Το Branding των Εθνικών Συστημάτων Έρευνας & Καινοτομίας σε Ελλάδα και Κύπρο αποτελεί θέμα άμεσης προτεραιότητας αφού μια πετυχημένη Στρατηγική Branding των οικοσυστημάτων καινοτομίας θα:
- Ενίσχυε σημαντικά την εθνική ανταγωνιστικότητα.
- Βοηθούσε στην καλλιέργεια κουλτούρας καινοτομίας.
- Έφερνε μαζί όλους τους εταίρους (stakeholders) της καινοτομίας – δημόσιες υπηρεσίες, αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις, πανεπιστήμια, ΜΚΟ.
- Προωθούσε το συντονισμό, τις συνεργασίες και τις συνέργειες.
- Γεφύρωνε το χάσμα ανάμεσα στα ακαδημαϊκά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις, επιταχύνοντας τη διαδρομή από την ιδέα στην αγορά.
- Προωθούσε την αλληλο-γονιμοποίηση ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους και το συνδυασμό ριζικά διαφορετικών τεχνολογιών και κλάδων.
- Βοηθούσε στην προσέλκυση επενδύσεων.
- Μεγιστοποιούσε την απορρόφηση πόρων από τα Ευρωπαϊκά Ανταγωνιστικά Προγράμματα (Ορίζοντας 2020).
- Ενδυνάμωνε την εικόνα της Ελλάδας και της Κύπρου στη διεθνή σκηνή (Nation Branding).
- Βοηθούσε τις επιχειρήσεις να παράγουν τοπικές καινοτομίες με διεθνή προοπτική πιο γρήγορα, πιο φθηνά και πιο έξυπνα.
Οι χαμηλές επιδόσεις της παγκόσμιας καινοτομίας τη δεκαετία 1997–2007 ήταν ένας από τους λόγους που οδήγησαν στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομική ύφεση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η σημαντική υστέρηση σε όρους καινοτομίας έχει επιτείνει τις επιπτώσεις της κρίσης και συνεχίζει να αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη. Όπως καταγράφεται αναλυτικά σε πρόσφατη μελέτη μου (άρθρο) τα εμπόδια στην καινοτομία είναι πολλά και διαφορετικά.
Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα, οι αλληλεξαρτήσεις, η αβεβαιότητα, το άγνωστο και οι αρνητικές ασυμμετρίες οδηγούν σε εκρηκτικά ρίσκα και καταστροφικές συνέπειες. Απουσιάζουν τα σύγχρονα στρατηγικά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους οργανισμούς να καινοτομούν πιο αποτελεσματικά ώστε να αντιμετωπίσουν τις καλπάζουσες εξελίξεις στην τεχνολογία και τις δύσκολες και πολλαπλές προκλήσεις.
Πύργος της Βαβέλ η ορολογία, ο κατακερματισμός, η κατηγοριοποίηση και οι διαφορετικές προσεγγίσεις και εργαλεία που χαρακτηρίζουν τα οικοσυστήματα για την έρευνα και την καινοτομία. Κάθε κλάδος, τομέας και πεδίο έχει τη δική του καινοτομική «διάλεκτο»: metadata schemas, moon shot, σύννεφο, singularity, story telling, αφηγήματα, brand content, Μαύρος Κύκνος, Antifragility, Compliance-Innovation, non-ergodic, stochastic method, Markov chains, sequential analysis, εννοιολογική μεταφορά, seed money, M&A, IPO, innovation accounting, MVP, step change, experience economy, άυλη οικονομία, tone-of-voice, Razors of Occam, reverse engineering, frugal innovation, μπλε καινοτομία, πράσινη καινοτομία, disruptive innovation, creative destruction, «κοιλάδα του θανάτου», άγγελοι κ.λπ.
