Η Ελληνικής αμυντική βιομηχανία σήμερα
Αν και δεν γίνεται ευρέως αντιληπτό, υπάρχουν πολλές Ελληνικές εταιρίες στον αμυντικό χώρο ακόμα και σήμερα. Ο ΣΕΚΠΥ (Σύνδεσμος Ελλήνων Κατασκευαστών Αμυντικού Υλικού) που ιδρύθηκε το 1982 έχει φτάσει να περιλαμβάνει 120 εταιρίες όπου απασχολούνται άμεσα 19.500 άτομα και σίγουρα αρκετοί ακόμα έμμεσα σε συνεργαζόμενες εταιρίες και προμηθευτές. Σε αυτούς να προσθέσουμε και το σημαντικό έργο που επιτελείται στη συντήρησή εξοπλισμού σε μονάδες του Στρατού και της Αεροπορίας. Είναι και αυτές μια σημαντική πηγή τεχνογνωσίας.
Τα προϊόντα της αμυντικής βιομηχανίας καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα και απαιτούν πολλές τεχνολογίες και υποσυστήματα όπως πυρομαχικά, μηχανές, θωράκιση, ηλεκτρονικά έως λογισμικό ηλεκτρονικού πολέμου για να φτάσουμε στα ολοκληρωμένα όπλα.
Οι εταιρίες εξάγουν επίσης ένα σημαντικό τμήμα της παραγωγής τους. Με στοιχεία 2002, το 28% αυτών εξάγει περισσότερο από το 25% του κύκλου εργασιών τους ενώ το 11% πέραν του 80%! (Πηγή: «Η εμπειρία μου στην Αμυντική Βιομηχανία», Αλέξανδρου Οικονομίδη, 19/02/2014). Πολλές δε έχουν βρει διέξοδο ανάπτυξης σε διεθνείς διαγωνισμούς προμήθειας στρατιωτικού υλικού και χαίρουν σημαντικής αναγνώρισης διεθνώς. Εκτός από τον εξοπλισμό καλύπτουν και άλλες προμήθειες των Ενόπλων Δυνάμεων όπως ιματισμό και άρα προσφέρουν πολυποίκιλα στην οικονομία.
Οι εταιρίες του αμυντικού τομέα είναι επίσης μεγαλύτερες και καλύτερα οργανωμένες σε σχέση με τις άλλες στην Ελλάδα. Αυτό ίσως είναι φυσικό επακόλουθο του ότι συμμετέχουν σε μακροχρόνια προγράμματα και χρειάζεται να περνούν από κρατικούς ελέγχους. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ο κατά μέσο όρο κύκλος εργασιών τους είναι €32 εκατομμύρια έναντι €6 εκατομμύρια για την υπόλοιπο βιομηχανία, με μέσο αριθμός εργαζομένων 376 έναντι 59 και μέσα καθαρά περιουσιακά στοιχεία €38.6 έναντι €6.6 εκατομμύρια. (Ραφαηλίδης, Α. «Τεχνολογική Μάθηση μέσα από Συνεργασίες: μια εφαρμογή στην Ελληνική αμυντική βιομηχανία», Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2002 )
Όμως η αμυντική βιομηχανία δεν απέφυγε τα προβλήματα της βιομηχανίας γενικότερα στην Ελλάδα και παρήκμασε σταδιακά κατά τις δεκαετία του ‘80-90, και σίγουρα με την κρίση των τελευταίων χρόνων και την κατακρήμνιση των επενδύσεων. Σε κάποια στιγμή είχε φτάσει να συζητιέται από την Τρόικα ακόμα και το κλείσιμο των βασικών και ιστορικών μονάδων της ΕΑΣ, ΛΑΡΚΟ, ΕΛΒΟ όπως και πώληση της ΕΑΒ. Ευτυχώς αποφεύχθηκαν. Όμως και τα ναυπηγεία υπολειτουργούν και κινδυνεύουν αν και τώρα συζητιέται επενδυτικό ενδιαφέρον από την ONEX που ήδη έχει αναλάβει αυτό της Σύρου.
Η βιομηχανία παρήκμασε μετά την είσοδο στην ΕΕ, ίσως λόγω των κανονισμών και του ανταγωνισμού εκεί, αν και έγιναν ίσως και άλλα λάθη (τεχνολογικές εξελίξεις, φθηνές εισαγωγές, χαμηλή προστιθέμενη αξία κ.α.). Σήμερα αντιπροσωπεύει μόνο το 8% του ΑΕΠ έναντι 15% στην ΕΕ η οποία έχοντας διαπιστώσει το πρόβλημα έχει βάλλει στόχο ανόδου της συμμετοχής της βιομηχανίας στο 20% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ μέχρι το 2020. Η αντίστοιχη επιδίωξη στην Ελλάδα είναι στο 12% ….
