Η δημιουργικότητα και η καινοτομία αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της ανταγωνιστικότητας, της αναπτυξιακής μεταρρύθμισης, της αειφόρου διακυβέρνησης, της υψηλής στρατηγικής, της έξυπνης άμυνας (smart defence), της επιχειρηματικής αριστείας, της εμπορικής διαφήμισης και του πολιτικού μάρκετινγκ. Χώρες με υψηλές επιδόσεις καινοτομίας αποδεικνύονται περισσότερο ανθεκτικές στην οικονομική κρίση.
Χρειάζονται σύγχρονα εργαλεία και προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των δύσκολων και πολλαπλών προκλήσεων. Σε ποσοστό 95% οι νέες ιδέες/προϊόντα αποτυγχάνουν. Οι ανισότητες διευρύνονται. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα οξύνονται. Οι ασύμμετροι κίνδυνοι αποτελούν πηγή ανησυχίας για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Χρειάζονται νέα εργαλεία που μας επιτρέπουν να λαμβάνουμε διαφορετικές αποφάσεις με στρατηγικό τρόπο και όχι με βάση μια αποκλειστικά αναδρομική ανάλυση, κατόπιν εορτής.
Η Ελλάδα και η Κύπρος χρειάζονται ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης με αιχμή την καινοτομία και τη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης και με βάση την ανταγωνιστικότητα, την παραγωγικότητα, την εξωστρέφεια και την τόνωση των επενδύσεων και της απασχόλησης. Πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία και να χρηματοδοτούνται περισσότερα ερευνητικά προγράμματα. Η συνεργασία του κόσμου της επιστήμης µε τον κόσμο των επιχειρήσεων πρέπει να βελτιωθεί, να αρθούν τα εμπόδια και να δοθούν κίνητρα.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο εργαλείο στρατηγικής το οποίο βοηθά τους οργανισμούς να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του νέου αυτού Μοντέλου Καινοτομίας –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό οδηγό 100 σελίδων ο οποίος θα εκδοθεί σύντομα– στηρίζεται στους ακόλουθους πυλώνες:
- Συνδυάζει –με τη βοήθεια δημιουργικών τεχνικών– ιδέες και στοιχεία από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασίας, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ). Μπορεί επίσης να αφορά το συνδυασμό καινοτομιών.
- Βελτιώνει τις πιθανότητες (δημιουργεί ποικίλες πιθανότητες) και αξιολογεί τις εναλλακτικές δυνατότητες όσον αφορά την προοπτική τους (εξερευνά περισσότερες επιλογές).
- Καθορίζει τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι ιδέες που θα επιλεγούν: αυθεντικότητα, μοναδικότητα, διαφορετικότητα, χρησιμότητα, βιωσιμότητα, στρατηγική καταλληλότητα (strategic fit), ευκολία στην υλοποίηση, συγχρονισμός, αντίκτυπος, αξιολόγηση κινδύνων, απόδοση επένδυσης της καινοτομίας κ.ά. Οι ιδέες μεταμορφώνονται σε καινοτομία όταν αρχίσουν να δημιουργούν αξία.
- Θέτει τα κατάλληλα ερωτήματα, προσδιορίζει τα προβλήματα και αναπτύσσει τις πιο αποτελεσματικές λύσεις (εύρεση του προβλήματος και της λύσης του προβλήματος).
- Ανακαλύπτει νέες ευκαιρίες και νέους τρόπους για τη δημιουργία αξίας.
- Χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων καινοτόμων μεθόδων, τη Μεταφορική Αναλογία – μιας από τις σημαντικότερες τεχνικές δημιουργικότητας.
- Επιταχύνει την καινοτομία προωθώντας το συντονισμό και τη συνδεσιμότητα. Στηρίζεται στη διατμηματική (cross-functional) προσέγγιση και στη συμμετοχή όλων των εταίρων της καινοτομίας.
- Ενισχύει τη δημιουργικότητα και την ικανότητα για καινοτομία σε όλους τους τομείς (εκπαίδευση, δημόσια διοίκηση, επιχειρηματικότητα, εθελοντισμός) και σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (κεντρική κυβέρνηση και τοπική αυτοδιοίκηση).
- Αξιοποιεί τις τεράστιες δυνατότητες της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων και τα μεγάλα σύνολα δεδομένων (big data) –αποκάλυψη συσχετισμών, εντοπισμός μοτίβων, ανάλυση και πρόγνωση τάσεων– για να παράγει καινοτομίες σε πραγματικό χρόνο και με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος.
- Μετατρέπει το Cloud Platform σε ένα εργαλείο παραγωγής νέων καινοτομιών πιο γρήγορα, πιο φθηνά και πιο έξυπνα.
- Αποτελεί μια δυναμική και ευέλικτη πλατφόρμα η οποία μπορεί να αναπτύξει ριζικές, επαναστατικές και μικρής κλίμακας καινοτομίες καθώς και νέα επιχειρηματικά μοντέλα.
Λόγω των πολλών και διαφορετικών εφαρμογών του –Διατηρήσιμη Ανάπτυξη, Επιχειρηματικότητα, Έξυπνη Άμυνα– το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως το «Γαλλικό κλειδί» της Καινοτομίας. Η καθολική του εφαρμογή μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό, διαπεριφερειακό και διασυνοριακό επίπεδο.
Η καινοτομία συμβάλλει άμεσα και πολλαπλασιαστικά στην ανάπτυξη της οικονομίας:
α) Δημιουργώντας νέα προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, νέες επιχειρήσεις, νέες βιομηχανίες, νέες αγορές και νέες θέσεις εργασίας.
β) Βελτιώνοντας την αποδοτικότητα.
Η καινοτομία διαμορφώνει μια ανθεκτική οικονομία παράγοντας συνεργιστικά οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία – αποτελεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα όχι μόνο για επιχειρήσεις και οργανισμούς αλλά και για ολόκληρα έθνη.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να εφαρμοστεί ως εργαλείο Έξυπνης Άμυνας. Η Έξυπνη Άμυνα είναι μια καινοτομία. Όλες οι καινοτομίες μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ. Στο πεδίο της Έξυπνης Άμυνας η αξιοπιστία της αποτροπής είναι συνάρτηση πάρα πολλών διαφορετικών παραγόντων –από τα τέσσερα κύρια είδη καινοτομίας– που μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως:
- Ο συνδυασμός οικονομικών, πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών μέσων και δυνατοτήτων.
- Οι νέες διαδικασίες για διαχείριση των αμυντικών πόρων.
- Η νέα οργανωσιακή κουλτούρα και οι σωστές συνεργασίες και συμμαχίες.
- Η αναγκαία επικοινωνιακή υποστήριξη (π.χ. ενημέρωση της κοινής γνώμης, ανάκτηση της ηθικής υπεροχής).
Οι πιο πάνω παράγοντες και δυνατότητες πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο που να μεγιστοποιούν συνεργιστικά το αποτρεπτικό αποτέλεσμα.
Ο συγχρονισμός (timing) και η ανάλυση, στάθμιση, εκτίμηση και συγκρότηση πληθώρας υλοποιήσιμων εναλλακτικών σχεδίων και λύσεων είναι καθοριστικής σημασίας.
Τα πάντα στο εύθραυστο γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον της περιοχής μας –από τον τουρκικό αναθεωρητισμό και επεκτατισμό μέχρι τη θωράκιση των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου και τη βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού– μπορούν να αξιολογηθούν, με μαθηματική ακρίβεια, με τη βοήθεια του μοντέλου «Antifragility» που ανάπτυξε ο Καθηγητής N. Taleb, ο κορυφαίος παγκοσμίως ειδικός στο Risk Management.
Το στρατηγικό εργαλείο «Antifragility»:
- Προσμετρά τη ρευστότητα, την αστάθεια, την αβεβαιότητα, τον παράγοντα χρόνο, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων, τις αλληλεξαρτήσεις, τους ασύμμετρους κινδύνους και τα εκρηκτικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν τέτοια πολύπλοκα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά ζητήματα. Το εν λόγω εργαλείο διαχειρίζεται πλήθος μεταβλητών μεγάλης κύμανσης και συχνά άγνωστων τιμών, που διαμορφώνουν στρατηγικές επιλογές, θέσεις και αποφάσεις, που διαρκώς αναπροσαρμόζονται εντός του δεδομένου προσανατολισμού.
- Παρέχει τη δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης και ενίσχυσης της συνολικής βιωσιμότητας των εναλλακτικών σεναρίων και των πιθανών λύσεων σε εξαιρετικά απρόβλεπτα, εύθραυστα ή περίπλοκα συστήματα. Ο στρατηγικός στόχος είναι διπλός. Απ’ τη μια τυχόν ευθραυστότητες (αδύνατα σημεία) εντοπίζονται και αφαιρούνται. Απ’ την άλλη προσθέτονται στοιχεία που ενισχύουν την ανθεκτικότητα.
- Θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Βοηθά τα κράτη, τους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α)Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β)περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες). Είναι σημαντικό τα κράτη να υιοθετούν συγκεκριμένες στρατηγικές αξιοποίησης των ευκαιριών και αποφυγής των κινδύνων.
Ο N. Taleb χρησιμοποιεί τον όρο «Extremistan» (Εξτρεμοχώρα) για να περιγράψει καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες. Ο άξονας Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος αλλά και η ευρύτερη περιοχή έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της Εξτρεμοχώρας. Το σημερινό «παιγνίδι» για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου καθίσταται όλο και πιο πολύπλοκο, με πολλούς παίκτες, κρατικούς και μη, απρόβλεπτο και οι ανατροπές είναι πιθανές.
Η θεωρία «Antifragility» μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα και την Κύπρο στη συγκρότηση μιας εθνικής αποτρεπτικής στρατηγικής. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της επιτελικής ικανότητας του ακριβούς προσδιορισμού της απειλής και τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και την αφαίρεση των «ευθραυστοτήτων» (αδύνατων σημείων) όπως είναι τα μικρής έντασης ή θερμά επεισόδια (παραβιάσεις του Ελληνικού εναέριου χώρου ή τοπικές κρίσεις), οι ισχυρισμοί περί γκρίζων ζωνών, η αμφισβήτηση της κυριαρχίας στα Ίμια και στην κυπριακή ΑΟΖ, η μη άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων, οι παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου, η απειλή χρήσης βίας, οι αναθεωρητικές επιδιώξεις, οι αξιώσεις ακύρωσης των δικαιωμάτων που προσφέρει το διεθνές δίκαιο στην Ελλάδα κ.ά. Η Άγκυρα μετά τις πετυχημένες παραχωρήσεις των κυπριακών θαλασσίων οικοπέδων σε πολυεθνικές εταιρείες και την έναρξη των ελπιδοφόρων ερευνών, αντέδρασε διαλέγοντας τον «ασθενέστερο» κρίκο, την ιταλικών συμφερόντων, εταιρεία ΕΝΙ.
Πέραν του εντοπισμού και της αφαίρεσης των «ευθραυστοτήτων» το αποτρεπτικό αποτέλεσμα μεγιστοποιείται με την πρόσθεση στοιχείων που ενισχύουν την ανθεκτικότητα «antifragility» και θωρακίζουν την εδαφική και κυριαρχική επικράτεια. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ύπαρξη υποστηρικτικής στρατηγικής κουλτούρας, οι συντελεστές ισχύος και η αξιοπιστία της αποτρεπτικής απειλής, η ενίσχυση της οικονομικής, διπλωματικής και στρατιωτικής αποτροπής, η υποστήριξη της ΕΕ, η σύναψη σωστών στρατηγικών συμμαχιών, η ετοιμότητα γενικευμένου πολέμου, η ενδυνάμωση του εθνικού brand, η φήμη του κράτους, η ανάκτηση της ηθικής υπεροχής κ.ά. Η αποτροπή επιτυγχάνει βέλτιστα αποτελέσματα εάν ο αντίπαλος πειστεί πως κρίσεις χαμηλής έντασης και κλιμάκωση ενδέχεται να οδηγήσουν σε γενικευμένο πόλεμο και ήττα του.
Συμπερασματικά: Πρέπει να συνδεθεί η παραγωγή καινοτομιών της Ελλάδας και της Κύπρου με τη διπλωματική ατζέντα των χωρών. Με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων μπορούμε να μετατρέψουμε το σμήνος των «Μαύρων Κύκνων» από τη Θράκη μέχρι το Αιγαίο και την Κύπρο σε Γκρίζους Κύκνους, να συγκροτήσουμε μια εθνική αποτρεπτική στρατηγική και να θωρακίσουμε την εδαφική και κυριαρχική επικράτεια, καθιστώντας την απόλυτα ανθεκτική «antifragile».
Η Τουρκία σήμερα είναι η 8η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη, ενώ το 2030 προβλέπεται να είναι η 12η πιο ισχυρή οικονομία στον κόσμο. Μπορούμε όμως να την υπερφαλαγγίσουμε με δόρυ την καινοτομία. Συναφώς αναφέρεται ότι στο Δείκτη Καινοτομίας Bloomberg 2018, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 31η θέση, η Τουρκία στην 33η θέση, ενώ η Κύπρος βρίσκεται στην 47η θέση.
ΝΙΚΟΣ Γ. ΣΥΚΑΣ
Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