Η μητρική γλώσσα της καινοτομίας είναι μία, η μεταφορική και μας την έδωσε ο Αριστοτέλης. Τη γλώσσα της καινοτομίας μας την έδωσε ο Σταγειρίτης φιλόσοφος μαζί με την επινόηση της επιστήμης. Διαφορετικές μεταφορές μπορούν να δομήσουν διαφορετικές πλευρές ενός όγκου δεδομένων, να οικοδομήσουν συσχετισμούς, να διευρύνουν τις σημασίες και να μεταφέρουν το νόημα σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις, να δημιουργήσουν νέες καινοτομίες σε διαφορετικούς τομείς και σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία, να μετασχηματίσουν το ακατέργαστο υλικό/ιδέες και να μεταποιήσουν μια έννοια/προϊόν πολλαπλασιάζοντας την παραγόμενη αξία. Η μεταφορική αναλογία επεκτείνει τις ιδέες σε διαφορετικές αποστάσεις και περιβάλλοντα από ότι είναι γνωστό και συνηθισμένο. Η εννοιολογική μεταφορά αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και το συγκερασμό του ψηφιακού με τον φυσικό και βιολογικό κόσμο.
Η σημασία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στη Μεταφορά συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κορυφαίων ερευνητών στο πεδίο της δημιουργικότητας και στην ανάπτυξη ριζοσπαστικών καινοτομιών:
α) «Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα» (Mihaly Csikszentmihalyi).
β) «Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης» (Mark Runco).
γ) «Οι μεταφορές είναι το απόγειο της ικανότητάς μας για συμβολική σκέψη» (Robert Sapolsky).
Από τη NASA, την Amazon και την Apple, μέχρι το Αϊνστάιν, τον Πικάσο και τον Steve Jobs, η ανάπτυξη διαφορετικών επιλογών και εναλλακτικών προσεγγίσεων και λύσεων –πιθανών και απίθανων λύσεων– αποτελεί τη λυδία λίθο της δημιουργικής διαδικασίας.
Χρειάζεται ένα νέο Παράδειγμα Καινοτομίας που θα καταστήσει τους πολίτες, τους οικισμούς, τις επιχειρήσεις και τα κράτη πιο ανθεκτικά. Χρειάζονται καινοτομίες οι οποίες προάγουν τη διατηρήσιμη ανάπτυξη και διαχέουν τα οφέλη της ανάπτυξης σε όλους τους πολίτες και όχι ‘τοξικές’ καινοτομίες που μεταφέρουν τα ρίσκα και τους κινδύνους, ιδιωτικοποιούν τα κέρδη βραχυπρόθεσμα και κοινωνικοποιούν τις ζημιές μακροπρόθεσμα. Χρειάζονται καινοτομίες που δίνουν νέες λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα και όχι καινοτομίες που διευρύνουν τις ανισότητες. Χρειάζονται περισσότερες λύσεις πιο γρήγορα. Για παράδειγμα η Κύπρος –λόγω των αποστάσεων– χρειάζεται καινοτομίες για μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων ώστε αυτά να διοχετεύονται στις αγορές του εξωτερικού πιο αποτελεσματικά.
Υπάρχει λύση στην παγκόσμια καινοτομική κρίση. Υπάρχει ελληνική λύση, ένα πρότυπο «διεπιστημονικό» εργαλείο που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που καινοτομούμε. Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο στηρίζεται σε μια πιο ολιστική προσέγγιση: συνθέτει όλα τα επιστημονικά πεδία, αναλύει όλα τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, διακρίνει μοτίβα, διερευνά διαφορετικές οπτικές και αξιολογεί εναλλακτικές επιλογές. Φέρνει μαζί όλους τους εταίρους της καινοτομίας και συνδυάζει/συνθέτει στοιχεία και από τους τέσσερις βασικούς τύπους της καινοτομίας: καινοτομία προϊόντων, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ.
Το πρότυπο αυτό «διεπιστημονικό» εργαλείο: α) Χρησιμοποιεί την εννοιολογική μεταφορά ως μια από τις κύριες δημιουργικές τεχνικές, β) αποτελεί ένα οδικό χάρτη για την ανάπτυξη νέων ιδεών και τον μετασχηματισμό τους σε σημαντικές καινοτομίες, γ) βοηθά τη δημόσια διοίκηση και τις επιχειρήσεις να καινοτομούν πιο αποτελεσματικά, δ) γεφυρώνει το χάσμα στρατηγικής – εκτέλεσης και ε) εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κλίμακες.
Ως εκπαιδευτικό εργαλείο μπορεί να καλλιεργήσει στους μαθητές τις κομβικές δεξιότητες της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, της διερεύνησης, του συνεργατικού πνεύματος, της ανεκτικότητας και της φαντασίας. Ώστε η νεολαία μας να ξαναφτιάξει τα ακατέργαστα υλικά του κόσμου, να ανασυνδυάσει τα στοιχεία και να δημιουργήσει νέες ιδέες, νέες επιλογές και πολλαπλές λύσεις.
Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του νέου Μοντέλου Καινοτομίας θα γίνει σε ένα από τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια στην Κύπρο στις αρχές Φεβρουαρίου 2019. Το Roadshow Καινοτομίας θα συνεχιστεί μέσα από σειρά εκδηλώσεων –συνέδρια, ημερίδες και εργαστήρια– στην Κύπρο, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλες χώρες. Τόσο το θεωρητικό πλαίσιο του νέου Συστήματος Καινοτομίας όσο και τα πεδία και οι τρόποι εφαρμογής του επεξηγούνται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που θα κυκλοφορήσει την Άνοιξη του 2019.
Στο πλαίσιο ανάπτυξης του νέου Υποδείγματος Καινοτομίας έχω: α) Ερευνήσει τις κυριότερες θεωρίες, εργαλεία και τεχνικές δημιουργικότητας και καινοτομίας καθώς και τα καλύτερα Εθνικά Συστήματα Έρευνας & Καινοτομίας που εφαρμόζονται σήμερα διεθνώς, β) πάρει συνεντεύξεις από περίπου 150 κορυφαίους ειδικούς σε θέματα καινοτομίας και εμπειρογνώμονες –από Κύπρο, Ελλάδα, Ισραήλ, Γερμανία, Μάλτα, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Ηνωμένες Πολιτείες, Αυστραλία κ.ά.– από τα πλείστα επιστημονικά πεδία και γ) υλοποιήσει σειρά πιλοτικών εφαρμογών. Η συγκεκριμένη έρευνα διήρκεσε 8 χρόνια.
Για πρώτη φορά παρουσιάζεται η εφαρμογή του νέου Μοντέλου Καινοτομίας στο Branding του Εθνικού Συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας. Μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα νερά. Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος –μια ελληνική καινοτομία διεθνούς επιπέδου– σκιαγραφείται πολύ σύντομα παρακάτω.
Το Εθνικό Σύστημα Έρευνας & Καινοτομίας είναι μια καινοτομία. Όλες οι καινοτομίες μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τους τέσσερις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ. Οι επιδόσεις και η αποτελεσματικότητα του Εθνικού Συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας είναι συνάρτηση πολλών αλληλοεξαρτώμενων παραγόντων και ικανοτήτων –από τα τέσσερα κύρια είδη καινοτομίας– και μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως:
- Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, Ψηφιοποίηση, Έξυπνοι Οικισμοί. Γόνιμο οικοσύστημα, κρίσιμη μάζα συντελεστών και υποδομών, επαρκή κονδύλια για επένδυση στην Έρευνα & Ανάπτυξη, παροχή κινήτρων. Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Οι υποδομές της άυλης οικονομίας (soft infrastructure) –νόμοι και κανονισμοί, πρότυπα, εμπιστοσύνη, κοινωνικό κεφάλαιο, πλαίσιο λειτουργίας και συναντίληψης– ενθαρρύνουν τις επενδύσεις. Χρειάζονται σύγχρονα εργαλεία στρατηγικής και ειδικές δημιουργικές τεχνικές.
