ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
.
(α) Το πρώτο στάδιο της κρίσης κορυφώθηκε με την αγορά ακινήτων στις Η.Π.Α., χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν η μοναδική αιτία. Συνοδεύτηκε ή ακόμη και προήλθε από την ευρύτερη κρίση υπερκατανάλωσης μέσω δανεισμού, η οποία συντηρήθηκε από την αντίστοιχη βιομηχανική υπερπαραγωγή εκτός Η.Π.Α., κυρίως στην Ασία (Κίνα, Ταιβάν, Ιαπωνία κ.α.). Συνέβη δηλαδή το ίδιο, όπως κάποτε στην Ισπανία, το θησαυροφύλακα και απόλυτο κυρίαρχο του τότε κόσμου, η οποία ήταν φτωχή, επειδή όλο της το χρυσάφι πήγαινε πάλι στο εξωτερικό, για να αγοραστεί σιτάρι και τα άλλα αναγκαία αγαθά. Οι Ισπανοί, παντοκράτορες τότε (το 16ο αιώνα), αν και μπορούσαν να παράγουν μόνοι τους τα αναγκαία προϊόντα, δεν τα παρήγαγαν εισάγοντας και υπέρ-καταναλώνοντας τα (αργότερα ακολούθησαν το παράδειγμα τους οι πανίσχυροι Βρετανοί).
(β) Το δεύτερο στάδιο, η χρηματοπιστωτική κρίση, κορυφώθηκε πιθανότατα το 2008, αν και ακόμη δεν γνωρίζουμε την έκταση του. Τα διάφορα πιστωτικά ιδρύματα (τράπεζες κ.α.) βρίσκονται πλέον σε πραγματικά άθλια κατάσταση, με τα κράτη να προσπαθούν να τα διασώσουν συμμετέχοντας στο Κεφάλαιο τους, μέσω των χρημάτων (φορολογικών, πληθωριστικών) των χρεωμένων πολιτών τους. Τα κράτη (το Δημόσιο), εκφραζόμενα όχι από πολιτικά συστήματα (ο καπιταλισμός μονοπωλεί πλέον την πολιτική), αλλά από αδύναμες και σαθρές, αδιαφανείς κομματικές οργανώσεις, είναι αδύνατον να διευθύνουν αποτελεσματικά επιχειρήσεις, πόσο μάλλον χρηματοπιστωτικές.
(γ) Το τρίτο στάδιο, η κρίση στην πραγματική αγορά, βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη και θα διαρκέσει αρκετό χρονικό διάστημα ακόμη, αφού οι διάφορες Οικονομίες του πλανήτη είναι σε ανόμοια επίπεδα εξέλιξης μεταξύ τους. Εδώ θα υπάρξει αναμφίβολα κρίση συναλλαγματικών ισοτιμιών (δολάριο, ευρώ, γεν, γουάν, ρούβλι κ.α.), ιδιαίτερα στις χώρες του Ευρώ, οι οποίες παρουσιάζουν πάρα πολλές οικονομικές ανομοιότητες. Εξ αυτού θα κινδυνεύσει πιθανότατα η συνοχή της Ε.Ε. (αν όχι η ύπαρξη της), με το μέλλον της να διαγράφεται όχι και τόσο καθαρό.
(δ) Το τέταρτο στάδιο, οι κοινωνικές εξεγέρσεις (το είδαμε στο παρελθόν με τη γαλλική και όχι μόνο επανάσταση, η οποία ακολούθησε τελεολογικά τη χρεοκοπία του κράτους), είναι ακόμη σε εμβρυακή κατάσταση και θα παραμείνει εν πρώτοις, τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα η ανεργία είναι κάτω από το 10% του ενεργού πληθυσμού και όσο δεν υπάρχει ακόμη πληθωριστική έκρηξη (η οποία θα ακολουθήσει, όταν φτάσουν τα νέα τυπωμένα και χωρίς αντίκρισμα χρήματα στις αγορές της Δύσης, αφού καταργήθηκε προ πολλού ο κανόνας του χρυσού και μάλλον δεν πρόκειται να υπάρξει νέο σύστημα σταθερών ισοτιμιών τύπου BrettonWoods / 1944 – 1971).
