Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΦΕΤΗΡΙΑ
Συνεχίζοντας, θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε εδώ ένα μέρος της ανάλυσης μας με τον παραπάνω τίτλο, η οποία γράφτηκε τον Απρίλιο του 2012 – έτσι ώστε να γίνει κατανοητή η θέση μας. Ειδικότερα γράφαμε τότε, μεταξύ άλλων, τα εξής:
Στις αρχές Μαρτίου του 2012, οι 25 από τις 27 χώρες της ΕΕ (εκτός της Μ. Βρετανίας και της Τσεχίας), με «εισηγητή» τη Γερμανία, υπέγραψαν στις Βρυξέλλες ένα σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας και πειθαρχίας – το οποίο περιλαμβάνει την απαγόρευση της υπερχρέωσης, καθώς επίσης την επιβολή κυρώσεων σε εκείνα τα κράτη, τα οποία εμφανίζουν υψηλά ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους.
Εν τούτοις η ελπίδα ότι, με τη βοήθεια αυτής της ενέργειας θα ξεπερασθεί η κρίση της Ευρωζώνης, φαίνεται μάλλον ουτοπική. Από τη μία πλευρά, είναι εντελώς ανόητο να θεωρήσει κανείς πως το νέο σύμφωνο θα τηρηθεί πολύ πιο αυστηρά, από τα κριτήρια του Μάαστριχτ – ενώ από την άλλη είναι μάλλον επικίνδυνο, αφού στηρίζεται σε μία απόλυτα εσφαλμένη διάγνωση.
Αναλυτικότερα, η αντιμετώπιση του προβλήματος της Ευρωζώνης στηρίχθηκε στη διάγνωση, σύμφωνα με την οποία η κρίση οφείλεται στην υπερχρέωση ορισμένων χωρών της ένωσης – σαν αποτέλεσμα της δυνατότητας τους να δανείζονται με χαμηλά επιτόκια, μετά την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος.
Η διαπίστωση αυτή, η οποία πραγματικά ισχύει για ορισμένα κράτη (όπως για την Ελλάδα και την Ιταλία), είναι εντελώς εσφαλμένη για όλα σχεδόν τα υπόλοιπα – στα οποία οι ροές κεφαλαίων δεν κατευθύνθηκαν στο δημόσιο τομέα, αλλά στον ιδιωτικό. Το γεγονός αυτό, η υιοθέτηση δηλαδή του ευρώ, διευκόλυνε την υπερχρέωση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών κυρίως στην Ισπανία και στην Ιρλανδία – ενώ το δημόσιο χρέος τους υποχώρησε σημαντικά, λόγω της αύξησης των εσόδων από την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα.
Μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης όμως αυξήθηκαν τα χρέη του δημοσίου της Ιρλανδίας, αφού εκβιάσθηκε να αναλάβει τις ζημίες των τραπεζών, από 25% του ΑΕΠ τέλη του 2007, στα 119% τέλη του 2013 – ενώ κάτι ανάλογο θα συμβεί και σε πολλές άλλες χώρες, όπως στην Ισπανία, στο Βέλγιο (το οποίο υποφέρει παράλληλα από πολύ υψηλό δημόσιο χρέος), στην Ολλανδία, στην Αυστρία κλπ.
.
Οι ροές κεφαλαίων
Η εισαγωγή του ευρώ προκάλεσε μία μαζική ροή κεφαλαίων προς τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλων ελλειμμάτων στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους. Η ροή των κεφαλαίων οφειλόταν στην εμπιστοσύνη των αγορών στη σταθερότητα της Ευρωζώνης – η οποία εγγυόταν υποθετικά τόσο για την ανάπτυξη των κρατών, όσο και την ασφάλεια των χρημάτων των δανειστών.
Αρκετοί από τους υπερασπιστές της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων, οι οποίοι σήμερα κατακρίνουν τη δημιουργία μακροοικονομικών ασυμμετριών εντός της Ευρωζώνης, θεωρούσαν την τότε ροή των χρημάτων σαν έναν ορθολογικό μηχανισμό – για την εξισορρόπηση των κεφαλαιακών αποδόσεων.
Σύμφωνα λοιπόν με τους ίδιους, τα κεφάλαια έρρεαν από τις μη ανταγωνιστικές χώρες υψηλού εργατικού κόστους του Βορρά, στις ανταγωνιστικές περιοχές χαμηλού εργατικού κόστους του Νότου, οι οποίες είχαν ελάχιστες υποδομές και μεγάλες δυνατότητες απορρόφησης επενδυτικών κεφαλαίων – παράγοντες οι οποίοι (δήθεν) εγγυόταν αυξημένη παραγωγικότητα, καθώς επίσης υψηλότερη αποδοτικότητα των επενδυμένων κεφαλαίων. Ο Πίνακας που ακολουθεί, ο οποίος εμφανίζει τις απαιτήσεις των γερμανικών τραπεζών, τεκμηριώνει τις παραπάνω διεργασίες:
.
