδέχεται να οδηγήσουν σε γενικευμένο πόλεμο και ήττα του.
Όπως ανέφερα παραπάνω, η στρατηγική αποτροπής έγκειται στην τιθάσευση της έννοιας που ο Taleb ορίζει ως Antifragility – τη δυνατότητα αξιοποίησης των θετικών ασυμμετριών (ευκαιριών) και αποφυγής των αρνητικών ασυμμετριών (κινδύνων). Στην περίπτωση των αρνητικών μαύρων κύκνων (κινδύνων), το πρώτο βήμα είναι η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (τρωτών σημείων) και η διασφάλιση ότι το ρίσκο της καταστροφής είναι μηδενικό. Οι ευκαιρίες (θετικοί μαύροι κύκνοι) επίσης έχουν ένα αναγκαίο πρώτο βήμα – πρέπει να είσαι εκτεθειμένος (ανοικτός) σε αυτές.
Το μεγάλο στρατηγικό ζητούμενο της εξωτερικής πολιτικής είναι η ελαχιστοποίηση των κινδύνων και η μεγιστοποίηση των ευκαιριών. Στο σημερινό μη γραμμικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ασυμμετρίες χρειάζονται νέα, δυναμικά εργαλεία και ολιστικές, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις και στρατηγικές που θα λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές της εθνικής μας ισχύος.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 180 σελίδων– αποτελεί το πρώτο εργαλείο, σε παγκόσμιο επίπεδο, που ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας. Μπορεί να εφαρμοστεί για ενίσχυση της ανθεκτικότητας μιας νεοφυούς επιχείρησης, μιας μεγάλης εταιρείας, ενός κυβερνητικού σχεδίου, ενός οικισμού, ακόμη και ενός κράτους (ανταγωνιστικότητα, εξωτερική πολιτική, nation branding, Εθνικό Σύστημα Ασφάλειας).
Η διττή αυτή στρατηγική –η δυνατότητα τροποποίησης της έκθεσης (exposure modification) ενός οργανισμού ώστε απ’ τη μια να αποφεύγονται οι αρνητικοί μαύροι κύκνοι και απ’ την άλλη να αξιοποιούνται οι θετικοί μαύροι κύκνοι– μετατρέπει τη ρευστότητα, την αβεβαιότητα, τη μεταβλητότητα, την πολυπλοκότητα, τις ασυμμετρίες, τα ρίσκα, την αταξία, την τυχαιότητα, το χάος, το άγνωστο και τον παράγοντα χρόνο σε πρώτη ύλη για την παραγωγή πιο ανθεκτικών καινοτομιών. Στη διαδικασία αυτή ο εντοπισμός και η επιλογή των θετικών ασυμμετριών είναι κρίσιμης σημασίας (προτίμηση και αξιοποίηση των πιο πολλά υποσχόμενων επιλογών ‘optionality’).
Στο προαναφερόμενο Εγχειρίδιο Καινοτομίας, μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά τριάντα στρατηγικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές για την τροποποίηση της έκθεσης ανάλογα με την περίπτωση. Η δυνατότητα αυτή επιτρέπει στους οργανισμούς –μέσα από την προσαρμογή / ρύθμιση της δομής τους– να αξιοποιούν τις θετικές ασυμμετρίες και να αποφεύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες και κλειστοί σε κινδύνους). Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας πρέπει να είναι τέτοιος που να επιτρέπει την αξιοποίηση των θετικών μαύρων κύκνων και την αποφυγή των αρνητικών μαύρων κύκνων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ασύμμετρη απειλή έχουμε όταν υπάρχει ασυμμετρία μέσων που χρησιμοποιούνται και αποτελεσμάτων (αρνητικών επιπτώσεων, ζημιών) που προκαλούνται. Αντίθετα, θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) έχουμε όταν υπάρχει ασυμμετρία μέσων που χρησιμοποιούνται και οφελών και πλεονεκτημάτων που προκύπτουν. Η Στρατιωτική Στρατηγική Ελλάδας – Κύπρου πρέπει να εστιάζεται ακριβώς στη διαχείριση των ασυμμετριών – των θετικών και των αρνητικών ασυμμετριών.
Για να μπορέσει ένας οργανισμός να αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες πρέπει να έχει τη δυνατότητα να: α) Ανακαλύψει τις ασυμμετρίες και να διακρίνει την προοπτική μεταξύ τους, β) μετατρέψει τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού ώστε να τις αξιοποιεί με ένα βιώσιμο τρόπο και γ) συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας αποτελεί ένα ευέλικτο, διεπιστημονικό εργαλείο το οποίο μπορεί να:
- Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη.
- Παράγει μετασχηματιστικές, ανατρεπτικές καινοτομίες οι οποίες αποφέρουν εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και αποτελέσματα σε όλους τους τομείς: Εθνικό Σύστημα Ασφάλειας, Διαχείριση Κρίσεων, Κυβερνοασφάλεια, Οικονομική Διπλωματία, Nation Branding, Πολιτικό Μάρκετινγκ, Δημόσιες Υπηρεσίες, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Επιχειρήσεις, Κέντρα Έρευνας και Καινοτομίας, Startups Υψηλής Ανάπτυξης, Μεγάλες Εταιρείες, Κυκλική Οικονομία, Γαλάζια Οικονομία, Τουριστική Βιομηχανία, Υγεία, Εκπαίδευση, Πολιτισμός, Κοινωνική Καινοτομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα.
- Ενισχύσει την διεπιστημονική δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας (innovation capability) των Στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, της Δημόσιας Διοίκησης και των Επιχειρήσεων.
Επίλογος
«Τα Βήματα του Μεθυσμένου Σουλτάνου Ερντογάν» οδήγησαν την Τουρκία από το χείλος της καταστροφής στη Συρία μέχρι το φιάσκο στον Έβρο και από το Αιγαίο και την Κυπριακή ΑΟΖ μέχρι τη Λιβύη. Αυτός ο νέο-Οθωμανισμός –η επέκταση της Τουρκίας έξω από τα σύνορα της, η επιστροφή στον τρόπο λειτουργίας των ενοποιημένων κάτω από το οθωμανικό κράτος Βαλκανίων και η λειτουργία του εσωτερικού της Τουρκίας, χωρίς το παλαιό σχήμα του Κεμαλισμού– δεν θα σταματήσει.
Σε στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο, ο μόνη διέξοδος για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι η διαχείριση των ασυμμετριών –θετικών και αρνητικών ασυμμετριών– με τη βοήθεια των νέων εργαλείων της καινοτομίας. Η περιφερειακή πολιτική –σε συνδυασμό με την προστιθέμενη γεωπολιτική αξία της Ελλάδας και της Κύπρου– λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της εθνικής μας ισχύος.
Ευτυχώς, όσο η καινοτομία είναι σπάνια, άλλο τόσο είναι ένας ανανεώσιμος πόρος. Καθώς η καινοτομία είναι καταρχήν μια αστείρευτη πηγή, και μάλιστα απλώνεται από μόνη της.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που παρουσιάζεται πολύ συνοπτικά πιο πάνω –είναι στη διάθεση της Πολιτείας για άμεση αξιοποίηση– αυξάνει εκθετικά τον επιστημονικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο της καινοτομίας καθώς και την αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής καινοτομίας (military innovation).
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
