.
Ο Rafael Correa
Στο τέλος του 2006 εξελέγη ο R. Correa στην προεδρία της χώρας, με βασικά χαρακτηριστικά της προεκλογικής του εκστρατείας την υπόσχεση στους Πολίτες να μην υπογράψει τη συμφωνία ελευθέρου εμπορίου με τις Η.Π.Α., την οποία είχε επιβάλλει το ΔΝΤ, καθώς επίσης να ελέγξει λογιστικά και να περιορίσει το εξωτερικό χρέος – το ύψος του οποίου ήταν τότε 10,77 δις $.
Σύμφωνα με την επιτροπή λογιστικού ελέγχου του εξωτερικού χρέους (Auditoria), την πρώτη επίσημη κυβερνητική οργάνωση αυτού του είδους παγκοσμίως, την οποία είχε συστήσει ο πρώην υπουργός οικονομικών της χώρας (R.Patino), όφειλαν να ελεγχθούν όλα τα επί μέρους δανειακά συμβόλαια, ένα προς ένα – μεταξύ των οποίων εκείνα με τους διεθνείς κρατικούς πιστωτές, τα οποία είχαν συμφωνηθεί στο κλαμπ του Παρισιού το 2000, όταν έγινε η διαγραφή χρεών και η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των υπολοίπων, καθώς επίσης τα ομόλογα δημοσίου.
Τελικός σκοπός της επιτροπής ήταν μία λεπτομερής ανάλυση του χρέους, από νομικής, από οικονομικής, από κοινωνικής και από περιβαλλοντικής πλευράς. Κατά τη διαπίστωση της επιτροπής, το 80% του εξωτερικού χρέους είχε συναφθεί για την αναχρηματοδότηση των παλαιών οφειλών του Ισημερινού, ενώ μόλις το 20% για την ανάπτυξη και για τα έργα υποδομής.
Ο R. Correa ανακοίνωσε το 2008 τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές της χώρας, σε σχέση με την εξόφληση χρέους ύψους 3,9 δις $, αποτελούμενου από ομόλογα του δημοσίου, με λήξη τα έτη 2012, 2015 και 2030. Παράλληλα απείλησε ότι δεν θα πληρωνόταν εκείνα τα χρέη του Ισημερινού, τα οποία θα θεωρούταν παράνομα ή επαχθή από την επιτροπή ελέγχου. Την ίδια σχεδόν εποχή η υπουργός οικονομικών ανακοίνωσε την αναβολή της πληρωμής των τόκων ύψους 30,6 εκ. $ ενός ομολόγου, το οποίο έληγε το 2012 – με κίνδυνο να υπάρξει ρήξη με τη Βενεζουέλα, η οποία είχε εγγυηθεί το χρέος με την έκδοση CDS, ύψους 400 εκ. $.
Τελικά, ο Ισημερινός δήλωσε στάση πληρωμών το Δεκέμβρη του 2008, η οποία αφορούσε χρέος ύψους 3,2 δις $ απέναντι στους ιδιώτες πιστωτές (το 80% περίπου των συνολικών οφειλών προς τους ιδιώτες). Ενδιάμεσα (τέλη Δεκεμβρίου), η χρηματοδότηση του κρατικού προϋπολογισμού (έλλειμμα) εξασφαλίσθηκε από το Κρατικό Ινστιτούτο για την εσωτερική σταθερότητα της χώρας (IESS) – το οποίο αγόρασε δύο ομόλογα δημοσίου, ύψους 700 εκ. $, με επιτόκιο της τάξης του 6,5%.
Αργότερα, το Μάιο του 2009, η χώρα κατάφερε να επαναγοράσει το 91% των κρατικών ομολόγων, τα οποία είχαν «διαμαρτυρηθεί», σε πολύ χαμηλές τιμές (στο 35% της ονομαστικής τους αξίας), μέσω μίας διεθνούς δημοπρασίας – ενώ έκτοτε η Κίνα αποτελεί το μεγαλύτερο δανειστή της, κατέχοντας το 77,7% του διμερούς χρέους της.
