Συνεχίζοντας οι υψηλότεροι φόροι, όπως και η αύξηση των τιμών μίας επιχείρησης, μειώνουν συνήθως το ρυθμό ανάπτυξης – οδηγώντας τις περισσότερες φορές στην ύφεση (περιορισμός του τζίρου για μία επιχείρηση, μείωση του ΑΕΠ για ένα κράτος). Η ύφεση με τη σειρά της περιορίζει τα έσοδα, παρά την αύξηση των συντελεστών (φόρων για ένα κράτος, ποσοστών κέρδους για μία επιχείρηση), οπότε το αποτέλεσμα των ενεργειών μας είναι αρνητικό.
Από την άλλη πλευρά, εάν επιλέξουμε δηλαδή την ανάπτυξη αντί για τους φόρους, με στόχο την αύξηση των εσόδων, απαιτούνται επενδύσεις – είτε από το δημόσιο, είτε από τον ιδιωτικό τομέα μίας χώρας. Για να επενδύσει τώρα ο δημόσιος τομέας, σύμφωνα με την αντιμετώπιση των υφέσεων κατά τον Keynes (αναθέρμανση της ζήτησης και της προσφοράς, με τη βοήθεια του κράτους – το οποίο αργότερα, όταν «πάρει τη σκυτάλη» ο ιδιωτικός τομέας, οφείλει να αποσύρεται), είναι απαραίτητος ο δανεισμός του – μία δυνατότητα η οποία δεν υφίσταται, όταν το κράτος είναι υπερχρεωμένο, έχοντας παράλληλα μεγάλα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς του (ζημίες για μία επιχείρηση).
Επομένως, με στόχο πάντα την ανάπτυξη, οι επενδύσεις μπορούν να προέλθουν μόνο από τον ιδιωτικό τομέα – κάτι που προϋποθέτει αφενός μεν την κατανάλωση εκ μέρους των νοικοκυριών, καθώς επίσης το δανεισμό των επιχειρήσεων (ή τις επενδύσεις και από τους δύο), αφετέρου ένα σταθερό φορολογικό και οικονομικό περιβάλλον τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Όταν όμως τα νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα ή/και απαισιόδοξα για το μέλλον τους, οι επιχειρήσεις επίσης, ενώ το περιβάλλον είναι ασταθές, εκλείπουν οι προϋποθέσεις ανάπτυξης – οπότε η πολιτική λιτότητας (μείωση των δαπανών, αύξηση των εσόδων, με τη βοήθεια των φόρων ή των τιμών), θεωρείται ουσιαστικά μονόδρομος.
Η πολιτική λιτότητας τώρα προϋποθέτει επίσης χρηματοδότηση – αφού απαιτείται χρόνος για να αποδώσει «καρπούς», ενώ στην αρχή αυξάνει τα ελλείμματα και τα χρέη (λόγω υψηλών δαπανών από την ανεργία και μειωμένων εσόδων από την ύφεση). Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από την εφαρμογή της στη Γερμανία, μετά την είσοδο της στην Ευρωζώνη (ατζέντα 2010) – όπου τα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς της υπερέβαιναν σταθερά τα κριτήρια του Μάαστριχτ (χωρίς φυσικά να απαιτήσουν τότε οι «εταίροι» της το σεβασμό των υπογεγραμμένων εκ μέρους της), παρά το ότι δεν είχε μεσολαβήσει η σημερινή κρίση.
Εάν όμως δεν υπάρχουν δυνατότητες αυτόνομης, βιώσιμης χρηματοδότησης (χαμηλά επιτόκια), πόσο μάλλον ολοκληρωτική αδυναμία, όπως στο παράδειγμα της Ελλάδας, η καταναγκαστική εφαρμογή της πολιτικής λιτότητας (εκ μέρους του ΔΝΤ, το οποίο ενδιαφέρεται μόνο για την είσπραξη των απαιτήσεων των δανειστών μίας χώρας, σε συνδυασμό με τη λεηλασία της), οδηγεί στην κατάρρευση.
Για παράδειγμα, όταν μία ζημιογόνα επιχείρηση αυξήσει τις τιμές της, μειώνεται καταρχήν ο τζίρος και αυξάνουν οι ζημίες της – ενώ για να μειώσει τις δαπάνες της πρέπει να απολύσει προσωπικό, επιβαρυνόμενη με τις αποζημιώσεις του. Εάν λοιπόν δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί με λογικούς όρους, τότε επιταχύνει απλά την πορεία της προς την καταστροφή.
Στα πλαίσια αυτά, εάν δεν υπάρξει άμεση αναδιαπραγμάτευση του χρέους (ονομαστική διαγραφή πλέον, αφού η λύση της αναδιάρθρωσης αποτελεί παρελθόν), έτσι ώστε να αποδώσει η λιτότητα και να δημιουργηθούν γρήγορα συνθήκες ανάπτυξης, τότε η υπερχρεωμένη χώρα, όπως και η αντίστοιχη επιχείρηση, οδηγείται μονοδρομημένα στη χρεοκοπία – με μοναδική λύση πια την υπαγωγή στο άρθρο 99 για μία εταιρεία, καθώς επίσης την υποταγή στους δανειστές για ένα κράτος (εναλλακτικά τη στάση πληρωμών, αφού μία χώρα, σε αντίθεση με μία εταιρεία, δεν χάνει την εθνική της κυριαρχία – δεν μπορούν οι δανειστές της να προβούν σε κατασχέσεις κλπ.).
Με βάση τα παραπάνω είναι εμφανές ότι, εάν ένα κράτος θέλει να αποφύγει τη χρεοκοπία, οφείλει να ακολουθήσει μία διαφορετική οικονομική πολιτική
(α) όσον αφορά τα ελλείμματα του προϋπολογισμού του – η οποία να επικεντρώνεται στη μείωση των περιττών δαπανών λειτουργίας του και όχι στους φόρους,
(β) μία δεύτερη όσον αφορά τα ελλείμματα του εξωτερικού ισοζυγίου του – αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω κάποιας λογικής εσωτερικής υποτίμησης, μείωση των φόρων, παραγωγικές επενδύσεις, εξαγωγές,
(γ) καθώς επίσης μία τρίτη, όσον αφορά τα χρέη του – όπου είτε θα επιλεχθεί η επιμήκυνση τους με βιώσιμα επιτόκια, δηλαδή με χαμηλότερα από τον πληθωρισμό, είτε η ονομαστική διαγραφή τους, εφόσον έχει παρέλθει πλέον ο χρόνος που είχε στη διάθεση του για την αναδιάρθρωση και είναι αδύνατον πια να λειτουργήσει.
Εν τούτοις, στην περίπτωση της Ελλάδας βλέπουμε πως επιβάλλεται από τη Γερμανία η ίδια πολιτική (μείωση μισθών, αύξηση των φόρων) και για τους τρεις προβληματικούς τομείς – οπότε είναι καταδικασμένη να χρεοκοπήσει, ενώ δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί το βασικό της πρόβλημα, η ανεργία, με καταστροφικά αποτελέσματα για την οικονομία της, για το ασφαλιστικό κοκ.
Ανεξάρτητα όμως από το επώδυνο θέμα της ανεργίας (το οποίο θεωρούμε ως το σημαντικότερο πρόβλημα, μαζί με την αναδιανομή των εισοδημάτων και την ασύμμετρη κατανομή ελλειμμάτων/πλεονασμάτων στην Ευρώπη), πριν ακόμη οδηγηθούμε σε συμπεράσματα, θα αναλύσουμε τα κύρια είδη του χρέους, έτσι ώστε να συγκεκριμενοποιήσουμε τη θέση της χώρας μας.
.