(ε) Το πέμπτο στάδιο προβλέπεται να είναι οι πολιτικές ανακατατάξεις (επίσης το είδαμε στο παρελθόν, με την κατάρρευση της φεουδαρχίας, της βασιλείας κλπ), όπως αυτή που είδαμε πρόσφατα να συμβαίνει στην χρεοκοπημένη Ισλανδία. Οι σημερινές «πολιτικές» έχουν προ πολλού φθαρεί και προφανώς θα υπάρξουν προσπάθειες επαναφοράς παλαιοτέρων οικονομικών μεθόδων ή συστημάτων (Keynes, Marx). Ο κόσμος θα αναρωτηθεί εάν πράγματι αυτοί που τον κυβερνούν έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες ή είναι τελικά «τελείως ανίδεοι των βασικών αρχών της φυσικής επιστήμης και της πολιτικής οικονομίας που κυβερνούν τη σημερινή μας μορφή κοινωνίας, επομένως οι λιγότερο κατάλληλοι να χειριστούν τα πολύπλοκα προβλήματα από κάθε άλλη τάξη». Όλα θα κριθούν τελικά από την απόφαση- απάντηση των μαζών σε σχέση με το παραπάνω ερώτημα και την πειθαρχία ή μη στη συμβατική λογική που θα δείξουν.
(στ) Το έκτο και τελευταίο στάδιο της αλυσιδωτής αντίδρασης θα είναι πιθανότατα οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Κατά την άποψη μας, πρόκειται (εφ’ όσον βέβαια συμβεί) για το πλέον επώδυνο και το πιο καταστροφικό σενάριο που μπορούμε σήμερα να φανταστούμε. Εάν πράγματι η ιστορία επαναλαμβάνεται, τότε είναι πιθανόν να έχει το χαρακτήρα ευρύτερων φυλετικών ανακατατάξεων, με βαθύτερο (υποσυνείδητο) θρησκευτικό «φόντο».
.
.
Μέχρι να ληφθούν σοβαρές, «συλλογικές», ανιδιοτελείς αποφάσεις, πόσο μάλλον μέχρι να εφαρμοστούν, η ζώνη του Ευρώ θα συνεχίσει να δέχεται επιθέσεις – ιδιαίτερα από το στενό χώρο του δολαρίου, από τις Η.Π.Α. δηλαδή (εταιρείες αξιολόγησης, αμερικανοί οικονομολόγοι, επενδυτικές τράπεζες κλπ), οι οποίες φυσικά δεν έχουν πάψει να κινδυνεύουν (από την ύφεση ή τον υπερπληθωρισμό). Εκτός αυτού, όλα τα σενάρια «αναδιαμόρφωσης» της θα παραμένουν ανοιχτά, με κυριότερα τα εξής:
(α) Καμία καινούργια εξέλιξη: Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, δεν θα υπάρξει ουσιαστική διαφοροποίηση – ενώ η Ευρώπη πάντοτε, έστω και την τελευταία στιγμή, θα βρίσκει κάποια λύση (μας θυμίζει το «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» – μία συλλογική πεποίθηση, μία βαθειά ριζωμένη «ουτοπία» καλύτερα των Πολιτών, αλλά και των κυβερνήσεων της χώρας μας, η οποία μας οδήγησε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας).
Ειδικότερα, η σημερινή κατάσταση της Ευρωζώνης έγινε αντιληπτή από τα κράτη-μέλη της, όταν στην Ελλάδα ξέσπασε η κρίση των κρίσεων (στα πλαίσια του 1ου παγκοσμίου οικονομικού πολέμου). Παρά τη διασπορά ψευδών ελπίδων εκ μέρους της κυβέρνησης μας, η χώρα μας βρέθηκε πρώτη στο μάτι του κυκλώνα, οδηγώντας ουσιαστικά τις εξελίξεις. Αν και λήφθηκαν έκτοτε πάρα πολλά μέτρα εκ μέρους της Ευρώπης, η οποία συνεχίζει να ακολουθεί τις αγορές, αντί να προηγείται, τα προβλήματα συνεχώς αυξάνονται – ενώ δεν πρόκειται να επιλυθούν ριζικά, όσο η ΕΕ παραμένει ένας μη άριστος νομισματικός χώρος (άρθρο μας).
Οι αγορές λοιπόν, «ωθούμενες» από τις Η.Π.Α., θα συνεχίσουν να αναρωτούνται μέχρι ποιο ύψος μπορεί να φθάσει το δημόσιο χρέος μίας χώρας (της Ευρωζώνης ως σύνολο επίσης), με αποτέλεσμα να κλιμακώνουν τα «στοιχήματα» τους – αποκομίζοντας φυσικά τεράστια κέρδη. Κατά την άποψη μας, το σενάριο αυτό, εάν δεν αλλάξει, θα διαρκέσει μέχρι εκείνη τη στιγμή, κατά την οποία κάποια χώρα-μέλος θα αναγκασθεί να καταφύγει στη στάση πληρωμών – το αργότερο λοιπόν μέχρι το τέλος του 2013, όπου τουλάχιστον τόσο η Ελλάδα, όσο και η Ιρλανδία, δεν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν με τις υποχρεώσεις τους (οπότε θα ακολουθήσει η ανεξέλεγκτη διάλυση της Ευρωζώνης – το 3ο σενάριο).
(β) Διαχωρισμός σε δύο ζώνες: Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης θα σχηματίσουν μία δική τους νομισματική ένωση, παράλληλα με αυτές του νότου. Πρόκειται χωρίς καμία αμφιβολία για ένα μη πραγματοποιήσιμο σενάριο, για μία ουτοπία καλύτερα η οποία, εκτός των άλλων, δεν είναι τεχνικά εφικτή – πόσο μάλλον αφού το ισχυρό ευρώ των βορείων θα ήταν καταστροφικό τόσο για τις εξαγωγές, όσο και για τις απαιτήσεις τους (δάνεια) από τις χώρες του νότου.
Κατά την επικρατούσα άποψη, ένας τέτοιος διαχωρισμός του ευρώ θα σήμαινε το τέλος του – ενώ θα καταστρεφόταν ολόκληρος ο χρηματοπιστωτικός κλάδος της Ευρώπης, αφού θα ακολουθούσε σίγουρα μία άνευ προηγουμένου τραπεζική επιδρομή (Bankrun) στις χώρες του νότου. Η δομή της ζώνης του ευρώ είναι «αλληλοεξαρτούμενη» (συγκοινωνούντα δοχεία), οπότε θα ήταν αδύνατον να ανταπεξέλθει με έναν τέτοιο διαχωρισμό. Τα χρηματιστήρια θα κατέρρεαν, η ύφεση (αποπληθωρισμός) θα έπαιρνε τεράστιες διαστάσεις, τα επιτόκια στις χώρες του νότου θα έφθαναν στα ύψη, ενώ ποτέ μέχρι σήμερα δεν υπήρξε νομισματική ένωση αδύναμων χωρών.
(γ) Διάλυση της Ευρωζώνης: Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, όλες μαζί οι χώρες της ζώνης θα επέστρεφαν «ανεξέλεγκτα» στα εθνικά τους νομίσματα, αμέσως μετά την «άτακτη» χρεοκοπία ενός κράτους – κάτι που πιθανότητα θα δημιουργούσε ένα τεράστιο χάος σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αν και δεν θα ήταν υποχρεωτικό να υπάρξουν σταθερές ισοτιμίες, αφού το νόμισμα αναφοράς θα ήταν για όλους το ευρώ (για παράδειγμα, το γερμανικό μάρκο θα ανταλλασσόταν με αναλογία 1:1, ενώ στη συνέχεια θα ανατιμιόταν), απλά και μόνο η υποψία ενός τέτοιου ενδεχομένου εκ μέρους των «αγορών», θα τις οδηγούσε να αποσύρουν μαζικά τα χρήματα τους από ολόκληρη την Ευρώπη – με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, οι ξαφνικές απώλειες σε αρκετά χαρτοφυλάκια, να καταλήξουν στην χρεοκοπία πολλών τραπεζών. Φυσικά θα μεσολαβούσε μία μεγάλη έλλειψη μετρητών χρημάτων, αφού τόσο η εκτύπωση χαρτονομισμάτων, όσο και απλών νομισμάτων, ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν από την επίσημη αρχή της Ευρωζώνης.