Εδώ οφείλει να συμπεράνει κανείς ότι, εάν μία χώρα, η οποία αδυνατεί να εφαρμόσει έστω μία στοιχειώδη κοινωνική πολιτική, λειτουργώντας μόνο για να εξυπηρετεί τους δανειστές της, όπως η Ελλάδα, δεν αποφασίσει την αναβολή πληρωμών (επιλέγοντας ουσιαστικά «ένα εξαιρετικά οδυνηρό τέλος στη δοκιμασία της, αντί για μία οδύνη χωρίς τέλος»), είναι αδύνατον να διαπραγματευθεί σωστά με τους πιστωτές της – πόσο μάλλον να μειώσει τα χρέη της.
Επιστρέφοντας στον Ισημερινό, έχοντας στη συνέχεια απομονωθεί από τις διεθνείς αγορές δανεισμού, κατάφερε να συνάψει το 2011 ένα δάνειο από την Κίνα, ύψους 2 δις $ – ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης του από μόλις 0,4% το 2009 (όπου απείλησε να μην πληρώσει συνολικά δεκατρία διακρατικά επενδυτικά δάνεια, συμπεριλαμβανομένου ενός με τις Η.Π.Α.), αυξήθηκε στο 3,6% το 2010 και στο 5,8% το 2011 (κυρίως λόγω των αυξήσεων των τιμών πετρελαίου).
Το επαχθές χρέος
Συνεχίζοντας, όπως φάνηκε από την επιτροπή λογιστικού ελέγχου του Ισημερινού, είναι πάρα πολύ δύσκολος ο διαχωρισμός μεταξύ θεμιτού και αθέμιτου (επαχθούς) χρέους – σε πλήρη ίσως αντίθεση με το νόμιμο ή παράνομο χρέος, το οποίο όμως οφείλει επίσης να τεκμηριώνεται με σοβαρές νομικές διαδικασίες. Απλούστερα, η έννοια του επαχθούς χρέους είναι αρκετά ευρύτερη και πολύ πιο υποκειμενική, ενώ του παράνομου χρέους περισσότερο αντικειμενική.
Για παράδειγμα, ας εξετάσουμε ένα κρατικό χρέος, το οποίο χρησιμοποιήθηκε μεν για ένα επιτυχημένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, αλλά ο δανειζόμενος υποχρεώθηκε να εισάγει με πίστωση τα προϊόντα (αμυντικό εξοπλισμό ίσως, όπως τα γερμανικά υποβρύχια), από εκείνη τη χώρα, η οποία τον δάνεισε. Οι τιμές των εισαγομένων αυτών προϊόντων θα ήταν κάπως υψηλότερες από αυτές, με τις οποίες θα μπορούσαν να αγοραστούν από τις διεθνείς αγορές, ενώ θα ήταν δυνατόν να βρεθεί καλύτερη ποιότητα, από αυτήν που προσφερόταν με το ίδιο πακέτο (δάνειο-προϊόντα). Είναι επαχθές το χρέος στην προκειμένη περίπτωση;
Χωρίς να επεκταθούμε σε περαιτέρω παραδείγματα, ακριβώς επειδή η επιτροπή ελέγχου, υπό τον πρώην υπουργό οικονομικών, διαπίστωσε πολλές «γκρίζες ζώνες» στον τομέα της λήψης δανείων από το εξωτερικό εκ μέρους του Ισημερινού, αποφάσισε να διαχωρίσει τα χρέη σε πέντε διαφορετικές κατηγορίες – όπου για κάθε επί μέρους κατηγορία πρότεινε άλλες λύσεις στην κυβέρνηση. Οι κατηγορίες αυτές ήταν οι εξής:
(α) Παράνομα χρέη: Επρόκειτο για χρέη, τα οποία δεν ήταν νόμιμα σε σχέση με το ισχύον Δίκαιο στην εκάστοτε χώρα – οπότε θα έπρεπε να αναιρεθούν νομικά, ακολουθώντας τη δικαστική οδό.