Ένας ειδικότερος λόγος για την παρακμή της αμυντικής βιομηχανίας θεωρείται η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των οικονομικών φορέων και της πολιτείας. Στην Ελλάδα, καθοριστική για την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης θεωρήθηκε η σύσταση της Υπηρεσίας Πολεμικής Βιομηχανίας (ΥΠΟΒΙ). Σκοπός της ήταν η προώθηση του ποσοστού εγχώριας παραγωγής των εξοπλιστικών αναγκών. Είχε προϊστάμενο τον εκάστοτε Υπουργό Άμυνας και συμμετοχή των τριών ενόπλων σωμάτων, του ΣΕΒ του ΣΕΚΠΥ, του ΕΟΜΜΕΧ, του υπουργείο Βιομηχανίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την Γενική Διεύθυνση Εξοπλισμών όπου τον αποφασιστικό λόγο τον είχαν όργανα εκτός των Γενικών Επιτελείων ενώ και ο θεσμός των αντισταθμιστικών οφελών που είχε σκοπό την προώθηση της εγχώριας συμμετοχής, καταστρατηγήθηκε.
Επίσης άλλες αίτιες της παρακμής μπορούν να αναζητηθούν και σε σκάνδαλα. Τα τελευταία χρόνια έχουν δε αποκαλυφθεί και επίσημα σε δίκες στην Γερμανία, δωροδοκίες και άλλες παρανομίες από πλευράς προμηθευτών (όπως για τα αντιαεροπορικά συστήματα Asrad της Rheinmetall, τα υποβρύχια 214 της HDW-Ferrostaal, την Siemens και τους πυραύλους Patriot). Κάποιες δίκες είναι και σε εξέλιξη στην Ελλάδα πολλά χρόνια μετά την διάπραξη του αδικήματος..
Ύψος Αμυντικών Δαπανών σε Ελλάδα και Ε.Ε.
Οι Ελληνικές αμυντικές δαπάνες ανέρχονται στο 2,4% του ΑΕΠ, δηλ. $5,8 δισ (ή περίπου €5δις) το 2017. Οι δαπάνες αυξήθηκαν σημαντικά κατά την περίοδο του Ευρώ, όπως και τόσα άλλα και προφανώς αποτελούν μέρος του χρέους πια.
Πάντως και αυτή τη στιγμή οι Ελληνικών αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι από τις υψηλότερες στην ΕΕ αλλά στα πλαίσια αυτών που επιτάσσει το ΝΑΤΟ (κατ’ ελάχιστο 2% του ΑΕΠ). Είναι οι άλλες χώρες που υστερούν στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους το οποίο έχει ξεκινήσει και την γκρίνια από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Οι αντίστοιχες δαπάνες της Τουρκίας είναι υπερτριπλάσιες των Ελληνικών και ανήλθαν στα $17.6 δισ αλλά μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ 1.56% (στοιχεία ΝΑΤΟ). Από τις Ελληνικές δαπάνες, το 15% μόνο δίνεται κατά μέσο όρο για εξοπλισμούς (ενώ το ΝΑΤΟ συνιστά το 20%) αφού τα 2/3 των δαπανών διατίθενται για μισθούς και το υπόλοιπο 1/3 μόνο για λειτουργικές δαπάνες (σύμφωνα με απολογιστικά στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών και το ιστολόγιο Ισοζύγιο Στρατιωτικής Ισχύος (Αμυντικές Δαπάνες και Προσωπικό))
Σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ η Ελλάδα έχει μεγάλες αμυντικές δυνάμεις όμως μάλλον έχει και μεγαλύτερες ανάγκες και καλύτερο στρατό…. Έτσι για παράδειγμα η λεγόμενη μικρή Ελλάδα έχει έναν από τους σημαντικότερους πολεμικούς και αεροπορικούς στόλους στην ΕΕ. Η Ελλάδα έχει 13 κύρια πολεμικά πλοία επιφανείας (φρεγάτες), ενώ η Ιταλία 18 (φρεγάτες και αντιτορπιλικά), η Ισπανία 12 (6 φρεγάτες, 6 αντιτορπιλικά), η Γερμανία 15 (10 φρεγάτες και 5 μικρότερες κορβέτες), η Γαλλία 24 (13 αντιτορπιλικά 11 φρεγάτες από τις οποίες οι 5 είναι οι FREMM που συζητήθηκαν για την Ελλάδα) ενώ ανάλογου πληθυσμού αλλά πιο πλούσιες χώρες όπως το Βέλγιο έχουν μόνο 2, όσα και η Ολλανδία! Όσο αφορά αεροπλάνα η Ελλάδα έχει 232 μαχητικά ενώ Γερμανία 220, 209 η Ιταλία, η Ολλανδία 63, η Πολωνία 110, ενώ η Τσεχία και η Ουγγαρία ουσιαστικά μόνο από 12!! (δηλ. οι χώρες που βρίσκονται στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ και επιζητούν την προστασία της υστερούν τρομακτικά σε εξοπλισμό….). Σίγουρα ο Ελληνικός Στρατός αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην άμυνα της ΕΕ.
Απορούμε πως υποστηρίζεται ότι η ΕΕ αποτελεί εγγύηση για τα σύνορα και πως θα’ρθει η Ευρώπη να τα υπερασπίσει αφού δεν υπάρχει και ενοποιημένος στρατός. Βέβαια υπάρχει το ΝΑΤΟ… Πολύ πρόσφατα όμως μέσα στην αλλαγή των συσχετισμών οι Γαλλία και Γερμανία εμφανίζονται να παίρνουν αποστάσεις από τις ΗΠΑ και να προτείνουν τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Στρατού εκτός του ΝΑΤΟ! Αλλά αν γίνει αυτό να δούμε πως θα δημιουργηθεί σύμπνοια με τόση αντιπαλότητα μέσα στην ΕΕ και ποιος θα πληρώσει για τον Στρατό αν δεν πληρώνουν ούτε ότι επιβάλλει το ΝΑΤΟ. Και λίγο πιο απλοϊκά: στις κρίσιμες στιγμές είμαστε σίγουροι ότι τα συμφέροντα της Ελλάδα ευθυγραμμίζονται με αυτά της Γερμανίας; Ότι θα έρθουν να μας υπερασπιστούν; Ή μήπως κατά τον ίδιο τρόπο περιμένουν και αυτοί ότι θα πάμε εμείς να υπερασπιστούμε π.χ. τις Ανατολικές χώρες, πολλές από τις οποίες παίρνουν επικριτικές θέσεις προς την Ελλάδα; Πολλά συζητιούνται επιπόλαια τελικά.
Πάντως αμυντική βιομηχανία αποτελεί μείζονα βιομηχανικό κλάδο και στην ΕΕ με κύκλο εργασιών €97,3 δισ. το 2014, όπου απασχολούνταν 500.000 εργαζόμενοι άμεσα και 1,2 εκατομμύρια έμμεσα ενώ πραγματοποιούνται και σημαντικές εξαγωγές. Η ΕΕ προσπαθεί να την ενισχύσει με προτίμηση των Ευρωπαϊκών εταιριών στις προμήθειες (Κοινοτική Οδηγία 2009/81/ΕΚ) αν και καταργεί την προτίμηση σε εγχώριο επίπεδο. Παρόλα αυτά η υπογραφή της σύμβασης δεν φαίνεται να επηρέασε την εγχώρια παραγωγή καθώς κατά το διάστημα Αύγουστος 2011-Μάρτιος 2013 το 92% το συμβάσεων που υπογράφηκαν από τα κράτη μέλη είχαν ανατεθεί στην εγχώρια βιομηχανία τους ενώ σε αξία συμβάσεων το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 97% (Αλέξανδρος Οικονομίδης, Η Ανασύσταση της Αμυντικής Βιομηχανίας είναι βασικός πυλώνας για την Παραγωγική Ανασυγκρότηση αυτού του τόπου, ΙΝ.Ε.Π.Α., Νοέμβριος 2017). Επίσης η ΕΕ προωθεί την συνεργασία στην κοινή προμήθεια και ανάπτυξης συστημάτων μελλοντικά μέσω της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας της ΕΕ σε θέματα άμυνας (PESCO).
Η διεθνή αγορά εξοπλισμών και η Ελλάδα
H εξοπλιστική αγορά διεθνώς υπολογίζεται σε $1.7 τρις το 2017. Την περίοδο 2013-2017 οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός εξοπλισμών διεθνώς και μεγαλύτερος εξαγωγέας (34%) αλλά και η χώρα με τις μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες ακολουθούμενη από την ταχέως εξοπλιζόμενη Κίνα. Η Γερμανία είναι ο 4ος μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων διεθνώς μετά τις ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, με 5,8% της παγκόσμιας αγοράς την περίοδο αυτή (στοιχεία SIPRI).