Χωρίς την παραμικρή αμφιβολία λοιπόν, η ΕΕ θα ήταν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα «εκτός λειτουργίας» – σε μία «φάση» δηλαδή όπου, καμία χώρα δεν θα είχε τη συνολική επίβλεψη των οικονομικών της. Η Γερμανία θα αντιμετωπιζόταν ξανά εχθρικά από όλα τα υπόλοιπα κράτη, σαν η απειλητικά πανίσχυρη δύναμη της ΕΕ, οι μνήμες του 2ου παγκοσμίου πολέμου (εγκλήματα των ναζί) θα επέστρεφαν ενδυναμωμένες, ο ρατσιστικός (φυλετικός) εθνικισμός θα αναζωπυρωνόταν, η Ευρώπη θα έχανε εντελώς την επιρροή της στον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ δεν θα ακολουθούσαν μόνο οικονομικές εντάσεις αλλά, πιθανότατα, πολιτικές και κοινωνικές (προφανώς η Γερμανία το γνωρίζει, έχοντας επιλέξει την «ήπια αναπροσαρμογή» στην εξωτερική πολιτική της).
(δ) Οικονομική ένωση της Ευρωζώνης: Πρόκειται για την εξέλιξη της σε μία δημοσιονομική ένωση όπου, τόσο η κατάρτιση των προϋπολογισμών, όσο και η φορολογική πολιτική, δεν θα ήταν πλέον αντικείμενο των εθνικών κυβερνήσεων. Οι υπερχρεωμένες χώρες θα στηρίζονταν από το νέο μηχανισμό σταθερότητας, ενώ θα υποχρεούταν σε αντίστοιχες με τις σημερινές ΔΝΤ-πολιτικές λιτότητας. Ενδεχομένως θα μπορούσε η Ευρωζώνη να υιοθετήσει τότε τη γαλλική πρόταση, συστήνοντας ένα κοινό υπουργείο οικονομικών, με έδρα τις Βρυξέλες και στόχο τη δημιουργία των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης».
Θεωρούμε ότι, η λύση αυτή θα ήταν πραγματικά βιώσιμη μακροπρόθεσμα, μόνο υπό την προϋπόθεση της «μεταφοράς» χρημάτων από τις πλεονασματικές προς τις ελλειμματικές χώρες (TransferUnion) – όπως συμβαίνει στην ομοσπονδιακή Γερμανία, όπου το ένα κρατίδιο ενισχύει το άλλο. Φυσικά υπάρχουν διάφοροι τρόποι χειρισμού της συγκεκριμένης «εξομάλυνσης» των ανισορροπιών, τους οποίους έχουμε ήδη αναλύσει σε ένα παλαιότερο κείμενο μας (Ευρωπαϊκή Συνοχή). Πιθανολογούμε όμως ότι πολύ δύσκολα θα συμφωνούσαν με κάτι τέτοιο οι Πολίτες των ισχυρότερων οικονομιών της Ευρωζώνης επειδή, σε αντίθεση με τα εθνικά κράτη, μάλλον δεν υφίσταται μία τέτοιας έκτασης αλληλεγγύη σε «ομοσπονδίες» διαφορετικών εθνικοτήτων (η Δυτική Γερμανία, λίγα χρόνια πριν, ήταν αντίθετη ακόμη και με τη μεταφορά πόσων προς την Ανατολική, μετά την επανένωση της).