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Εξωτερικές απαιτήσεις (δάνεια) των γερμανικών τραπεζών σε δις €, στις «ελλειμματικές» χώρες του Νότου, με ημερομηνία καταγραφής τέλη Αυγούστου 2010
| Χώρες | Συνολικά | Τράπεζες | Επιχειρήσεις | Δημόσιο |
| Ισπανία | 146.755 | 62.963 | 63.439 | 20.353 |
| Ιταλία | 133.296 | 48.138 | 45.664 | 39.494 |
| Ιρλανδία* | 114.707 | 43.025 | 69.318 | 2.364 |
| Πορτογαλία | 28.685 | 13.130 | 9.862 | 5.693 |
| Ελλάδα | 27.990 | 2.451 | 7.614 | 17.925 |
| Ευρώπη | 1.524.366 | |||
| Λοιπός κόσμος | 928.625 | |||
| Γενικό σύνολο** | 2.452.991 |
Πηγή: Bundesbank
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Το ΑΕΠ της Ιρλανδίας το 2008 ήταν 185,7 δις €, οπότε το χρέος της απέναντι στις Γερμανικές τράπεζες ήταν περίπου 62% του ΑΕΠ. Για σύγκριση, το αντίστοιχο χρέος της Ελλάδας (ΑΕΠ 2008 στα 242,9 δις €) ήταν μόλις 11,5% του ΑΕΠ.
** Τεράστιο ποσόν, περίπου όσο το ΑΕΠ της.
.
Συνεχίζοντας, με το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι διαθέσεις άλλαξαν ριζικά – όπως συνήθως συμβαίνει, όταν οι αγορές κυριεύονται από τον πανικό της απώλειας των χρημάτων τους. Ξαφνικά λοιπόν πολλοί επενδυτές διαπίστωσαν ότι, οι δομές διακυβέρνησης δεν ήταν τόσο σταθερές σε όλη την έκταση της Ευρωζώνης, όπως νόμιζαν στο παρελθόν.
Παράλληλα, αποφάσισαν να αποσύρουν τα κεφάλαια τους από τις παραγωγικές επενδύσεις (πραγματική οικονομία) και να τα τοποθετήσουν σε μη παραγωγικούς χώρους – όπως, για παράδειγμα, στα χρηματιστήρια και στα ακίνητα, με αποτέλεσμα να εκτοξευθούν αυτές οι αξίες στα ύψη.
Στη συνέχεια, όλο και περισσότεροι επενδυτές άρχισαν να αποσύρουν τα χρήματα τους τόσο από τις κερδοσκοπικές επενδύσεις, όσο και από τις χώρες της περιφέρειας. Έτσι αντιστράφηκαν οι ροές των κεφαλαίων, από τις χώρες του Νότου προς τις χώρες του Βορρά – με κριτήριο πλέον όχι την αποδοτικότητα (κερδοφορία) αλλά την ασφάλεια των κεφαλαίων. Φυσικά το γεγονός αυτό δημιούργησε τεράστια προβλήματα τόσο στην πραγματική οικονομία, όσο και στις χώρες του Νότου – για τις οποίες ξεκίνησε μία αντίστροφη μέτρηση άνευ προηγουμένου.
Η εμπειρία πολλών χρηματοπιστωτικών κρίσεων έχει τεκμηριώσει ότι, μετά από μία απελευθέρωση/απορύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών, μετά από το άνοιγμα δηλαδή του κλουβιού που κρατιόταν φυλακισμένο το αιμοβόρο και παρανοϊκό θηρίο, προκαλούταν πάντοτε πιστωτικές φούσκες – οι οποίες έσπαζαν ξαφνικά, με έναν εκκωφαντικό θόρυβο. Αυτό συνέβη ουσιαστικά στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1970 ή στην Ασία στο τέλος της τελευταίας δεκαετίας.
Όπως φαίνεται η ελπίδα, σύμφωνα με την οποία οι αγορές θεωρούν ότι μπορούν να αποσύρουν έγκαιρα τα κεφάλαια τους από τις εκάστοτε εστίες πυρκαγιάς, είναι εντελώς ουτοπική – με αποτέλεσμα να προκαλούνται κρίσεις πανικού, όταν πιστεύουν πως η πυρκαγιά απειλεί πλέον να κλείσει όλους τους δρόμους διεξόδου τους.
Με δεδομένο δε ότι, η οποιαδήποτε αλλαγή κατεύθυνσης μίας οικονομίας, μετά το σπάσιμο της φούσκας, απαιτεί χρόνο για να επανέλθει σε μία σωστή πορεία, χρόνο όμως που δεν είναι καθόλου διατεθειμένες να προσφέρουν οι πανικοβλημένες αγορές, η κατάσταση επιδεινώνεται συνήθως πολύ περισσότερο, από όσο θα ήταν λογικό.
Μία ξαφνική αντιστροφή της ροής κεφαλαίων λοιπόν έχει σαν συνέπεια την κατάρρευση ακόμη και εκείνων των επενδυτικών προγραμμάτων, τα οποία είναι απολύτως κερδοφόρα – με αποτέλεσμα οι εταιρείες ή τα κράτη, τα οποία εγκαταλείπονται ξαφνικά από τα κεφάλαια, να αποσταθεροποιούνται, βυθιζόμενα στο χάος και στην καταστροφή, χωρίς καμία δυνατότητα αντιστροφής της τάσης.
