Το σπάσιμο μίας χρηματοπιστωτικής φούσκας μοιάζει στην αρχή με την αγωνιώδη προσπάθεια πολλών ανθρώπων μαζί να εγκαταλείψουν ένα κτίριο που καταρρέει – από μία πολύ στενή πόρτα που δεν φαίνεται να μένει για πολύ καιρό ανοιχτή.
.
“Όταν έρχονται οι λύπες, οι θλίψεις, οι τραγωδίες ή οι συμφορές, δεν έρχονται ποτέ μόνες τους, σαν ένας μοναδικός κατάσκοπος που μπαίνει κρυφά στη ζωή μας – αλλά σαν ένα ολόκληρο τάγμα” (Σαίξπηρ με παρεμβάσεις).
Έτσι περίπου ξεκινάει η περιγραφή της σημερινής, παγκόσμιας οικονομικής κατάστασης από έναν επενδυτή, ο οποίος θεωρεί πως τα παραπάνω είναι απολύτως σωστά – ενώ ένας αναλυτής προσδιορίζει, καταγράφει καλύτερα τις παρακάτω δέκα «συμφορές», θεωρώντας πως αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές για το διεθνές σύστημα:
.
(1) Τα γεωπολιτικά ρίσκα, τα οποία επικεντρώνονται στα σύνορα της Ρωσίας με την Ουκρανία, στο Νότιο Καύκασο, στη Μέση Ανατολή και στην νότια κινεζική θάλασσα.
(2) Οι τιμές του πετρελαίου, καθώς επίσης του φυσικού αερίου, οι οποίες θα μπορούσαν ξαφνικά να απογειωθούν.
(3) Μία ανώμαλη προσγείωση της κινεζικής οικονομίας, μέσα από το σπάσιμο της φούσκας των ακινήτων και την κατάρρευση του υπερδιογκωμένου, σκιώδους τραπεζικού τομέα.
(4) Η ομαλοποίηση της αγγλοσαξονικής νομισματικής πολιτικής, με την απορρόφηση της υπερβάλλουσας ρευστότητας και την αύξηση των βασικών επιτοκίων.
(5) Η είσοδος της Ευρωζώνης στον αποπληθωρισμό, με κίνδυνο να διαλυθεί ανεξέλεγκτα, συμπαρασύροντας το κοινό νόμισμα.
(6) Μία παγκόσμια στασιμότητα, ο μηδενισμός δηλαδή του ρυθμού ανάπτυξης σε ολόκληρο τον πλανήτη, με θανατηφόρα αποτελέσματα για πολλές χώρες.
(7) Το μέγεθος του υπερβολικού χρέους κρατών, τραπεζών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει αλλεπάλληλες χρεοκοπίες.
(8) Ο εφησυχασμός των αγορών, οι οποίες φαίνεται πως υπερεκτιμούν ξανά τις ευκαιρίες και υποτιμούν τα ρίσκα.
(9) Οι φούσκες ακινήτων σε πολλές περιοχές του πλανήτη, σαν αποτέλεσμα της χαλαρής νομισματικής πολιτικής.
(10) Η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού η οποία, μεταξύ άλλων, είναι μία βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια των ασφαλιστικών συστημάτων πολλών χωρών.
.
Μπορεί ασφαλώς να μην συμβεί τίποτα από όλα αυτά, να είναι απλά κινδυνολογίες. Εάν όμως έχει δίκιο ο Σαίξπηρ ή η «πηγή» του, η παροιμία δηλαδή, σύμφωνα με την οποία «ενός κακού μύρια έπονται», τότε τυχόν εμφάνιση του ενός θα ακολουθηθεί από όλα τα άλλα μαζί.
Θεωρώντας ως την πλέον επικίνδυνη όλων των απειλών το υπερβολικό χρέος, το οποίο συνεχίζει να αυξάνεται εκθετικά μετά το 2008 (κατά 30 τρις $, από τα 70 τρις $ στα 100 τρις $), έχουμε την άποψη πως από αυτό ακριβώς θα μπορούσε να ξεκινήσει η αλυσιδωτή πυρηνική έκρηξη, καταστρέφοντας ολοσχερώς το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Πόσο μάλλον όταν όλες οι υπόλοιπες απειλές έχουν φτάσει στα ανώτατα όρια τους, με εξαίρεση ίσως τις τιμές της ενέργειας – οι οποίες όμως διατηρούνται τεχνητά χαμηλές, για γεωπολιτικούς σκοπούς (άρθρο). Οι διαστρεβλώσεις δε που παρατηρούνται όπως, για παράδειγμα, τα αρνητικά επιτόκια της Γερμανίας, όπου πρέπει κανείς να πληρώσει για να αγοράσει γερμανικό χρέος (!), είναι αδύνατον να μην οδηγήσουν σε ασύμμετρες εξελίξεις.
Όσον αφορά τώρα την ομαλοποίηση της αγγλοσαξονικής νομισματικής πολιτικής, η οποία, ως έχει, αποτελεί έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο για την ακεραιότητα των πιστωτικών αγορών, θεωρούμε πολύ δύσκολη την αύξηση των βασικών επιτοκίων – αφού δεν είναι εύλογο να θελήσουν να το κάνουν οι κεντρικές τράπεζες, οδηγώντας τις χώρες τους στη χρεοκοπία.
Το παρακάτω διάγραμμα, στο οποίο συγκρίνονται οι δείκτες μόχλευσης των μεγάλων αμερικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων τα τελευταία χρόνια, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό – ενώ τεκμηριώνει τα αδιέξοδα, στα οποία έχει οδηγηθεί η νομισματική πολιτική.
.
ΗΠΑ – το επίπεδο μόχλευσης των μεγαλύτερων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της χώρας.
.
Όπως διαπιστώνεται από το διάγραμμα, ο βαθμός μόχλευσης της Fed (συνολικά πάγια προς ίδια κεφάλαια) είναι λίγο χαμηλότερος από το 80. Δηλαδή, έχει σχεδόν 80 φορές περισσότερα πάγια από τα κεφάλαια που διαθέτει – όταν η Lehman Brothers χρεοκόπησε με μία μόχλευση της τάξης του 30.
Μία εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, όπως πολύ σωστά λέγεται. Η παραπάνω λοιπόν εικόνα της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας δείχνει και τα δύο μαζί σημαντικότερα προβλήματα του συστήματος: το υπερβολικό χρέος, καθώς επίσης τα αδιέξοδα της νομισματικής πολιτικής.
Με βάση τα παραπάνω είναι προφανές πως δεν θα αργήσει πολύ ακόμη η κατάρρευση των χρηματιστηριακών αγορών – με έναν επενδυτή να περιγράφει ως εξής τη διαδικασία:
“Δεν ξέρω πως μπορεί να περιγράψει κανείς το σπάσιμο μίας φούσκας, αλλά νομίζω πως μοιάζει στην αρχή με την αγωνιώδη προσπάθεια πολλών ανθρώπων μαζί να εγκαταλείψουν ένα κτίριο που καταρρέει, από μία πολύ στενή πόρτα που δεν φαίνεται να μένει για πολύ καιρό ανοιχτή“.
Ο ίδιος επενδυτής, όταν ρωτήθηκε εάν η Fed θα μπορούσε να χάσει τον έλεγχο της αγοράς ομολόγων, έχοντας οδηγηθεί σε αυτά τα επίπεδα μόχλευσης, απάντησε λέγοντας:
“Και βέβαια θα μπορούσε, Η Fed δεν μπορεί να ελέγχει τα γεγονότα για πάντα – κάποια στιγμή τα γεγονότα θα ελέγξουν τη Fed. Για να απαντήσω ακριβώς στην ερώτηση σου: ναι, η Fed μπορεί να χάσει τον έλεγχο της αγοράς ομολόγων και θα τον χάσει“.
Έχοντας αναφερθεί πολλές φορές (ανάλυση) σε ένα πολύ μεγάλο, επερχόμενο κραχ, δεν θα μπορούσαμε παρά να συμφωνήσουμε με τα παραπάνω – ειδικά όταν τα θεμελιώδη μεγέθη των αγορών, όπως φαίνεται και από το παραπάνω τρομακτικό διάγραμμα, έχουν ξεφύγει εντελώς. Πρόκειται βέβαια για μία διάγνωση και όχι για μία πρόβλεψη, αφού οι δύο αυτές έννοιες δεν πρέπει να συγχέονται καθόλου μεταξύ τους, με βάση την έκφραση «άγνωστες οι βουλές του Κυρίου».
Όπως ειπώθηκε δε πρόσφατα, ένα από τα βασικά δόγματα του «πατέρα» της ελεύθερης οικονομίας, του Adam Smith, ήταν το εξής:
“Ο υπερπληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός είναι απλά δύο διαφορετικές μορφές του ιδίου φαινομένου – της πιστωτικής κατάρρευσης. Είναι μάταιο να υποστηρίζει κανείς ποιά από τις δύο θα κυριαρχήσει. Εάν το κάνει, τότε απλά θολώνει τα νερά, παύει να εστιάζει την έρευνα του στο σωστό σημείο και αποδυναμώνει τις προσπάθειες του για να αποφευχθεί το μοιραίο“.
Δυστυχώς κάτι τέτοιο συμβαίνει και σήμερα, αφού αναρωτιέται κανείς εάν οι Η.Π.Α. οδηγηθούν σε υπερπληθωρισμό ή η Ευρωζώνη σε αποπληθωρισμό, με τη νομισματική πολιτική που υιοθετείται από τις κεντρικές τράπεζες τους.
Απλούστερα, το θέμα με το οποίο πρέπει να ασχολείται κανείς και στις δύο αυτές περιοχές του πλανήτη, σε άλλες επίσης, είναι το υπερβολικό χρέος – αφού αυτό θα οδηγήσει είτε στη μία καταστροφή, είτε στην άλλη. Σε καταστάσεις δηλαδή που παραμένουν καταστροφικές, όπως και αν τις ονομάσουμε.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την Ελλάδα, στην οποία δίνεται μία μεγάλη ευκαιρία διαχείρισης του δημοσίου χρέους της. Εάν χαθεί αυτή η μοναδική ευκαιρία, είτε λόγω της ασυμφωνίας των κομμάτων, όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα, είτε με τις υπερβολικές απαιτήσεις που διατυπώνονται (διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, για τρίτη κατά σειρά φορά κλπ.), τότε δεν θα αποφευχθεί το μοιραίο – όπως και αν το φαντάζεται κανείς.
.
