.
Το αισιόδοξο σενάριο για τις δυτικές οικονομίες είναι η χρηματοοικονομική καταστολή – η πρόκληση δηλαδή πληθωρισμού της τάξης του 5% και η επίτευξη ονομαστικής αύξησης του ΑΕΠ στην περιοχή του 7%, με τη διατήρηση όμως των επιτοκίων δανεισμού σε χαμηλότερα επίπεδα. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε την άνοδο των επενδύσεων – όπου η Δύση, ειδικά η ΕΕ, σχεδιάζει να απελευθερωθεί από την εξάρτηση της από την ενέργεια που δεν διαθέτει, καθώς επίσης από τα προϊόντα που παράγονται στην Κίνα και γενικότερα στην Ασία. Θα σήμαινε, εκτός από την άνοδο της κατανάλωσης, τεράστιες επενδύσεις για την ενεργειακή απεξάρτηση και για την επαναβιομηχάνιση των δυτικών οικονομιών – με την παραγωγή να μεταφέρεται πίσω στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην υπόλοιπη Δύση, από την Ασία. Αποτελεί πάντως τη μεγάλη ευκαιρία της Ελλάδας – την τελευταία, οπότε θα ήταν εγκληματικό να χαθεί. Το απαισιόδοξο είναι να σταματήσει ο Putin να αποδέχεται τις προκλήσεις, παύοντας να έχει την ψευδαίσθηση ότι, μπορεί να διαπραγματευθεί – οπότε θα βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν Αρμαγεδδώνα, εκτός εάν παραδοθεί τελικά η Ρωσία, κάτι μάλλον απίθανο.
.
Ανάλυση
Κατ’ αρχήν, θα θέλαμε να ευχηθούμε σε όλους καλή χρονιά, με υγεία και ευτυχία, σημειώνοντας πως το 2022 ήταν ένα έτος αλλαγής εποχής – ένα σημείο καμπής στην παγκόσμια ιστορία, αφού εδραιώθηκε η αποπαγκοσμιοποίηση που είχε ξεκινήσει με την πανδημία. Εδραιώθηκε στην ουσία, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία – καθώς επίσης με ένα μεγάλο λάθος του προέδρου Putin, όσον αφορά την όλη διαχείριση του πολέμου.
Ειδικότερα, υπενθυμίζουμε πως την εποχή του 2ου παγκοσμίου πολέμου, ο βρετανός πρωθυπουργός Chamberlain είχε κατηγορηθεί πως ενθάρρυνε τον Hitler – αποδεχόμενος τη μια πρόκληση μετά την άλλη, χωρίς να αντιδράει. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τον Putin σήμερα – με την έννοια πως αποδέχεται τις προκλήσεις, αφού έχει αναφερθεί σε «κόκκινες γραμμές» που όμως δεν εφαρμόζει.
Επομένως, οι «κόκκινες γραμμές» του δεν γίνονται πιστευτές – με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να έχουν δώσει αθόρυβα το «πράσινο φως» στην Ουκρανία, να δρομολογήσει πλήγματα μεγάλης εμβέλειας εναντίον στόχων εντός της ρωσικής επικράτειας, σύμφωνα με τους Times (πηγή). Εν προκειμένω, είναι σαφές πως το Πεντάγωνο άλλαξε τη στάση του, επειδή ανησυχεί λιγότερο σχετικά με το ότι, τέτοιες επιθέσεις θα μπορούσαν να κλιμακώσουν τη σύγκρουση – γεγονός που σημαίνει πως τόσο οι ΗΠΑ, όσο και τα ευρωπαϊκά κράτη, έχουν πεισθεί πως ο Putin δεν εννοεί αυτά που λέει.
Ότι θα αποδέχεται πάντοτε τις συνεχώς αυξανόμενες προκλήσεις, οι οποίες έχουν μετατραπεί από κυρώσεις, σε μία τεράστια οικονομική βοήθεια της Δύσης στην Ουκρανία, σε προμήθεια όπλων, σε εκπαίδευση Ουκρανών στρατιωτών και σε αποστολή μισθοφόρων – επίσης σε παροχή πληροφοριών, σε προμήθεια πυραύλων ικανών να πλήξουν το εσωτερικό της Ρωσίας, στην επίθεση εναντίον της γέφυρας της Κριμαίας, στην καταστροφή των αγωγών Nordstream κοκ., με τη Ρωσία να χάνει τελικά τον πόλεμο του φυσικού αερίου (ανάλυση).
Αυτό που χρειαζόταν ο πρόεδρος Putin, ήταν μία γρήγορη νίκη που θα καθιστούσε σαφές το ότι, η Ρωσία είχε εφαρμόσιμες «κόκκινες γραμμές» που παραβίασαν η Ουκρανία και το ΝΑΤΟ – μία επίδειξη ρωσικής στρατιωτικής δύναμης που θα είχε σταματήσει όλες τις δυτικές προκλήσεις. Αντίθετα, παρερμηνεύοντας τη Δύση, έχασε οκτώ χρόνια με τη συμφωνία του Minsk – όπου πρώτη η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, η κυρία Merkel, δήλωσε πως επρόκειτο για εξαπάτηση, με στόχο να εμποδίσει τη Ρωσία να εισβάλλει στην απροετοίμαστη τότε για πόλεμο Ουκρανία, μετά τα γεγονότα της πλατείας Maidan.
Έτσι, δόθηκε ο απαιτούμενος χρόνος στις ΗΠΑ να εξοπλίσουν και να προετοιμάσουν για πόλεμο την Ουκρανία – την οποία χρειάζονται τόσο για να αποδυναμώσουν τη Ρωσία, όσο και για να εμποδίσουν το δρόμο του μεταξιού της Κίνας, καθώς επίσης ως «σφήνα», μεταξύ της Ρωσίας και της Γερμανίας (ανάλυση).
Εν τούτοις, κάποια στιγμή ο Putin θα σταματήσει να αποδέχεται τις προκλήσεις, όταν πάψει να έχει την ψευδαίσθηση ότι, μπορεί να διαπραγματευθεί – οπότε θα βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν Αρμαγεδδώνα, εκτός εάν παραδοθεί τελικά η Ρωσία, κάτι μάλλον απίθανο. Τόσο η Ρωσία πάντως, όσο και η Κίνα, είναι περικυκλωμένες από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ (χάρτης) – ενώ ο δεύτερος μεγάλος γεωπολιτικός κίνδυνος (οικονομικός επίσης λόγω των ημιαγωγών) έχει σχέση με την Ταιβάν, όπου μάλλον η Κίνα δεν θα κάνει τα ίδια λάθη με τη Ρωσία.
Σε κάθε περίπτωση, οι γεωπολιτικές συνθήκες που έχουν πλέον δημιουργηθεί, οδηγούν στο διαχωρισμό του πλανήτη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα – οπότε στο τέλος της παγκοσμιοποίησης που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980, με αποτέλεσμα μεταξύ άλλων την εξαφάνιση του πληθωρισμού για τέσσερις δεκαετίες που επανήλθε και θα παραμείνει για αρκετά χρόνια, αν και το πιθανότερο σε επίπεδα της τάξης του 4% έως 6%. Η πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης πάντως τελείωσε με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο – ελπίζοντας να μην επαναληφθεί η ιστορία.
Οι οικονομικές αλλαγές
Συνεχίζοντας, τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουμε συνηθίσει στην αντίληψη ότι, οι οικονομίες μας διέπονται από τις ελεύθερες αγορές – κάτι που όμως έχει φτάσει στο τέλος του, αφού ήδη από την πανδημία οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην κατανομή των κεφαλαίων. Δεν πρόκειται βέβαια για κάτι καινούργιο, αφού ήταν το σύστημα που επικράτησε από το 1939 έως το 1979, σύμφωνα με τον ιστορικό R. Napier – ενώ η συγκεκριμένη «μετατόπιση» οφείλεται κυρίως στο μη βιώσιμο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, το οποίο επιβαρύνει τις δυτικές οικονομίες.
Ειδικότερα, το συνολικό χρέος του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα στις ΗΠΑ είναι στο 290% του ΑΕΠ τους – στη Γαλλία στο 371%, στην Ελλάδα στο 445% και σε πολλές άλλες δυτικές οικονομίες πάνω από το 250%. Εν προκειμένω, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 μας κατέστησε σαφές πως τα συγκεκριμένα επίπεδα χρέους είναι πάρα πολύ υψηλά και μη βιώσιμα – με την έννοια πως το 2008 η παγκόσμια οικονομία ήταν στα πρόθυρα μίας αποπληθωριστικής ρευστοποίησης του χρέους (Minsky, ανάλυση), η οποία απείλησε με την κατάρρευση ολόκληρου του οικονομικού συστήματος.
Είναι γνωστό άλλωστε από πολλά χρόνια ότι, δεν μπορεί το σύστημα μας να αντέξει πλέον τις κανονικές και αναγκαίες υφέσεις, χωρίς να καταρρεύσει – ενώ αυτός ακριβώς ήταν ο λόγος των συνεχών επεμβάσεων των κεντρικών τραπεζών που δεν έχουν πλέον αυτές τις δυνατότητες (ανάλυση) και αργότερα, την περίοδο της πανδημίας, των κρατών.
Επομένως, η σχέση χρέους προς ΑΕΠ πρέπει να μειωθεί – ενώ ο πιο εύκολος τρόπος για να συμβεί κάτι τέτοιο, είναι η αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης του ονομαστικού ΑΕΠ, με τη βοήθεια του πληθωρισμού. Όσον αφορά δε τον πληθωρισμό, η άνοδος του στηρίχθηκε
(α) από τα προβλήματα της ασιατικής κυρίως εφοδιαστικής αλυσίδας, λόγω της πανδημίας που ξεκίνησε από την Κίνα και
(β) από την ενεργειακή κρίση που κορυφώθηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία,
οπότε και τα δύο αυτά γεγονότα ήταν «δώρο εξ ουρανού» για την οικονομία της Δύσης, χωρίς αυτό να σημαίνει πως πιστεύουμε σε θεωρίες συνωμοσίας.
Οι δύο αυτές καταστάσεις φαίνεται πως θα συνεχισθούν και το 2023, αφού ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν φαίνεται πως θα σταματήσει και η πανδημία επέστρεψε στην Κίνα – με το θέμα της Ταιβάν να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, ενώ δεν είναι η μοναδική περιοχή στην ανατολική Ασία που κινδυνεύει να ξεσπάσει πόλεμος.
Η αλλαγή στον έλεγχο της δημιουργίας χρήματος
Από την άλλη πλευρά, η εξουσία του ελέγχου της δημιουργίας χρήματος έχει μετατοπισθεί σε κάποιο βαθμό, από τις κεντρικές τράπεζες στις κυβερνήσεις – οι οποίες στην ουσία έχουν αναλάβει τον έλεγχο της εκτύπωσης χρημάτων, παρέχοντας κρατικές εγγυήσεις για τραπεζικά δάνεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Επρόκειτο βέβαια για μία έκτακτη ανάγκη που όμως έχει ακολουθηθεί από μία επόμενη – από την ενεργειακή κρίση και τον πόλεμο της Ουκρανίας, ενώ ενδεχομένως θα υπάρξουν και άλλες έκτακτες ανάγκες.
Σε κάθε περίπτωση, το 40% όλων των νέων δανείων στη Γερμανία είναι εγγυημένα από το κράτος – στη Γαλλία το 70% και στην Ιταλία πάνω από 100%, επειδή παλαιά δάνεια που είναι ληξιπρόθεσμα, μεταφέρονται σε προγράμματα με κρατική εγγύηση.
Για τις κυβερνήσεις τώρα, για τα κράτη δηλαδή, οι εγγυήσεις τραπεζικών δανείων είναι το τέλειο εργαλείο – επειδή αφενός μεν αποτελούν απλά μία ενδεχόμενη υποχρέωση τους που δεν εγγράφεται στον προϋπολογισμό, αφετέρου μπορούν να κατευθύνουν τις επενδύσεις όπου θέλουν, λέγοντας στις τράπεζες πού να χορηγούν εγγυημένα δάνεια.
Ελέγχοντας δε την αύξηση της πίστωσης και επομένως της προσφοράς χρήματος, μπορούν να ελέγξουν την ονομαστική οικονομική ανάπτυξη – κάτι βέβαια που σε χώρες όπως η Ελλάδα, δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό και δυστυχώς δεν εφαρμόζεται.
Αφού δε η ονομαστική ανάπτυξη είναι η πραγματική ανάπτυξη συν τον πληθωρισμό, μπορεί να μειωθεί πολύ εύκολα ο δείκτης χρέους προς ονομαστικό ΑΕΠ – ενώ έτσι απαλλάχθηκαν από τα χρέη τους μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο πολλές χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία.
Εδώ πρόκειται για τη «χρηματοπιστωτική καταστολή», στην οποία έχουμε αναφερθεί ως δυνατότητα στο παρελθόν (ανάλυση), σε συνδυασμό με πληθωρισμό – κάτι που σημαίνει στην ουσία πως οι αποταμιευτές και οι συνταξιούχοι χάνουν σιγά σιγά χρήματα, αργά δηλαδή, έτσι ώστε η απώλεια να μην γίνεται πολύ εμφανής. Για παράδειγμα, με το μέσο πληθωρισμό στην Ελλάδα το 2022 στο 9%, οι καταθέτες έχασαν πάνω από 16 δις € και οι συντάξεις μειώθηκαν πληθωριστικά – χωρίς να υπάρξουν αντιδράσεις (ανάλυση).
Μπορεί τώρα να ακούει κανείς πως οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν βίαια τα επιτόκια για να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό, αλλά στην ουσία τα πραγματικά επιτόκια που καθορίζουν τις επενδύσεις και την κατανάλωση, οπότε τον πληθωρισμό, είναι εξαιρετικά αρνητικά – ενώ τα επιτόκια καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα και σε χώρες, όπως η Ελλάδα, είναι τουλάχιστον ληστρικά.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, το αισιόδοξο σενάριο/πρόβλεψη για τις δυτικές οικονομίες είναι η χρηματοοικονομική καταστολή – η πρόκληση δηλαδή πληθωρισμού της τάξης του 5% και η επίτευξη ονομαστικής αύξησης του ΑΕΠ στην περιοχή του 7% (=2% πραγματική ανάπτυξη), με τη διατήρηση όμως των επιτοκίων δανεισμού σε χαμηλότερα επίπεδα (επίσης των κρατικών δαπανών, έτσι ώστε να μην υπάρχουν θηριώδη ελλείμματα, όπως στην Ελλάδα).
Κάτι τέτοιο δεν θα αρέσει βέβαια στους αποταμιευτές και στους συνταξιούχους, αλλά στους οφειλέτες και στους νέους – αφού μετατοπίζει τον πλούτο από τους αποταμιευτές στους οφειλέτες και από τους ηλικιωμένους στους νέους. Εάν δε στηριχθεί με μία ευρύτερη αναδιανομή των εισοδημάτων, όπως με την άνοδο της συμμετοχής των μισθών στα κέρδη των επιχειρήσεων και με τη φορολόγηση των υπερκερδών, θα καταπολεμήσει τις εισοδηματικές ανισότητες – οι οποίες έχουν εκτοξευθεί στα ύψη, εις βάρος της ανάπτυξης.
Προϋποθέτει φυσικά να τεθεί σε (ελεγχόμενη) λειτουργία το σπιράλ μισθών τιμών (ανάλυση) που θα αυξήσει τους μισθούς, αλλά όχι ανάλογα τις συντάξεις – ενώ θα επιτρέψει τις επενδύσεις, όπου η Δύση, ειδικά η ΕΕ, σχεδιάζει να απελευθερωθεί από την εξάρτηση της από την ενέργεια που δεν διαθέτει, καθώς επίσης από τα προϊόντα που παράγονται στην Κίνα και γενικότερα στην Ασία.
Κάτι τέτοιο θα σήμαινε, εκτός από την άνοδο της κατανάλωσης, τεράστιες επενδύσεις για την ενεργειακή απεξάρτηση και για την επαναβιομηχάνιση των δυτικών οικονομιών – με την παραγωγή να μεταφέρεται πίσω στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην υπόλοιπη Δύση, από την Ασία. Αποτελεί δε τη μεγάλη ευκαιρία της Ελλάδας – την τελευταία, οπότε θα ήταν εγκληματικό να χαθεί.
Έτσι θα μπορούσε να αποφευχθεί τελικά ο στασιμοπληθωρισμός – ο οποίος δεν έχει εμφανισθεί ακόμη, αφού ναι μεν έχουμε άνοδο του πληθωρισμού και μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, αλλά όχι ακόμη αύξηση της ανεργίας. Ο πραγματικός στασιμοπληθωρισμός άλλωστε εμφανίζεται μετά από χρόνια λανθασμένης κατανομής κεφαλαίων – η οποία συμβαίνει, όταν το κράτος παρεμβαίνει στην οικονομία για πάρα πολύ καιρό, όπως τη δεκαετία του 1970.
Υστερόγραφο: Τρεις ισχυρές δυνάμεις συγκρατούν την παγκόσμια οικονομία: η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η ανάγκη αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής εν μέσω της κρίσης του κόστους ζωής και των επίμονων, διευρυμένων πληθωριστικών πιέσεων, καθώς επίσης η επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η αυστηροποίηση των νομισματικών και χρηματοοικονομικών συνθηκών σημαίνει ότι, η ανάπτυξη θα μπορούσε να είναι περίπου 1% το 2023 – ενώ στην Κίνα, η πρόβλεψη ανάπτυξης του επόμενου έτους μειώθηκε στο 4,4%, λόγω της αποδυνάμωσης του τομέα ακινήτων και της ασθενέστερης παγκόσμιας ζήτησης. Στην Ευρωζώνη, η ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τη σύγκρουση Ρωσίας και Ουκρανίας έχει βαρύ τίμημα – μειώνοντας την πρόβλεψη για την ανάπτυξη του 2023 στο 0,5%.
Σχεδόν παντού, οι ραγδαία αυξανόμενες τιμές, ιδίως των τροφίμων και της ενέργειας, προκαλούν σοβαρές δυσκολίες στα ευάλωτα νοικοκυριά – ενώ, παρά την επιβράδυνση, οι πληθωριστικές πιέσεις αποδεικνύονται ευρύτερες και πιο επίμονες από ότι αναμενόταν.
Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αναμένεται να κορυφωθεί στο 9,5% το 2022 – πριν επιβραδυνθεί στο 4,1% έως το 2024. Ο πληθωρισμός διευρύνεται επίσης πέρα από τα τρόφιμα και την ενέργεια – με την έννοια πως συνεχίζει να αυξάνεται ο δομικός πληθωρισμός, παρά την πτώση του δείκτη τιμών καταναλωτή. Οι τέσσερις βασικοί κίνδυνοι είναι οι εξής:
(α) Ο κίνδυνος εσφαλμένης βαθμονόμησης της νομισματικής, δημοσιονομικής ή χρηματοοικονομικής πολιτικής έχει αυξηθεί απότομα – σε μια περίοδο υψηλής αβεβαιότητας.
(β) Η αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές, με ένα ενδεχόμενο κραχ, θα μπορούσε να προκαλέσει επιδείνωση των παγκοσμίων χρηματοοικονομικών συνθηκών και περαιτέρω ενίσχυση του δολαρίου των ΗΠΑ – κάτι που θα προκαλούσε μεγάλα προβλήματα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
(γ) Ο πληθωρισμός θα μπορούσε να αποδειχθεί πιο επίμονος – ειδικά εάν οι αγορές εργασίας παραμείνουν εξαιρετικά «σφιχτές».
(δ) Περαιτέρω κλιμάκωση των εχθροπραξιών στην Ουκρανία, θα επιδεινώσει την ενεργειακή και επισιτιστική κρίση (IMF).