Επί πλέον θεωρούμε ότι, αργά ή γρήγορα, θα οδηγούσε σε άλλου είδους προβλήματα, αφού τόσο η Γερμανία, όσο και η Γαλλία, από κοινού ή χωριστά, θα διεκδικούσαν την ηγεσία της – κάτι που πολύ δύσκολα θα αποδεχόντουσαν όλοι οι υπόλοιποι (κυρίως η Ιταλία, ενδεχομένως και η Ισπανία). Εκτός αυτού, «παρακάμπτοντας» αυθαίρετα τα «ανθρωπολογικά» προβλήματα που σίγουρα θα προέκυπταν (λαοί με διαφορετική ιστορία, συνήθειες και χαρακτηριστικά), θα ήταν δεδομένη η αντίθεση των υπολοίπων μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη (Η.Π.Α., Κίνα, Ρωσία) – με αποτελέσματα που πολύ δύσκολα μπορούν να προβλεφθούν.
(ε) Υποχώρηση στο στάδιο της ΕΟΚ: Αναφερόμαστε σε μία προγραμματισμένη, μεθοδική, σταδιακή και προσεκτική έξοδο των κρατών-μελών από την Ευρωζώνη, με την επαναφορά των εθνικών τους νομισμάτων (μάρκο, δραχμή κλπ), αλλά με την διατήρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα επρόκειτο ουσιαστικά για τη δημιουργία μίας «ελεύθερης ζώνης εμπορίου», πολύ πιο ολοκληρωμένης από τις ήδη υπάρχουσες (NAFTA, CAFTA), καθώς επίσης με ιδανικότερες προοπτικές – ενώ θα μπορούσε να λειτουργήσει, εάν καμία επί μέρους χώρα δεν προέβαλλε τα δικά της ιδιοτελή συμφέροντα και δεν διεκδικούσε την ηγεμονία.
Οι ενδοευρωπαϊκές ανισορροπίες (πλεονασματικές – ελλειμματικές οικονομίες) θα μπορούσαν τότε να καταπολεμηθούν «μονεταριστικά», αφού η άνοδος των ισχυρών κρατών θα προκαλούσε την άνοδο των νομισμάτων τους (το αντίθετο θα συνέβαινε στα αδύναμα κράτη), με αποτέλεσμα να ομαλοποιούνται τα ισοζύγια εξωτερικών συναλλαγών τους. Από την άλλη πλευρά, η στενότερη συνεργασία μεταξύ τους (όπως σήμερα συμβαίνει στην ΕΕ), ενδεχομένως με τη δημιουργία
(1) μίας «εποπτικής κεντρικής τράπεζας» των κεντρικών τραπεζών τους – αλλά και των υπολοίπων συμμετεχόντων στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως οι ασφαλιστικές εταιρείες και τα χρηματιστήρια,
(2) μίας «εποπτικής κεντρικής διοίκησης», η οποία θα επέβλεπε/κατεύθυνε τις επί μέρους οικονομικές πολιτικές, ιδρύοντας παράλληλα μία ευρωπαϊκή εταιρεία αξιολόγησης καθώς επίσης
(3) με τη δημιουργία ενός «κοινού αποθεματικού νομίσματος», προφανώς του Ευρώ, συνδεδεμένου με ένα καλάθι ισχυρών ευρωπαϊκών νομισμάτων (σταθερή «σύνδεση» όλων των εθνικών νομισμάτων με το Ευρώ, με διακύμανση +- 15%) για τις εντός Ευρώπης, αλλά και τις διεθνείς συναλλαγές (στα πρότυπα του SDR, της ειδικής δηλαδή μονάδας μέτρησης, που χρησιμοποιεί το ΔΝΤ – άρθρο μας),θα εξασφάλιζε την επιτυχή αντιμετώπιση των τεράστιων προβλημάτων της ασύμμετρης παγκοσμιοποίησης. Η διεύρυνση δε της Ευρωπαϊκής αυτής Ένωσης, με τη συμμετοχή της Ελβετίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας, θα μπορούσε να την ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό
