.
Δεν υπάρχει τίποτα το θρησκευτικό ή το διαβολικό στον καπιταλισμό – πρόκειται απλά για μία τάξη πραγμάτων που έχει αποδειχθεί τόσο επιτυχημένη τα τελευταία διακόσια χρόνια, όσο καμία άλλη μέχρι σήμερα. Ο καπιταλισμός πάντως λειτουργεί, ενώ όλες οι άλλες «τάξεις πραγμάτων», όπως ο σοσιαλισμός, ο κρατικός καπιταλισμός ή ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός, δεν λειτουργούν – αφού προκαλούν σε διαφορετικές αναλογίες φτώχεια, Gulags, πείνα και εξαθλίωση. Υπάρχουν βέβαια πολλές αντιρρήσεις όπως το ότι, για να επιτύχει ο σοσιαλισμός πρέπει να εφαρμοσθεί σωστά και να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος – οπότε όλα θα γίνουν τότε δίκαια και λειτουργικά. Εν τούτοις, με τέτοιο συντριπτικά μεγάλο αριθμό αποτυχημένων παραδειγμάτων, δεν μπορεί κανείς να δεχθεί πως το μοντέλο είναι κατάλληλο – θυμίζοντας πως η επανάληψη του ίδιου πειράματος, με την αναμονή διαφορετικών αποτελεσμάτων, είναι ο ορισμός της ανοησίας.
,
Ανάλυση
Κατά την άποψη μας, ο αντικαπιταλισμός είναι η θρησκεία των κατ’ επίφαση αριστερών διανοουμένων που συχνά είναι αρκετά πλούσιοι ή, τουλάχιστον, ευκατάστατοι – έχοντας την πολυτέλεια να αγωνίζονται λεκτικά ή φιλοσοφικά για το δίκιο των φτωχών, των κατατρεγμένων, των παράνομων μεταναστών κοκ., χωρίς να δίνουν τις περισσότερες φορές έστω ένα ευρώ από τα δικά τους χρήματα ή να φιλοξενούν κάποιον στο σπίτι τους.
Ένας από αυτούς, ιταλός φιλόσοφος εν προκειμένω, θεωρεί τον καπιταλισμό ως θρησκεία, στην οποία η πίστη, με τη μορφή της πίστωσης, έχει αντικαταστήσει το Θεό – ενώ χαρακτηρίζει ως αμαρτία την έξοδο από τον κανόνα του χρυσού (ανάλυση), στις 15 Αυγούστου του 1971, μονομερώς από τις Η.Π.Α. Ως αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος, πιστεύει πως τα χρήματα έχουν «αδειάσει» από κάθε άλλη αξία, αναφερόμενα πλέον στον ίδιο τους τον εαυτό – συμπληρώνοντας το μίσος του για τη συγκεκριμένη, κενή θρησκεία με την εξής φράση: «Ο καπιταλισμός ως θρησκεία δεν έχει στόχο του την αλλαγή, τη βελτίωση του πλανήτη, αλλά την καταστροφή του».
Τα παραπάνω εγείρουν τέσσερα βασικά ερωτήματα: (α) Έχουν πράγματι «αδειάσει» τα χρήματα, μετά την κατάργηση του κανόνα του χρυσού; (β) Τι ακριβώς καταστρέφει ο καπιταλισμός στον πλανήτη; (γ) Είναι η πίστωση πραγματικά ο διάβολος, όπως πολλοί διανοούμενοι πιστεύουν ή/και δηλώνουν δημόσια; (δ) Γιατί όλες οι χώρες της Αφρικής που επέλεξαν το σοσιαλισμό αμέσως μετά την ανεξαρτησία τους, με εξαίρεση την Κένυα, παρέμειναν καθυστερημένες; Στα πλαίσια αυτά τα εξής:
Χαρτονομίσματα και χρυσός
Κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, τα χρήματα ήταν πάντοτε συνδεδεμένα με ένα μέταλλο – στην ιδανική περίπτωση με το χρυσό. Η σύνδεση τους αυτή, το αντίκρισμα δηλαδή που είχαν με ένα αγαθό περιορισμένης ποσότητας, εξασφάλιζε τη σταθερότητα τους – αποτρέποντας, για παράδειγμα, τον υπερπληθωρισμό. Η κατάργηση του κανόνα του χρυσού και η μετάβαση σε ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, μετά την κατάρρευση του συστήματος του Bretton Woods, ήταν πράγματι ένα σημαντικό σημείο καμπής στην παγκόσμια ιστορία – μία ουσιώδης αλλαγή παραδείγματος που αύξησε τόσο τη δύναμη των κεντρικών τραπεζών, όσο και τις ευθύνες τους.
Μετά δε τις οικονομικές κρίσεις που μεσολάβησαν, ειδικά τις τελευταίες (2008, 2020), έχει κανείς την εντύπωση πως οι κεντρικοί τραπεζίτες είναι οι κυρίαρχοι του σύμπαντος – απαλλαγμένοι από κάθε δημοκρατικό έλεγχο. Παρακάμπτοντας τώρα το επιτόκιο ως δείκτη κινδύνου, εξάλειψαν ένα βασικό μέσον διαχείρισης της ελεύθερης αγοράς – χωρίς να το αποφασίσει κανένα κράτος με δημοψήφισμα και κανένα Κοινοβούλιο του πλανήτη. Όσον αφορά δε τις δυνητικά καταστροφικές μακροπρόθεσμες συνέπειες του σημερινού πλημμυρίσματος των αγορών με χρήματα, με ποσότητες μοναδικές στην ιστορία, κανένας δεν μπορεί να τις εκτιμήσει – οπότε ο σκεπτικισμός του φιλοσόφου δεν μπορεί να θεωρηθεί αβάσιμος.
Εν τούτοις, τα χρυσά νομίσματα δεν ήταν στην πραγματικότητα ούτε αυτά απρόσβλητα, απέναντι σε πολιτικές καταχρήσεις – αφού η ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα, όπως η μείωση της ποσότητας του χρυσού ή του αργύρου στα νομίσματα (νοθεία), καθώς επίσης οι καιροσκοπικές προσαρμογές σε υποτιθέμενες μεταλλικές ισοτιμίες. Εκτός αυτού, λείπει από το χρυσό η ευελιξία – όσον αφορά μία νομισματική πολιτική, προσαρμοσμένη στην πραγματική κατάσταση της οικονομίας. Εν προκειμένω, τα χαρτονομίσματα με ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, έχουν πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με το χρυσό – ενώ η σταθερότητα τους εξαρτάται πολύ περισσότερο από την πολιτική βούληση να την παρέχει, καθώς επίσης από τις θεσμικές διασφαλίσεις.
Με βάση δε την υφιστάμενη εμπειρία, η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας, η δέσμευση της για μία επακριβώς καθορισμένη «εντολή» (ευθύνη), καθώς επίσης η υποχρέωση λογοδοσίας της απέναντι στους Πολίτες και στη Βουλή, αποτελούν επαρκή μέτρα προστασίας από την πολιτική κατάχρηση. Υπάρχουν άλλωστε πολλά παραδείγματα επιτυχημένων πολιτικών κεντρικών τραπεζών – όπως της Γερμανίας με το μάρκο, της Ελβετίας με το φράγκο κλπ.
Συμπερασματικά λοιπόν, τα χαρτονομίσματα δεν έχουν «αδειάσει» από αξία και δεν είναι σε καμία περίπτωση ο διάβολος – αλλά τόσο καλά, όσο οι πολιτικοί και οι θεσμοί που τα διαχειρίζονται, όπως συνέβαινε επίσης με τα χρυσά ή αργυρά νομίσματα. Επομένως ο φιλόσοφος δεν έχει δίκιο, όσο σωστή και αν ακούγεται επιφανειακά η άποψη του – ενώ αρκεί να ακολουθείται ο κανόνας, σύμφωνα με τον οποίο η αύξηση της ποσότητας χρήματος δεν πρέπει να υπερβαίνει το ρυθμό ανάπτυξης.
Καπιταλισμός και Σοσιαλισμός
Συνεχίζοντας, υπάρχουν δεκάδες ορισμοί του καπιταλισμού – ενώ είναι πολύ εύκολο να «δαιμονοποιείται», με παραδείγματα υπερβολών που διαπιστώνονται, που συμβαίνουν καλύτερα σε όλες τις ανθρώπινες εργασίες και διαδικασίες. Ο απλούστερος ίσως ορισμός του θεωρείται ο εξής: «Ο καπιταλισμός είναι μία οικονομική και κοινωνική τάξη πραγμάτων που βασίζεται στην ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, καθώς επίσης στον έλεγχο τόσο της παραγωγής, όσο και της κατανάλωσης από την ελεύθερη αγορά».
Εν προκειμένω δεν υπάρχει τίποτα το θρησκευτικό ή το διαβολικό – πρόκειται απλά για μία τάξη πραγμάτων που έχει αποδειχθεί τόσο επιτυχημένη τα τελευταία διακόσια χρόνια, όσο καμία άλλη μέχρι σήμερα. Ο καπιταλισμός δε λειτουργεί, ενώ όλες οι άλλες «τάξεις πραγμάτων», όπως ο σοσιαλισμός, ο κρατικός καπιταλισμός ή ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός, δεν λειτουργούν – αφού προκαλούν σε διαφορετικές αναλογίες φτώχεια, ανισορροπίες, Gulags, πείνα και εξαθλίωση.
Υπάρχουν βέβαια πολλές αντιρρήσεις όπως το ότι, για να επιτύχει ο σοσιαλισμός πρέπει να εφαρμοσθεί σωστά και να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος – οπότε όλα θα γίνουν τότε δίκαια και λειτουργικά. Εν τούτοις, με τέτοιο συντριπτικά μεγάλο αριθμό αποτυχημένων παραδειγμάτων, δεν μπορεί κανείς να δεχθεί πως το μοντέλο είναι κατάλληλο – θυμίζοντας πως η επανάληψη του ίδιου πειράματος, με την αναμονή διαφορετικών αποτελεσμάτων, είναι ο ορισμός της ανοησίας.
Η πλέον εντυπωσιακή πάντως απόδειξη πως ο καπιταλισμός λειτουργεί, είναι ο «σφετερισμός» του από το κομμουνιστικό κόμμα της Κίνας – αν και με αυτόν τον τρόπο το κομμουνιστικό κόμμα διαψεύδει την προσφιλή πεποίθηση, την ψευδαίσθηση δηλαδή, σύμφωνα με την οποία η οικονομική ελευθερία που βασίζεται στην ελεύθερη αγορά, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική ελευθερία. Σε αντίθεση με τον κρατικό καπιταλισμό που δεν έχει διάρκεια, που είναι επομένως ακατάλληλος, η πολιτική «ποικιλία» του κινεζικού καπιταλισμού επιτρέπει επίσης το ιδιωτικό κεφάλαιο – ενώ, επειδή χρησιμοποιεί μία αποτελεσματική γραφειοκρατία και αφήνει την αγορά να λειτουργήσει, δημιουργεί ευημερία στη χώρα.
Το γεγονός αυτό καθιστά το κινεζικό μοντέλο ελκυστικό για εκείνους τους αυταρχικούς ηγέτες που περιφρονούν τη Δημοκρατία, στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες – δεν παύει όμως να αποτελεί μία ειρωνεία το ότι, ο καπιταλισμός έσωσε τον κομμουνισμό στην περίπτωση της Κίνας και όχι μόνο. Τεκμηριώνει πάντως πως όποιος επιθυμεί να υπάρχει ευημερία για όλους, δεν μπορεί να αποφύγει τον καπιταλισμό – οπότε όχι μόνο δεν έχει ως στόχο του την καταστροφή του πλανήτη, αλλά το ακριβώς αντίθετο.
Κατανάλωση, ευτυχία και χρήματα
Περαιτέρω, ο φιλόσοφος ισχυρίζεται πως η σύγχρονη, εύπορη κοινωνία δεν εξασφαλίζει την ευτυχία στους ανθρώπους – ενώ δεν είναι ο μοναδικός, αφού πρόκειται για μία ευρέως διαδεδομένη αντίληψη. Εν προκειμένω μπορεί να έχει δίκιο, αλλά η έλλειψη πλούτου, η απουσία του, δεν προάγει καθόλου την ευτυχία – ενώ αμφιβάλλουμε σχετικά με το ότι η κανονικότητα της ανθρώπινης ζωής στην ιστορία, με ανάγκες, πείνα, φτώχεια, βία, συγκρούσεις και πολέμους που συνεχίζεται για πάρα πολλούς αιώνες, έκανε τους ανθρώπους ιδιαίτερα χαρούμενους και ευτυχισμένους.
Μόνο η πρόοδος που σημειώθηκε τα τελευταία διακόσια χρόνια, περιόρισε σε μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη δυστυχία, σε ένα σημαντικό μέρος του πλανήτη: όπου σημειώθηκε η θεαματική αύξηση του βιοτικού επιπέδου, η καταπολέμηση πολλών θανατηφόρων ασθενειών, η εκρηκτική άνοδος του προσδόκιμου ζωής, η βελτίωση της υγείας, η δραματική μείωση της παιδικής θνησιμότητας, η νίκη επί της πείνας, η δημιουργία του κράτους πρόνοιας με την κοινωνική ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, γήρατος και ασθένειας, ο περιορισμός της βίας κατά των ανθρώπων κοκ.
Βέβαια έχουν συμβάλλει αρκετοί παράγοντες στη συγκεκριμένη, θεαματική πρόοδο, όπως η επιστήμη – επίσης η οικονομία της αγοράς και η επιχειρηματικότητα. Χωρίς όμως την παλαιότερη εφεύρεση του χρήματος και της πίστωσης που δεν είναι συνώνυμη με το χρέος, η εξέλιξη αυτή δεν θα ήταν δυνατή – οπότε ούτε η πίστωση είναι διάβολος, όπως τη θεωρεί ο φιλόσοφος.
Ειδικά όσον αφορά το χρήμα, έχει πολλές λειτουργίες όπως έχουμε αναλύσει αρκετές φορές – μεταξύ των οποίων τις εξής: (α) είναι μία μονάδα μέτρησης, μέσω της οποίας τα προϊόντα, οι υπηρεσίες και τα ρίσκα μπορούν να αξιολογηθούν, (β) καθιστά δυνατή τη διατήρηση αξιών ή τη μετατόπιση τους στο μέλλον και στο παρελθόν, (β) είναι ένα ιδανικό μέσο ανταλλαγής που υπερβαίνει κατά πολύ τις δυσκολίες του ανταλλακτικού εμπορίου σε φυσική μορφή (=μήλα για αυτοκίνητα) κοκ.
Από την άλλη πλευρά, τα συμβόλαια που διαπραγματεύονται στις χρηματοπιστωτικές αγορές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον εκ νέου προσδιορισμό αξιών και κινδύνων – ενώ με μία πίστωση έναντι υποθήκης, για παράδειγμα, μπορεί να κατασκευασθεί ένα σπίτι, απλά και μόνο έναντι της υπόσχεσης μελλοντικών τόκων και χρεολυσίων. Παράλληλα, ένας εργαζόμενος μπορεί να κερδίσει μία σύνταξη έως το τέλος της ζωής του, έναντι πληρωμών (κρατήσεων) που έγιναν κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του ενασχόλησης – όταν με το σωστό ασφαλιστικό σύστημα τα χρήματα αναδιανέμονται αλληλέγγυα, έτσι ώστε να καταστεί εφικτή η παροχή σύνταξης και υγειονομικής φροντίδας σε λιγότερο ευκατάστατους.
Όσον αφορά τα δάνεια, πρέπει να λαμβάνονται μόνο για επενδυτικούς σκοπούς και ποτέ για καταναλωτικούς – αφού μόνο έτσι εξασφαλίζεται η αποπληρωμή τους και δεν δημιουργούνται άλυτα προβλήματα στις τράπεζες ή στους οφειλέτες. Τα δε χρηματιστήρια, επιτρέπουν στις παραγωγικές εταιρίες να λαμβάνουν χρήματα από επενδυτές – ενώ τα κράτη συγκεντρώνουν μέσω των φόρων χρήματα για τη χρηματοδότηση μεγάλων έργων που ωφελούν ολόκληρη την κοινωνία.
Σχεδόν σε όλες τις συναλλαγές λοιπόν, υπάρχουν οφέλη έναντι των χρεών που τα αντισταθμίζουν – ενώ ο πιστωτής αποζημιώνεται για το ρίσκο που αναλαμβάνει, από τον οφειλέτη. Όσον αφορά τα δημόσια χρέη, με τη σωστή χρήση τους επιτρέπουν τη χρηματοδότηση οικονομικά αποδοτικών υποδομών και εξομαλύνουν τις διακυμάνσεις της οικονομίας (=υφέσεις, ανάπτυξη) – διαφοροποιώντας τους φορολογικούς συντελεστές κατά τη διάρκεια των οικονομικών κύκλων. Εξυπηρετούν δε ταυτόχρονα τους ανθρώπους και τα ιδρύματα, ως ασφαλείς επενδύσεις στα ομόλογα που εκδίδουν.
Το κράτος προνοίας τώρα που δημιουργήθηκε από τον καπιταλισμό, είναι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα των ανθρώπων – παρά το ότι έχει επικριθεί τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια του ακραίου νεοφιλελευθερισμού που στην ουσία είναι μία παθολογική ασθένεια του καπιταλισμού. Του συστήματος της μεικτής οικονομίας δηλαδή που είναι εύλογο ότι οφείλει να ρυθμίζεται από τα κράτη – με τις κοινωφελείς επιχειρήσεις να μην πρέπει να ιδιωτικοποιούνται ποτέ, λειτουργώντας όμως μόνο με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Ειδικότερα, το κράτος πρόνοιας αντιμετωπίζει αποτελεσματικά ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των ανθρώπων: το φόβο απέναντι στην αβεβαιότητα του μέλλοντος.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, όλα τα παραπάνω θα ήταν αδιανόητα, αδύνατα καλύτερα χωρίς χρήματα, πιστώσεις και χρηματοοικονομική μηχανική (financial engineering) – γεγονός που σημαίνει πως όσοι τα κατακρίνουν, έχουν απλά άγνοια. Φυσικά όμως η απληστία (όπως στο παράδειγμα του καπιταλισμού-καζίνο στα χρηματιστήρια), ο υπερβολικός ενθουσιασμός, η συγκέντρωση χρημάτων και επιχειρήσεων σε λίγους (μονοπωλιακός καπιταλισμός), η παραβίαση αρμοδιοτήτων και ευθυνών, η άρση της πειθαρχικής επίδρασης των αντίστοιχων του ρίσκου επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες και η μαζική εκτύπωση νέων χρημάτων, μπορούν να μετατρέψουν το χρήμα και την πίστωση από ευχή σε κατάρα – κλιμακώνοντας τις εισοδηματικές ανισότητες, τις φούσκες και τα χρέη, σε σημείο που να καταστραφούν τα πάντα.
Οι παθολογικές ασθένειες όμως ενός συστήματος δεν σημαίνουν πως είναι λανθασμένο – αλλά ότι πρέπει να θεραπεύονται όταν εμφανίζονται. Για παράδειγμα η κακοδιαχείριση, η ανικανότητα ή/και η διαφθορά των κυβερνήσεων ενός καπιταλιστικού κράτους που το οδηγούν στη χρεοκοπία, αφορούν τις αρνητικές πτυχές της ανθρώπινης, εξελισσόμενης φύσης – κάτι που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το καπιταλιστικό σύστημα. Εν προκειμένω, δεν φταίει το αεροπλάνο για την πτώση του, αλλά ο χειριστής του – οπότε δεν πρέπει ποτέ να συγχέεται.