- Ανάπτυξη καινοτομικών δεξιοτήτων, καλλιέργεια ταλέντου. Επιτάχυνση της διαδρομής από την ιδέα στην αγορά. Καινοτόμος Διακυβέρνηση – αποδοτικότητα, διευκόλυνση του επιχειρείν, μείωση της γραφειοκρατίας και του διοικητικού φόρτου. Τακτική ανατροφοδότηση και παρακολούθηση. Μετρήσιμα αποτελέσματα και λογοδοσία. Συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Δικτύωση, διασυνδεσιμότητα και συντονισμός όλων των εταίρων. Επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης. Διάχυση της καινοτομίας, συνέργειες. Χρειάζεται μακροχρόνιος σχεδιασμός – η βραχυπρόθεσμη εστίαση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην καινοτομία.
- Καλλιέργεια μιας ανοιχτής, δημιουργικής κουλτούρας. Ενθάρρυνση της ποικιλομορφίας «diversity» και της ανεκτικότητας/δεκτικότητας. Ενίσχυση της κοινωνική συνοχή. Διάχυση των καινοτομικών αποτελεσμάτων και της νέας αξίας με τρόπο που να μειώνονται οι ανισότητες. Εξωστρέφεια, κινητικότητα. Καλλιέργεια ευνοϊκού κλίματος για την επιχειρηματικότητα. Ενθάρρυνση για ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε τυχόν αποτυχία να μην οδηγεί σε στιγματισμό. Δεν μπορείς να δοκιμάσεις κάτι που δεν ξανάγινε και να είσαι βέβαιος για το αποτέλεσμα – η καινοτομία εμπεριέχει ρίσκο. Τα δημιουργικά αποτελέσματα συνήθως χρειάζονται πολλές αποτυχημένες προσπάθειες. Κάθε αποτυχία μας φέρνει πιο κοντά στην επίλυση του προβλήματος.
- Αποτελεσματικό Branding. Στρατηγική επικοινωνία. Ενίσχυση του βαθμού ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης όλων των ενδιαφερόμενων μερών για τα οφέλη που προκύπτουν από ένα σύγχρονο Εθνικό Σύστημα Έρευνας & Καινοτομίας. Προβολή των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων με στόχο την προσέλκυση ταλέντων και επενδύσεων. Διαφοροποίηση, ανάδειξη της μοναδικότητας και της αυθεντικότητας.
Τα πιο πάνω καινοτόμα στοιχεία, χαρακτηριστικά, παράγοντες και διακριτές ικανότητες (distinctive capabilities) που περιλαμβάνουν κάθε διάσταση ενός γόνιμου οικοσυστήματος, πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τρόπο που να μεγιστοποιείται ο αντίκτυπος, η προστιθέμενη αξία και οι επιδόσεις του Εθνικού Συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας.
Σπάνιο χαρμάνι η καινοτομία – τα συστατικά, το ανακάτεμα, οι σωστές αναλογίες, η ανθεκτικότητα, η σύζευξη της Επιστήμης με την Τέχνη, το οικοσύστημα, η κουλτούρα της αλλαγής, η χρηματοδότηση, τα κατάλληλα στρατηγικά εργαλεία και οι ειδικές δημιουργικές τεχνικές. Το δημιουργικό Branding περιλαμβάνει τα πάντα.
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε το μέλλον, οι περισσότερες ιδέες πεθαίνουν, ακόμη και εξαιρετικά δημιουργικά concepts μπορεί να μην αντέξουν στο χρόνο. Το νέο Παράδειγμα Καινοτομίας που παρουσιάστηκε περιληπτικά παραπάνω ελαχιστοποιεί το ρίσκο και αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης πετυχημένων καινοτομιών. Το έξυπνο αυτό εργαλείο μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην αποστολή του Εθνικού Συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας: την παραγωγή περισσότερων και καλύτερων καινοτομιών – βιώσιμων καινοτομιών που δημιουργούν συνεργιστικά οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία.
ΝΙΚΟΣ Γ. ΣΥΚΑΣ
Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