(β) Επαχθή χρέη: Επρόκειτο για αθέμιτα χρέη, τα οποία ήταν σύμφωνα με τα κλασσικά κριτήρια καθορισμού τους (Odious Debt – δάνεια, τα οποία λαμβάνονται από καθεστώτα, συνήθως δικτατορικά, ενώ δεν χρησιμοποιούνται προς όφελος των Πολιτών μίας χώρας). Ο χαρακτηρισμός τους ως τέτοια έγινε τη δεκαετία του 1920 από τον A.N.Sack, έναν Ρώσο υπουργό και μετέπειτα καθηγητή νομικής στο Παρίσι, ο οποίος τα διαίρεσε σε τρεις κατηγορίες:
(β1) Δάνεια που λαμβάνει μία μη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, χωρίς τη συμφωνία των Πολιτών της χώρας της.
(β2) Δάνεια που χρησιμοποιούνται για την καταπίεση του λαού ενός κράτους, με αποτέλεσμα οι υπηρεσίες που πληρώνονται από αυτά να προξενούν ζημίες στους πολίτες.
(β3) Όταν οι δανειστές, στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, το γνώριζαν ή θα μπορούσαν να το μάθουν, με μία μικρή έρευνα.
Ο χαρακτηρισμός δανείων ως επαχθή υιοθετήθηκε από τις Η.Π.Α. το 1923 στην περίπτωση της Κόστα Ρίκα – καθώς επίσης το 2003 για την «αποχρέωση» του Ιράκ, μετά τον πόλεμο του κόλπου. Όσον αφορά τα συγκεκριμένα αυτά δάνεια του Ισημερινού, η πρόταση της επιτροπής ελέγχου ήταν η ολοσχερής διαγραφή τους, με τη βοήθεια μίας πολιτικής διαδικασίας – όχι δικαστικής.
(γ) Μερικώς επαχθή χρέη: Η διαφορά τους με τη δεύτερη κατηγορία έγκειται στο εάν είναι δυνατόν να τεκμηριωθεί η συνευθύνη του οφειλέτη, σε σχέση με τις αρνητικές συνέπειες του παρεχομένου δανείου. Η πρόταση της επιτροπής σε αυτήν την περίπτωση ήταν η διαγραφή ενός μέρους του χρέους – εναλλακτικά δε, η απαίτηση αποζημίωσης από το δανειστή.
(δ) Πρακτικές, οι οποίες δεν πρέπει να επαναληφθούν: Με τον τρόπο αυτό χαρακτηρίστηκαν εκείνα τα χρέη τα οποία, είτε στη διαπραγμάτευση, είτε στην υλοποίηση τους, ήταν συνδεδεμένα με ρήτρες ή με διαδικασίες, οι οποίες λειτούργησαν υπερβολικά αρνητικά για τον οφειλέτη – είχαν δε διαμορφώσει τα συμβόλαια δανεισμού μονόπλευρα, προς όφελος του δανειστή.
Εν τούτοις, παρά όλα αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους, ωφέλησαν εν μέρει και τον οφειλέτη – οπότε δεν μπορεί να ισχυρισθεί κανείς εδώ ότι πρόκειται για παράνομα ή για επαχθή χρέη, έτσι ώστε να καταφύγει εναντίον τους δικαστικά ή να τα διαγράψει.
(ε) Νόμιμα χρέη: Εδώ καταχωρήθηκαν από την επιτροπή όλα εκείνα τα χρέη, τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονταν στις προηγούμενες κατηγορίες – με την πρόταση να πληρωθούν ως είχαν.
Η επόμενη ημέρα
Περαιτέρω μερικά χρόνια αργότερα, το 2013, ο Ισημερινός αντιμετώπισε εκείνα τα προβλήματα, τα οποία προκαλούνται νομοτελειακά στις χώρες που έχει δραστηριοποιηθεί κάποια στιγμή το ΔΝΤ – ξεπουλώντας τις δημόσιες και άλλες επιχειρήσεις τους στους ξένους.
Ειδικότερα, δημιουργήθηκε έλλειμμα στο εμπορικό του ισοζύγιο, ύψους 1,1 δις $ – οπότε, για να το μειώσει, επέβαλλε δασμούς από 5% έως 45% στο 32% περίπου των εισαγομένων προϊόντων του. Με τον τρόπο αυτό όμως η οικονομία του βυθίστηκε στην ύφεση το 2015 και το 2016 – ενώ η πτώση των τιμών του πετρελαίου και των εξαγωγών ανάγκασε τη κυβέρνηση Correa να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες.
Οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ πως οι ξένες επενδύσεις στον Ισημερινό παραμένουν χαμηλές, λόγω του ασταθούς κανονιστικού περιβάλλοντος και του αδύναμου Κράτους Δικαίου – στο οποίο η Δικαιοσύνη έχει πάψει προ πολλού να είναι ανεξάρτητη, μετά τις «παρεμβάσεις» της αριστερής κυβέρνησης. Εκτός αυτού το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών του ήταν ανέκαθεν δεδομένο (γράφημα), παρά τις εξαγωγές πετρελαίου.
Συνεχίζοντας, τον Απρίλιο του 2016 οι ακτές του Εκουαδόρ υπέστησαν σεισμό μεγέθους 7,8 ρίχτερ – με αποτέλεσμα να προκληθούν μεγάλες ζημίες στις βιομηχανικές, τουριστικές και αλιευτικές του υποδομές, κόστους ανάκτησης τους ύψους 2,6 δις $. Για να καλύψει τώρα αυτές της δαπάνες η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους κληρονομιάς, εισοδήματος και ΦΠΑ – ενώ το ΑΕΠ μειώθηκε ξανά κατά 1,6%.
Τελικά τον Απρίλιο του 2017 εξελέγη νέος πρόεδρος στον Ισημερινό, τον οποίο κυβερνούσε από το 2006 συνεχώς ο Correa – ο Lenin Moreno, ο οποίος στις αρχές του 2018 διεξήγαγε δημοψήφισμα με στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων διαχείρισης της προηγούμενης κυβέρνησης (διαφθορά, έλλειμμα δημοκρατίας, οικονομία κοκ.).
Βέβαια ο ίδιος ήταν αντιπρόεδρος του κ. Correa από το 2007 έως το 2013, τεκμηριώνοντας αυτό που συμβαίνει συνήθως στα αριστερά κόμματα διακυβέρνησης – στα οποία η διαδοχή καθορίζεται ουσιαστικά από τον πρόεδρο τους και όχι από το λαό, όπως στη Βραζιλία ή στην Αργεντινή, κατά το παράδειγμα των βασιλικών καθεστώτων. Ο κ. Moreno, δέκα χρόνια μεγαλύτερος από τον κ. Correa που δεν είναι απίθανο να τον διαδεχθεί ξανά, ήταν θύμα πυροβολισμού το 1998 – με αποτέλεσμα να κυκλοφορεί έκτοτε με αναπηρικό αμαξίδιο.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, από την ιστορία του Εκουαδόρ ή Ισημερινού μπορεί να εξάγει κανείς αρκετά ασφαλή συμπεράσματα – αφενός μεν όσον αφορά τις πραγματικές προθέσεις των αριστερών κυβερνήσεων ή τις μεθόδους που χρησιμοποιούν, σε σχέση κυρίως με την ενημέρωση και με τα ΜΜΕ, αφετέρου για την ουσιαστική έννοια του επαχθούς χρέους, καθώς επίσης του λογιστικού ελέγχου των χρεών μίας χώρας.
Οι ομοιότητες πάντως με την Ελλάδα, με βασικότερη αλλά πολύ σημαντική διαφορά τη συμμετοχή της στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη, είναι φανερές – τεκμηριώνοντας πως ο στόχος της σημερινής κυβέρνησης και του πρωθυπουργού είναι να μείνουν στην εξουσία για πάρα πολλά χρόνια, εξασφαλίζοντας τα μέσα και την απαιτούμενη στήριξη για να το πετύχουν.
Ως εκ τούτου, θα ήταν πολύ μεγάλο λάθος να περιμένει η αξιωματική αντιπολίτευση πως θα κερδίσει εύκολα τις εκλογές – ενώ οι επιθέσεις που δέχεται ήδη ο αρχηγός της ακόμη και από ΜΜΕ της δικής του πολιτικής ιδεολογίας, αποδεικνύουν πως εάν ακολουθήσει την τακτική του «ώριμου φρούτου», θα έχει κάνει μία εντελώς λανθασμένη επιλογή που θα του κοστίσει την ήττα.
Αθήνα, 04. Μαίου 2018
Οικονομολόγος