Η Ελλάδα είναι 28ος μεγαλύτερος εισαγωγέων όπλων την περίοδο 2013-2017 δηλ. μέσα στην κρίση, με ποσοστό 1% στη συνολική αγορά από 1.9% και την 14η θέση μεταξύ 2008-2012. Οι αγορές της Ελλάδας την περίοδο αυτή των μνημονίων είναι κυρίως από τη Γερμανία (68%!) και ακολουθούν οι ΗΠΑ (17%) και η Γαλλία (10%). Η Ελλάδα αποτελεί τον 2ο μεγαλύτερο πελάτη της Γερμανίας με το 11% των πωλήσεών της! (Source: Trends in International Arms Transfers, 2017, SIPRI Fact Sheet, March 2018) 
Μπορεί η Γερμανία αυτή τη στιγμή επικρατεί ως προμηθευτής όπλων της Ελλάδας δεν ήταν όμως έτσι και στο παρελθόν. Σύμφωνα με κάποια στοιχεία έως το 2002 το μεγαλύτερο μέρος των αγορών πραγματοποιείται από τις ΗΠΑ (35%) και ακολουθούσαν οι Γερμανία και Γαλλία. Δηλαδή βλέπουμε μια στροφή στην εξάρτηση προς την Γερμανία τα τελευταία χρόνια μετά την «κρίση». Μήπως για αυτό η Τρόικα παρόλες τις συζητήσεις δεν πείραξε τα εξοπλιστικά προγράμματα;
Η Γερμανία μπορεί να μην ξοδεύει όσα ζητά το ΝΑΤΟ σε εξοπλισμούς και να έχει άλλες προτεραιότητες αλλά από την άλλη εξάγει εξοπλισμούς στην Ελλάδα και επενδύει στην βιομηχανία και τον πλουτισμό από εξαγωγές προϊόντων. Έτσι το εμπορικό έλλειμα των ΗΠΑ με την ΕΕ είναι $151 δις με την Γερμανία να αποτελεί την χώρα με το μεγαλύτερο πλεόνασμα στην ΕΕ $65 δις). Οι εισαγωγές από την Γερμανία έχουν γίνει τώρα μοχλός πίεσης των ΗΠΑ προς την Γερμανία (απειλώντας την με την επιβολή δασμών) για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της στο ΝΑΤΟ. Δηλαδή «δούναι και λαβείν». Η συζήτηση περί δασμών περιστρέφεται στα αυτοκίνητα τα οποία είναι το μεγαλύτερο μέρος των του εμπορικού ελλείματος των ΗΠΑ και πιθανότατα μεγάλο μέρος αυτού αφορά Γερμανικά αυτοκίνητα τα οποία επωφελούνται από το Ευρώ το οποίο ειδήμονες θεωρούν ότι είναι σε χαμηλότερη ισοτιμία απ’ότι θα ήταν το Μάρκο μιας ανεξάρτητης Γερμανίας.
Να σημειωθεί επί την ευκαιρία ότι η Ελλάδα έχει εμπορικό πλεόνασμα τα τελευταία χρόνια με τις ΗΠΑ το οποίο είναι αξιοθαύμαστο. Έτσι η Ελλάδα και πληροί τις υποχρεώσεις τις προς το ΝΑΤΟ αλλά και πραγματοποιεί σημαντικό εμπόριο με τις ΗΠΑ που ίσως να μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω και σε επίπεδο επενδύσεων μια που απ’ότι φαίνεται η ΕΕ δεν βοηθά ούτε και αν αυτό μπορεί να συμβάλλει στην αποπληρωμή των χρεών!!!
Nα σημειωθεί ότι ως μέρος του διακανονισμού των δανείων της Γερμανίας μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο της επιτράπηκε να γίνει εξαγωγική δύναμη ώστε να είναι δυνατή και η αποπληρωμή. Οι πιστώτριες δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ που αποτελούσαν το 41% των εισαγωγών της Γερμανίας εκείνη τη στιγμή) δέχτηκαν ότι η Γερμανία θα μπορούσε να μειώσει τις εισαγωγές της και να παράγει δικά της προϊόντα, αντί να τα εισάγει (Η διαγραφή του γερμανικού χρέους στο Λονδίνο το 1952, Ερικ Τουσεν, TVXS 12 Okt. 2012). Η τελευταία δόση μάλιστα αυτού του διακανονισμού καταβλήθηκε το 2010.
