Πως μπορεί να καταλάβει κανείς εάν η «επενδυτική αγέλη» είναι έξυπνη ή όχι, εάν οι χρηματιστηριακές αγορές είναι ορθολογικές, εάν βιώνουμε μία φούσκα ή μη, καθώς επίσης εάν επίκειται ένα παγκόσμιο κραχ
.
Όπως ισχυρίζονται αρκετοί, οι χρηματιστηριακές αγορές είναι «ορθολογικές», ενώ η αγέλη των επενδυτών είναι έξυπνη, δεν κάνει σοβαρά λάθη και αποσύρεται την κατάλληλη στιγμή. Όποιος αναφέρεται δε σε «φούσκες» το τελευταίο χρονικό διάστημα, είναι εκτός τόπου και χρόνου, όπως αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων, αφού παρά τις προειδοποιήσεις περί μίας επερχόμενης τεράστιας καταιγίδας, οι βασικοί δείκτες (DAX, S&P, Dow Jones, Nasdaq κλπ.), εγγράφουν συνεχώς νέα ρεκόρ.
Άλλοι πάλι θεωρούν πως οι αγορές έχουν τρελαθεί, ότι οι τιμές πολλών μετοχών είναι κάτι παραπάνω από υπερβολικές, ειδικά στους τεχνολογικούς δείκτες, ενώ η «αγέλη» είναι ανόητη, ακολουθεί τυφλά την τάση και δεν ξέρει τι κάνει. Κατά τους ίδιους, το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από την ανοδική πορεία αρκετών εισηγμένων εταιρειών, παρά τη μείωση των κερδών τους, του τζίρου τους ή των ζημιογόνων χρήσεων τους.
Σε κάθε περίπτωση, οι μετοχές, τα ομόλογα υπερβολικά χρεωμένων κρατών (άρθρο), καθώς επίσης πολλές άλλες επενδυτικές κατηγορίες, ευρίσκονται σε μία συνεχή άνοδο. Όσον αφορά το θέμα «φούσκα» δεν είναι καθόλου στη μόδα, ενώ οι υψηλές τιμές «καθρεφτίζουν» υψηλές αποδόσεις, με αποτέλεσμα να προσελκύονται περισσότερα χρήματα, τα οποία αναζητούν εκεί μεγαλύτερα κέρδη.
Το θέμα λοιπόν στην προκειμένη περίπτωση είναι ποια από τις δύο ομάδες έχει δίκιο: αυτοί που αναφέρονται σε φούσκες πιστεύοντας ότι το κραχ είναι προ των πυλών, ή αυτοί που επενδύουν επαυξημένα, θεωρώντας πως η αγορά μπορεί να είναι μεν ακριβή, αλλά όχι φούσκα, οπότε υπάρχουν ακόμη μεγάλα περιθώρια ανόδου;
Επιχειρώντας να βρει κανείς εδώ τη σωστή απάντηση, οφείλει εν πρώτοις να αναρωτηθεί ποιές είναι οι αιτίες της δημιουργίας μίας φούσκας, καθώς επίσης πώς μπορεί να την αναγνωρίσει έγκαιρα.
Στα πλαίσια αυτά, τρεις ερευνητές προσπάθησαν να «προσομοιώσουν» μία από τις φούσκες του παρελθόντος με τη βοήθεια ενός πειράματος. Δημιούργησαν λοιπόν τις ίδιες συνθήκες με τότε (1720 στην Αγγλία), αλλάζοντας διαδοχικά ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία, έτσι ώστε να αξιολογηθεί η σχετική τους σημασία. Η μελέτη ανέδειξε τελικά τέσσερα διαφορετικά πράγματα, τα οποία είναι σημαντικά για εκείνους τους επενδυτές, οι οποίοι δεν θέλουν να χάσουν τα χρήματα τους.
.
(α) Ο βασικός παράγοντας της δημιουργίας μίας φούσκας ήταν η έλλειψη σιγουριάς, με την έννοια πως η ενδεχόμενη άνοδος των τιμών ήταν άγνωστη και εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί. Η αιτία ήταν το ότι, η «South Sea Company», η τιμή της οποίας δεκαπλασιάσθηκε μέσα σε ελάχιστους μήνες, ενώ κατέρρευσε αμέσως μετά (-80%), ήταν μία επιχείρηση χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο. Αγόραζε απλά βρετανικά κρατικά ομόλογα, ανταλλάσσοντας τα ίδια κεφάλαια της με ξένα.
Το ότι στην επωνυμία της επιχείρησης υπήρχε η λέξη «South Sea», δεν σήμαινε πως είχε κάποια σχέση με το αντικείμενο της ή με τις μετοχές που είχε εκδώσει. Ο μοναδικός σκοπός της ήταν η αγορά όλων των ομολόγων του δημοσίου της Μ. Βρετανίας, τα οποία δεν κατείχε η κεντρική τράπεζα, καθώς επίσης η «εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών», με ξένα κεφάλαια.
Η άνοδος της τιμής της είχε σαν αποτέλεσμα να μπορεί να αγοράζει περισσότερα ομόλογα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ουσιαστικά μία «πυραμίδα», η οποία στη συνέχεια παρέσυρε ολόκληρη την αγορά.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η έλλειψη σιγουριάς είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες της δημιουργίας μίας φούσκας, επειδή οι τιμές εκείνων των εταιρειών, σχετικά με την αξία των οποίων δεν μπορούν εύκολα να συμφωνήσουν οι επενδυτές, αυξάνονται υπερβολικά.
Ένα ανάλογο παράδειγμα σήμερα είναι οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter κλπ.), οι τιμές των οποίων έχουν εκτοξευθεί στα ύψη, ακριβώς επειδή οι επενδυτές δεν μπορούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους, σε σχέση με την πραγματική τους αξία.
.
(β) Ο δεύτερος βασικότερος παράγοντας δημιουργίας μίας φούσκας ήταν η μόχλευση. Στην περίπτωση της «South Sea Company», όταν οι επενδυτές αγόραζαν τις νέες μετοχές της, κατά την αύξηση κεφαλαίων που πραγματοποιούσε, κατέθεταν μόλις το 10%-20% των απαιτουμένων χρημάτων.
Σήμερα αναφέρεται κανείς σε πιστωτικά περιθώρια (margins), κατά την αγορά μετοχών, με την ευρύτερη έννοια του όρου. Συμπεριλαμβάνονται εδώ τα παράγωγα, τα φτηνά δάνεια, τα χρήματα με τα οποία πλημμυρίζουν οι κεντρικές τράπεζες τις αγορές κοκ. Η μόχλευση αυτή τον τελευταίο καιρό, παρά το ότι ευρίσκεται ήδη σε επίπεδα ρεκόρ, αυξάνεται συνεχώς, τροφοδοτώντας προφανώς φούσκες.
.
(γ) Ο τρίτος παράγοντας ήταν το ότι, αυτοί που γνώριζαν (insiders) τι ακριβώς συμβαίνει πουλούσαν, ενώ αυτοί που δεν γνώριζαν αγόραζαν. Όταν η μετοχή της «South Sea Company» εκτινάχθηκε στα ύψη, οι Λονδρέζοι στέκονταν σε τεράστιες ουρές, για να αγοράσουν τόσο τις μετοχές της συγκεκριμένης εταιρείας, όσο και διάφορες άλλες. Φυσικά χωρίς καν να γνωρίζουν τα οικονομικά τους μεγέθη, ενώ τα στελέχη της επιχείρησης, όπως και των υπολοίπων, πουλούσαν όσες μπορούσαν.
.
(δ) Υπάρχει ακόμη ένας τέταρτος και τελευταίος παράγοντας, ο οποίος φαίνεται υπερβολικά αστείος: οι προφήτες. Εκείνη την εποχή, ορισμένοι προειδοποίησαν για το επερχόμενο κραχ, χωρίς όμως να τους δίνει σημασία κανένας. Ένας από αυτούς υπολόγισε ότι, απαιτούνταν 1.000 $ ανά κάθε νέα μετοχή, στα πλαίσια της αύξησης κεφαλαίου της «South Sea Company», η οποία όμως άξιζε μόλις 600 $. Φυσικά δεν εισακούστηκε και όλοι αγόραζαν όσο περισσότερες νέες μετοχές μπορούσαν.
Η αιτία της συμπεριφοράς αυτής είναι το ότι, η απληστία είναι μεγαλύτερη από το φόβο στους ανθρώπους. Εκτός αυτού, οι ζημίες είναι πιο εύκολα αποδεκτές από τις χαμένες ευκαιρίες και τα χαμένα κέρδη, επειδή υπεισέρχεται εδώ το συναίσθημα της μισαλλοδοξίας («γιατί οι άλλοι να κερδίζουν και εγώ όχι»), σε συνδυασμό με το αντίθετο του («αφού χάνουν και οι άλλοι, δεν πειράζει που χάνω και εγώ»).
Κάτι σχετικό συμβαίνει σήμερα με τις δυσθεώρητες αυξήσεις κεφαλαίων των τραπεζών, επειδή όλοι θυμούνται τις παλαιές τους αποτιμήσεις και την προηγούμενη κερδοφορία τους. Επίσης επειδή βλέπουν πως αρκετοί κερδίζουν πια, χωρίς να δίνουν σημασία στο ότι, οι συνθήκες έχουν αλλάξει δραματικά. Η συμπεριφορά πάντως μίας φούσκας φαίνεται στην επόμενη εικόνα.
.
Η συμπεριφορά μίας φούσκας
.
Ολοκληρώνοντας, με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, μπορεί κανείς σήμερα να καταλάβει εάν η «επενδυτική αγέλη» είναι έξυπνη ή όχι, εάν οι χρηματιστηριακές αγορές είναι ορθολογικές, καθώς επίσης εάν βιώνουμε μία φούσκα ή μη.
Οφείλει βέβαια να γνωρίζει πως στα τελευταία στάδια μίας φούσκας, οι τιμές μπορούν να ανεβούν ακόμη και 80%, σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο μικρό χρονικό διάστημα. Διαφορετικά είναι αδύνατον να προσελκύσει κανείς τους «μικρούς», οι οποίοι συνήθως είναι αυτοί που πληρώνουν τα σπασμένο.