Τα είδη του χρέους
Τα δημόσια χρέη ενός κράτους, έναντι των οποίων δυστυχώς δεν τοποθετούνται τα περιουσιακά του στοιχεία, όπως συμβαίνει με τις επιχειρήσεις (Ισολογισμοί), διακρίνονται στα παρακάτω είδη:
(α) Εμφανή και κρυφά: Εκτός από τα χρέη που δημοσιεύονται ετήσια από τα κράτη (εμφανή), υπάρχουν επί πλέον τα κρυφά χρέη, τα οποία σπάνια ανακοινώνονται – παρά το ότι επιβαρύνουν στο σύνολο τους τα δημόσια ταμεία. Ορισμένα από αυτά είναι οι απαιτήσεις των πολιτών για συντάξεις, οι αποζημιώσεις των δημοσίων υπαλλήλων, τα χρέη των επιχειρήσεων του στενότερου ή ευρύτερου δημόσιου τομέα, για τα οποία ευθύνεται το κράτος, τα χρέη των λοιπών οργανισμών του δημοσίου, τα οποία δεν εμφανίζονται κλπ.
Οι κρυφές αυτές υποχρεώσεις αλλάζουν δραστικά το ύψος του δημοσίου χρέους, όταν έρχεται η ώρα της εξόφλησης τους. Ο Πίνακας I αναφέρεται στα εμφανή και κρυφά χρέη ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών το 2010, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Γερμανού οικονομολόγου B.Raffelhueschen:
.
Πίνακας Ι: Εμφανή και κρυφά δημόσια χρέη το 2010, ως ποσοστά επί του ΑΕΠ
| Κράτος | Εμφανές χρέος | Κρυφό χρέος | Σύνολο |
| Ιταλία | 118,4 | *27,6 | 146,0 |
| Γερμανία | 83,2 | 109,4 | 192,6 |
| Φιλανδία | 48,3 | 146,9 | 195,2 |
| Αυστρία | 71,8 | 225,9 | 297,7 |
| Γαλλία | 82,3 | 255,2 | 337,5 |
| Πορτογαλία | 93,3 | 265,5 | 358,8 |
| Βέλγιο | 96,2 | 329,3 | 426,0 |
| Ολλανδία | 62,9 | 431,8 | 494,6 |
| Ισπανία | 61,0 | 487,5 | 548,5 |
| Ελλάδα | 144,9 | 872,0 | 1016,9 |
| Λουξεμβούργο | 19,1 | 1096,5 | 1115,6 |
| Ιρλανδία | 92,5 | 1404,7 | 1497,2 |
*Έχουμε την άποψη ότι, τοποθετήθηκε σκόπιμα τόσο χαμηλά, στα πλαίσια των προσπαθειών της Ευρωζώνης να αποφευχθεί η χρεοκοπία της Ιταλίας – η οποία θα σήμαινε το τέλος του ευρώ.
Πηγή: Ameco database, EU, Eurostat, Welt
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
.
Χωρίς να μπορούμε να εκτιμήσουμε την ορθότητα ή την ενδεχόμενη σκοπιμότητα των στοιχείων του Πίνακα I, το ύψος του κρυφού χρέους επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις κοινωνικές παροχές μίας χώρας προς τους Πολίτες της. Για παράδειγμα, οι Πολίτες του Λουξεμβούργου συνταξιοδοτούνται ακόμη στο 60ο έτος της ηλικίας τους – λαμβάνοντας ολόκληρο το μισθό τους ως σύνταξη. Αντίθετα, το περιορισμένο κρυφό χρέος της Γερμανίας οφείλεται στην «αναμόρφωση» του κοινωνικού κράτους, η οποία ξεκίνησε από τις αρχές του 2000 (μειωμένες συντάξεις, αύξηση του χρόνου στα 67, περιορισμένες παροχές κλπ.).
Περαιτέρω, εάν κάποιο κράτος αλλάξει το ασφαλιστικό κλπ. πρόγραμμα του, το κρυφό χρέος του μειώνεται αυτόματα – κάτι που προωθείται τόσο από την ΕΕ, όσο και από το ΔΝΤ, σε όποιες χώρες δραστηριοποιείται.
Στο παράδειγμα της Ελλάδας (γράφημα), το 2012 το επίσημο χρέος της ήταν στο 157% του ΑΕΠ, το αφανές μειώθηκε σημαντικά στο 475% του ΑΕΠ, οπότε το συνολικό στο 632% του ΑΕΠ – ενώ της Μ. Βρετανίας στο 640% του ΑΕΠ, της Ισπανίας στο 672%, της Κύπρου στο 879%, του Λουξεμβούργου στο 1.184% και της Ιρλανδίας στο 1.268% του ΑΕΠ (πηγή).
.
.
Από το μεγάλο ύψος του κρυφού χρέους της Ελλάδας, συμπεραίνουμε πόσο θα περιορισθεί το κοινωνικό κράτος – ιδιαίτερα επειδή μειώνεται διαρκώς το ΑΕΠ, λόγω της πολιτικής λιτότητας που ακολουθείται. Στις υπόλοιπες χώρες θα συμβεί κάτι ανάλογο, εάν δεν αυξηθεί ο ρυθμός ανάπτυξης τους, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε το ιδιωτικό χρέος – το οποίο είναι εκτός ελέγχου σε ορισμένες, όπως η Σουηδία, η Δανία κοκ (ανάλυση).
(β) Εσωτερικά και εξωτερικά: Πρόκειται για τα χρέη, τα οποία ένα κράτος οφείλει σε δανειστές του εσωτερικού (τράπεζες, επιχειρήσεις, νοικοκυριά), ή του εξωτερικού. Η κατηγοριοποίηση αυτή οφείλεται κυρίως στη θεωρητική σκέψη ότι, το κράτος θα μπορούσε, σε περίπτωση ανάγκης, να συμψηφίσει το χρέος προς τους πολίτες του, με την επιβολή αντίστοιχων φόρων – κάτι που δεν έχει τη δυνατότητα να το κάνει, όταν οι δανειστές του είναι ξένοι.
Επομένως, όταν ένα κράτος έχει υψηλότερο εσωτερικό δανεισμό από εξωτερικό (όπως στο παράδειγμα της Ιαπωνίας), αντιμετωπίζεται θετικότερα από τις εταιρείες αξιολόγησης. Στον Πίνακα ΙΙ εμφανίζονται τα εξωτερικά χρέη ορισμένων χωρών το 2011, δημόσια και ιδιωτικά, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ τους:
.
Πίνακας ΙΙ: Δείκτες χρέους με ημερομηνία τον Ιούνιο του 2011 – το εξωτερικό χρέος (Εξ. δαν.) στον Πίνακα αφορά τόσο το δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα, οπότε είναι συχνά υψηλότερο από το δημόσιο.
| Χώρα | ΑΕΠ | Εξ. δαν. | Εξ.δ./ΑΕΠ | Χρέος/ΑΕΠ | Εξ. Δ./Κάτ. |
| Η.Π.Α. | 10,8 | 10,9 | 101% | 100% | 35.156 |
| Ιαπωνία | 4,1 | 2,0 | 50% | 233% | 15.934 |
| Γερμανία | 2,4 | 4,2 | 176% | 83% | 50.659 |
| Γαλλία | 1,8 | 4,2 | 235% | 87% | 66.508 |
| Βρετανία | 1,7 | 7,3 | 436% | 81% | 117.580 |
| Ιταλία | 1,2 | 2,0 | 163% | 121% | 32.875 |
| Ισπανία | 0,7 | 1,9 | 284% | 67% | 41.366 |
| Ιρλανδία | 0,2 | 1,7 | 1.093% | 109% | 390.969 |
| Πορτογαλία | 0,2 | 0,4 | 251% | 106% | 38.081 |
| Ελλάδα | 0,2 | 0,4 | 253% | 166% | 38.073 |
Σημείωση: ΑΕΠ σε τρις €, Εξωτερικός δανεισμός σε τρις €, Εξωτερικός δανεισμός προς ΑΕΠ, Δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ, Εξωτερικός δανεισμός ανά κάτοικο.
Πηγή: BIS, IMF, WB, BBC
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
.
Από τον Πίνακα ΙΙ φαίνονται καθαρά τα προβλήματα της Μ. Βρετανίας και της Ιρλανδίας, το εξωτερικό χρέος των οποίων, δημόσιο και ιδιωτικό μαζί, είναι σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα – επίσης το μεγάλο πλεονέκτημα της Ιαπωνίας η οποία, παρά το μεγάλο δημόσιο χρέος της, είναι πολύ λίγο εξαρτημένη από τους πιστωτές της στο εξωτερικό.
