Η λέξη πλαφόν το τελευταίο διάστημα έχει επανέλθει στην επικαιρότητα κυρίως ταυτιζόμενη με την ενεργειακή ακρίβεια, για πολλούς δε, αποτελεί την εκ των ων ουκ άνευ παρέμβαση για την λύση του προβλήματος που έχει ενσκήψει από την Άνοιξη του 2021.
Η λέξη γαλλικής προέλευσης σημαίνει οροφή, ταβάνι και γενικότερα όρος που τίθεται ως περιορισμός απαράβατος.
Χρησιμοποιείται κυρίως στην οικονομία ως όρος που θέτει το μέγιστο επιτρεπτό επίπεδο παραγωγής, τιμών, διάθεσης αγαθών και υπηρεσιών και προγραμματισμού.
Η ανάγκη χρησιμοποίησης του αποτελεί αναγνώριση αδυναμίας αντιμετώπισης ενός προβλήματος.
Συνιστά παρέμβαση και ως εκ τούτου η χρησιμότητα του αμφισβητείται από πολλούς ενώ αρκετές φορές λειτουργεί με τρόπο που δημιουργεί αντίρροπες δυνάμεις.
Για παράδειγμα βάζοντας πλαφόν στις τιμές των ενοικίων το πιο πιθανό είναι να αποσυρθούν από την αγορά μέρος των προς ενοικίαση ακινήτων και η έλλειψη προσφοράς να πάρει διαστάσεις ανεξέλεγκτου χαρακτήρα.
Αυτό συνειρμικά ήρθε στο μυαλό μας από την πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης να θέσει πλαφόν 3% στις αυξήσεις των επαγγελματικών μισθώσεων για το 2022 σε σχέση με το 2021.
Βεβαίως το βασικό ερώτημα του απλού πολίτη ακούγοντας πως για όλα φταίει η άνοδος του φυσικού αερίου(φ.Α.) αλλά και η απότομη απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων, είναι το πως διαμορφώνεται η τιμή του ρεύματος που καλείται να πληρώσει.
Που αρχίζει ο μύθος, ποια είναι η αλήθεια και σε τελική ανάλυση σε ποιο επίπεδο καθορίζονται οι τιμές από την κερδοσκοπία.
Δυο είναι τα βασικά και απολύτως καθοριστικά υπόβαθρα της εκτίναξης των ενεργειακών τιμών, η οριακή τιμή συστήματος (ΟΤΣ) και η αγορά εξισορρόπησης.
Η ΟΤΣ διαμορφώνεται από την τελευταία προσφορά των παραγωγών ηλεκτρικού ρεύματος ώστε να καλυφθεί πλήρως το σύστημα.
Έχει προηγηθεί από την προηγουμένη ημέρα η δήλωση των απαιτούμενων ποσοτήτων με τους παραγωγούς να καταθέτουν τις προσφορές τους με βάση το μειοψηφικό σύστημα.
Το έλλειμμα καλύπτεται στην συνέχεια με ακριβότερες τιμές, η τελευταία δε, αποτελεί την ΟΤΣ για όλους τους παραγωγούς ανεξάρτητα του κόστους τους.
Για παράδειγμα η προσφορά των υδροηλεκτρικών με μηδενικό κόστος λειτουργίας θα πληρωθεί με βάση την ΟΤΣ η οποία μπορεί να ξεπερνά τα 340 ευρώ.
Αισχροκέρδεια σε όλο της το μεγαλείο η οποία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αφού στην ΟΤΣ οι πάροχοι προσθέτουν και άλλα κόστη όπως τις απώλειες του συστήματος μεταφοράς (ηλεκτροκλοπές).
Φυσικά τα ουρανοκατέβατα κέρδη (Windfall profits ) όπως τα ονόμασε η Ε.Ε. η οποία φέρει ακέραια την ευθύνη για όλο αυτό το κερδοσκοπικό πάρτυ με το ευτελές επιχείρημα ότι η διαμόρφωση της ΟΤΣ με βάση την τελευταία προσφορά θα ωθήσει σε επενδύσεις Ανανεώσιμων πηγών ενέργειας -ΑΠΕ, αυξάνονται περαιτέρω με την κάλυψη της επιπλέουν ζήτησης στην αγορά εξισορρόπησης.
Εκεί η κερδοσκοπία περνά σε επίπεδο στρατόσφαιρας αφού οι συναλλαγές γίνονται σε πραγματικό χρόνο και σε τιμές που μπορούν να φθάσουν μέχρι το ύψος των 4.240 ευρώ ανά MWH.
Γιατί κάποιος παραγωγός να δώσει χαμηλή προσφορά στην προ ημερήσια αγορά αφού μπορεί να εμφανιστεί ως προμηθευτής της κάλυψης της ζήτησης σε δεύτερο χρόνο με υψηλότερες τιμές και άρα μεγαλύτερα κέρδη;
Η ΟΤΣ δεν αποτελεί μια έννοια που απλώς περιγράφει μια κατάσταση, στην ουσία αποτελεί την βασική παράμετρο του τιμολογίου ηλεκτρικού ρεύματος που πληρώνουμε μηνιαίως μιας και μεταφέρεται ως Ρήτρα Αναπροσαρμογής με τις προσαυξήσεις που προαναφέραμε.
Από την στιγμή που η αγορά λειτουργεί χρηματιστηριακά, από την στιγμή που όλη η ενέργεια περνά μέσα από τις διαδικασίες του χρηματιστηρίου και όχι με διμερή συμβόλαια όπως γίνεται στην Ευρώπη ( για παράδειγμα σε Γερμανία /Γαλλία μόνο το 29% της ενέργειας πωλείται χρηματιστηριακά, στην Ιταλία το 11% και στην Πολωνία το 1% ) απαιτούνται παρεμβάσεις.
Παρεμβάσεις άμεσες και ουσιαστικές δεδομένης της ολιγοπωλιακής διαμόρφωσης της ελληνικής αγοράς.
Στην Ελλάδα οι βασικοί τέσσερις παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας δραστηριοποιούνται και στην λιανική αγορά οπότε για ποια διμερή συμβόλαια μιλούμε όταν το σύστημα μπορεί να ελεγχθεί πλήρως από τα ίδια νομικά πρόσωπα;
Εκείνο που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι η επιβολή πλαφόν στην χονδρεμπορική αγορά απαγορεύεται βάσει του Ευρωπαϊκού κανονισμού 943/19, ενώ βάσει ευρωπαϊκών αποφάσεων στην αγορά εξισορρόπησης επιτρέπονται τιμές μέχρι 99.999 ευρώ κάτι που θα βιώσει και η χώρα μας από το 2024 όταν και αναμένεται να μπούμε στις ευρωπαϊκές πλατφόρμες ενέργειας.
Άρα το πλέγμα κερδοσκοπίας έχει διαμορφωθεί από την Ε.Ε. και τα λόμπι που δραστηριοποιούνται στις παρυφές της.
Το ερώτημα είναι πως αντιμετωπίζεται η διαμορφωθείσα κατάσταση δεδομένου ότι η δημοσιονομική πολιτική δεν μπορεί να εξαλείψει το ενεργειακό βάρος πάρα μόνο να το μετριάσει και στην βάση ότι κάποιοι που έχουν την δυνατότητα θα επωμισθούν το επιπλέον κόστος.
Η προστασία μιας μερίδας πολιτών τίθεται υπό την αίρεση ότι κάποια άλλη μερίδα θα μπορεί να την στηρίξει μέσω της αναδιάταξης της φορολογητέας ύλης.
Άρα κάθε παρέμβαση προϋποθέτει μετατόπιση βαρών και κυρίως όσο μεγαλύτερη είναι η παρέμβαση τόσο μεγαλύτερο και το βάρος το οποίο θα περάσει και στις επόμενες γενιές μέσω δανεισμού.
Στην βάση αυτή η κυβερνητική πρόταση για επιβολή πλαφόν στην χονδρεμπορική τοποθετήθηκε τον Ιούλιο διότι αποτελεί παρέκκλιση από τα οριζόμενα πλαίσια λειτουργίας της χρηματιστηριακής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ως εκ τούτου η έγκριση της Ευρωπαϊκής επιτροπής είναι αναγκαία.
Στην ουσία όμως η κυβερνητική παρέμβαση κινείται προς την σωστή κατεύθυνση μιας και ορίζει με αντικειμενικό τρόπο το πως πρέπει να τιμολογείται το προϊόν της ενέργειας.
Τιμή όχι με βάση την τελευταία προσφορά, την ΟΤΣ, αλλά με βάση το κόστος αλλά και το εύλογο κέρδος.
Τιμή με βάση το μεταβλητό κόστος της πρώτης ύλης για κάθε τεχνολογία ηλεκτροπαραγωγής.
Άλλο το κόστος με βάση το Φ.Α. μιας και μιλούμε για την ακριβότερη πρώτη ύλη , άλλο το κόστος για τις λιγνιτικές μονάδες και άλλο για τις ΑΠΕ.
Ένα πρώτο βήμα είναι αυτό, όμως έρχεται σε αντίθεση με την αρχιτεκτονική του χρηματιστηριακού πλαισίου των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας γι’ αυτό και θα συναντήσει σκληρές άμυνες από την άλλη πλευρά.
Η ΟΤΣ πρέπει να καταργηθεί όπως και η εξωπραγματική αγορά εξισορρόπησης.
Όσο ο πληθωρισμός ήταν χαμηλός και η τιμή του Φ.Α. επίσης οι πρακτικές κερδοσκοπίας δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη, όταν όμως η ρήτρα αναπροσαρμογής έσφιξε την θηλιά σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις τότε αποκαλύφθηκε μια αλήθεια που έπρεπε εξ ’αρχής να είχε στηλιτευθεί.
Προκειμένου να στηρίξουν τις ΑΠΕ και την ενεργειακή μετάβαση εξέθρεψαν ένα κερδοσκοπικό τέρας που δημιούργησε την πιο ύπουλη μηχανή μεταφοράς πλούτου προς συγκεκριμένα επιχειρηματικά λόμπι.
Η εξ ανάγκης πολιτική των επιδοτήσεων είναι ημίμετρο , μπορεί να δίνει την εντύπωση κάλυψης ενός μέρους του απολεσθέντος εισοδήματος όμως στην ουσία επιδοτεί με δημόσιο χρήμα το κερδοσκοπικό τέρας το οποίο συνεχίζει να λειτουργεί με τρόπο που διαιωνίζει το πρόβλημα.
Η βάση της αντιμετώπισης του προβλήματος είναι στην προσφορά, στην μείωση του μεταβλητού κόστους, δηλαδή των πρώτων υλών και μιας και το Φ.Α. είχε προκριθεί ως ενδιάμεση πρώτη ύλη στον δρόμο προς την μετάβαση τότε η αναζήτηση του με διακρατικές συμφωνίες σε χαμηλά επίπεδα, εάν είναι εφικτό κάτι τέτοιο, μιας και η εναλλακτική του ρωσικού Φ.Α., το υγροποιημένο είναι σαφέστατα πιο ακριβή.
Ο φόβος ότι για ένα μεσοπρόθεσμο διάστημα οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας θα παραμείνουν υψηλές είναι υπαρκτός, ενώ πέρα των επιδοτήσεων των τιμολογίων λιανικής φυσικών και νομικών προσώπων η άμεση λύση είναι ο περιορισμός της κατανάλωσης όπου αυτό είναι εφικτό.
Λύσεις ανάλογες της αντιμετώπισης της πετρελαϊκής κρίσης του 1973-74 πρέπει να επανέλθουν άμεσα συνδυασμένες με αυτές της σύγχρονης τεχνολογίας.
Ειδικά για την χώρα μας λύσεις χωρίς δημοσιονομικό κόστος είναι μονόδρομος δεδομένης της ύπαρξης ελλειμάτων και υψηλού δημοσίου χρέους.
Η πολιτική των επιδοτήσεων έχει κόκκινες γραμμές μιας και ο προϋπολογισμός, τα χρήματα του ταμείου ενεργειακής μετάβασης και η φορολόγηση του 90% των κερδοσκοπικών ουρανοκατέβατων κερδών δεν μπορούν να την στηρίξουν παρά για ένα βραχύ χρονικό διάστημα.
Οριζόντιες παρεμβάσεις ποτέ δεν έλυσαν προβλήματα, τα διαιώνισαν, ενώ έδωσαν και το λάθος μήνυμα ότι κάποιος άλλος μπορεί να καλύψει μια στρέβλωση ή μια σπατάλη.
Εξοικονόμηση ενέργειας και αντιμετώπιση του προβλήματος στην πηγή, ήτοι στην προσφορά είναι οι μοναδικά ενδεδειγμένες και μακροπρόθεσμα βιώσιμες λύσεις .
ΛΕΚΚΑΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ
